In dit document vind je en uitgebreide samenvatting van het thema 'maatschappelijke rechtstaat' van het vak maatschappijleer. Onderwerpen die worden besproken zijn onder andere de trias politica, een rechtstaat, grondwetten en grondrechten, het legaliteitsbeginsel, rechtsgebieden en nog veel meer. ...
Maatschappijleer Rechtstaat
Hoofdstuk 1 – Idee en oorsprong van de rechtstaat
Een tolitaire staat is een staat waarin de staat zelf doordringt tot in het persoonlijke
leven en bepaald wat mensen wel en niet mogen lezen, zien, wonen, werken en
reizen.
Zo’n staat is vaak ook een politiestaat. Dit is een staat waar burgers in angst leven
omdat ze bang zijn dat de geheime dienst hen bespioneert en afluistert en of
landgenoten hen verklikken voor hun gedrag.
§ 1.1 – Wat is een rechtsstaat?
Een rechtsstaat is een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd
tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid.
Nederland is naast een rechtsstaat ook een sociale rechtsstaat: Er zijn wetten en
voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen.
In een rechtsstaat gaan vertrouwen en wederkerigheid hand in hand. Zo ontstaat er
rechtszekerheid omdat de burgers en de staat wetten te goede trouw naleven.
§ 1.2 – Hoe is de rechtstaat ontstaan?
Vanaf de 16e eeuw had Europa door de burgeroorlogen tussen de katholieken en
protestanten en het streven van vorsten naar absolute macht weinig gelukkige
perioden gekend. Armoede, uitbuiting en scherpe sociale ongelijkheid waren het
gevolg.
Vanaf de tweede helft van de 18e eeuw kwam er in Europa steeds meer verzet tegen
de huidige onrechtvaardige samenleving. Dit verzet werd voornamelijk veroorzaakt
door het verwerven van nieuwe kennis die was ontstaan door onder andere de
handel en drukpers. Het bestaande mens en wereldbeeld begon te wankelen.
Tijdens de verlichting geloofde men in de kracht van de rede en het verstand. Met
het verstand zou een gelukkige samenleving logisch beredeneerd kunnen worden.
Vrijheid, gelijkheid en veiligheid werden de belangrijkste voorwaarden.
Om dit te bereiken moest een sociaal contract worden gesloten waarin stond dat
men tot afspraken moest komen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen
leven.
De staat moest zorgen dat dit sociale contract kon worden nageleefd en kreeg het
geweldsmonopolie.
In deze rechtsstaat bepalen de burgers zelf de macht die de staat over hen mag
uitoefenen. De staat is dus afhankelijk van de burgers en partijen en werd opgedeeld
in de trias politica.
, De grondbeginselen van de rechtstaat zijn:
o Het beginsel van de grondrechten: Alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid
geboren en moeten ook zo kunnen samenleven.
o Het soevereiniteits- en democratiebeginsel: De mensen sluiten gezamenlijk
een vredesakkoord: het sociaal contract
o Het legaliteitsbeginsel: Er is een staat die het sociaal contract tussen
mensen kan afdwingen, maar die strikt gebonden is aan de wetten die de
partijen zelf hebben opgesteld.
o Het beginsel van de trias politica: De macht van de staat wordt door de
zekerheid verder begrensd door interne scheiding van de staatsmacht.
§ 1.3 – De eerste rechtsstaten
De onafhankelijkheidsverklaring, de grondwet en de Bill of Rights vormen samen de
Amerikaanse Constitutie. Constitutie verwijst hier naar de beginselen en regels
waarmee de staat wordt gesticht.
In Frankrijk vond in 1789 de Franse Revolutie plaats. Hieruit ontstond de Franse
Republiek en in 1791 De verklaring van de Rechten van de Mens en burger (= het
begin van een nieuwe smaneleving, waarin de grondrechten konden worden
uitgeoefend). Er ontstond echter een schrikbewind waarin staatsgrepen en
constituties elkaar snel opvolgden. Dit zorgde voor chaos.
In 1799 pleegde Napoleon een staatsgreep en voerde de verlichte dictatuur door,
waarin de machthebber in zeker mate rekening houdt met de bevolking. Hij
verspreide zijn ideeen door Europa.
Echter, toen Napoleon werd verslagen bij de slag van Waterloo in 1815, werden de
oude machtsverhoudingen hersteld en verdween de nieuwe rechtsstaat.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller LindseyZ. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.25. You're not tied to anything after your purchase.
