Class notes
Grondrechten HC + WC aantekeningen + arresten
- Course
- Institution
- Book
Alle HC + WC's uitgewerkt
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Followdemineven
Reviews received
Content preview
Grondrechten college aantekeningenThema 1 – introductie / grondrechtenbescherming en de nationale rechtsorde
Grondrechtenkwesties zijn overal
- Demonstraties in Amsterdam (en elders) tegen racisme tijdens de 1.5 meter
lockdown. Welke grondrechtelijke vragen zijn hiermee gemoeid?
o Recht op vrijheid van meningsuiting
o Demonstratievrijheid
- Heeft een 104-jarige het recht zijn leven te beëindigen?
o Recht om te leven
o Recht om niet te leven (in sommige omstandigheden: euthanasie)
- Gebruik jij Google Maps? Straat in Berlijn waar huizen zijn afgeschermd
o Recht op privacy
Wat zijn grondrechten?
- Bekende voorbeelden:
o De vrijheid van meningsuiting
o Lichamelijke integriteit
o De vrijheid van betoging (demonstratievrijheid) enz.
- Maar hoe leg je het begrip ‘grondrechten’ uit?
Elementen grondrecht
- Welke elementen van grondrechten kunnen wij benoemen?
o ‘A’ heeft, (een drager, het komt iemand toe)
o Een aanspraak (recht) op ‘X’, (je hebt een aanspraak op iets)
o Jegens ‘B’, (iemand of iets moet gedwongen zijn zich aan mijn grondrecht te
houden)
o Berustend op ‘Y’, (waar komt mijn grondrecht nu vandaan? Berustend op
juridische bron)
o Af te dwingen voor ‘C’. (Als B jouw aanspraak niet respecteert, mag je naar de
rechter stappen om alsnog jouw aanspraak af te dwingen)
Dragers van grondrechten
- Artikel 1 Grondwet:
‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld.
Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras,
geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’ dus territoriale grens
- Artikel 3 Grondwet:
‘Alle Nederlanders zijn op gelijke voet in openbare dienst benoembaar.’
- Artikel 12 EVRM:
‘Mannen en vrouwen van huwbare leeftijd hebben het recht te huwen en een gezin
te stichten volgens de nationale wetten die de uitoefening van dit recht beheersen.’
- Voorbeelden uit het IVBPR:
o ‘(…) Jeugdige overtreders dienen gescheiden te worden gehouden van
volwassenen (…)’ (artikel 10, derde lid)
, o ‘Een ieder heeft het recht welk land ook, met inbegrip van het eigen land, te
verlaten.’ (artikel 12, tweede lid)
o ‘Een vreemdeling die wettig op het grondgebied verblijft van een Staat die
partij is bij dit Verdrag, kan…’ (artikel 13)
- Niet alle grondrechten komen dus iedereen toe. Je moet bij elk grondrecht kijken
wie in dit geval de drager is.
- Individu is drager (in het beginsel)
o Maar:
Niet altijd ieder individu (er zijn uitzonderingen)
Bepaalde categorieën personen uitgezonderd
Andere grondrechtendragers dan individuen
Groepen personen
Privaatrechtelijke rechtspersonen
- Heeft een aap grondrechten?
o Nee, een aap heeft geen grondrechten. Het is alleen niet zo’n eenvoudige
conclusie. (Naruto case)
o Een dier heeft geen grondrechten als een mens heeft. Maar wat zijn dieren
dan wel juridisch gezien?
Artikel 13 EU-Werkingsverdrag:
‘Bij het formuleren en uitvoeren van het beleid van de Unie (…),
houden de Unie en de lidstaten ten volle rekening met hetgeen
vereist is voor het welzijn van dieren als wezens met gevoel, onder
eerbiediging van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen en
gebruiken van de lidstaten met betrekking tot met name
godsdienstige riten, culturele tradities en regionaal erfgoed.’
Dier geen drager van grondrechten, waarom?
Een persoon kan je op iets aanspreken, een burger heeft dus
plichten en daarom ook rechten. Dieren hebben geen plichten,
want die kun je niet aanspreken, dus daarom hebben ze geen
rechten.
Aanspraak (recht) op…
- Grondrechten, mensenrechten of fundamentele rechten?
- Sommigen vinden dat:
o Grondrechten, rechten in de Grondwet zijn
o Mensenrechten, rechten in verdragen zijn (zoals het EVRM)
o Mensenrechten natuurrechtelijke aanspraken zijn (aanspraken los van een
wettelijke/verdragsrechtelijke bron)
o Fundamentele rechten grond– en mensenrechten omvatten
- In deze cursus spreken wij van grondrechten als verzamelterm
- Grondrechten = mensenrechten en fundamentele rechten
- Drie ‘generaties’ grondrechten:
1. Klassieke rechten
2. Sociale rechten
3. ‘Solidarity rights’
,Klassieke rechten
- Klassieke rechten, soms ook vrijheidsrechten, afweerrechten, burgerrechten
genoemd
- Oudste soort grondrechten (1e generatie)
- Functie: typisch in te roepen tegen overheid, negatieve verplichting (=overheid moet
afblijven van mijn grondrechten, niet gaan mengen)
- Artikel 11, eerste lid, EVRM:
o ‘Eenieder heeft recht op vrijheid van vreedzame vergadering en op vrijheid
van vereniging, met inbegrip van het recht met anderen vakverenigingen op
te richten en zich bij vakverenigingen aan te sluiten voor de bescherming van
zijn belangen.’
- Zie verder het EVRM, IVBPR, vooral art. 1-18 Grondwet
Sociale rechten
- Sociale rechten, soms ook socio-economische rechten genoemd
- Tweede oudste soort grondrechten (2e generatie)
- Functie: overheidsoptreden/prestatie verlangd, opdracht aan overheid, positieve
verplichting (=overheid moet juist optreden, overheid moet ervoor zorgen)
- Artikel 20 Grondwet:
1. De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van
zorg der overheid.
2. De wet stelt regels omtrent de aanspraken op sociale zekerheid.
3. Nederlanders hier te lande, die niet in het bestaan kunnen voorzien, hebben een
bij de wet te regelen recht op bijstand van overheidswege..’
- Zie verder het ESH, IVESCR, vooral art. 19-23 Grondwet
- Onderscheid tussen 1e en 2e generatie is niet waterdicht, denk bijvoorbeeld aan
recht om te stemmen. Dat is een klassiek grondrecht, want ze mogen niet zeggen op
wie je moet stemmen. Maar aan de andere kant moet de overheid ook handelen,
want er moeten stemlokalen worden ingericht.
Solidarity rights
- ‘solidarity rights’, soms ook groepsrechten genoemd
- Derde oudste (jongste) soort grondrechten (3e generatie)
- Veelal gericht op groepen en de toekomst
- Zelfbeschikkingsrecht volkeren, recht op ontwikkeling, recht op cultuur en identiteit
(inheemse) volkeren
- Artikel 20, eerste lid, en artikel 24 African Charter on Human and Peoples Rights:
- ‘All peoples shall have the right to existence. They shall have the unquestionable and
inalienable right to selfdetermination.’
- ‘All peoples shall have the right to a general satisfactory environment favourable to
their development.’
Aanspraak (recht) op…
- Nadruk in deze cursus ligt sterk op klassieke rechten en sociale rechten
- Verschillen tussen klassieke en sociale rechten moeten we nuanceren
o Overheidsoptreden en klassieke grondrechten, niet allen -onthouding
o Overheidsonthouding bij sociale grondrechten, niet alleen -optreden
, - Bij onderscheid negatieve/positieve verplichtingen gaat het erom wat grondrechten
van de overheid verlangen om rechten en vrijheden te realiseren
- Klassiek of sociaal? Oplettend lezen!
- Artikel 23 Grondwet:
o Eerste lid: ‘Het onderwijs is een voorwerp van de aanhoudende zorg der
regering.’
o Tweede lid: ‘Het geven van onderwijs is vrij, behoudens het toezicht van de
overheid en, voor wat bij de wet aangewezen vormen van onderwijs betreft,
het onderzoek naar de bekwaamheid en de zedelijkheid van hen die
onderwijs geven, een en ander bij de wet te regelen.’
Zowel klassiek als sociaal grondrecht. Regering moet grondrecht
mogelijk maken (scholen bouwen en subsidiëren), maar regering
moet geven van onderwijs ook vrijlaten.
Aanspraak (recht) op…
- Waar komen deze aanspraken/grondrechten vandaan?
o Oude Grieken (vrijheid voor sommigen/rol van de stadstaat)
o Feodale middeleeuwen (scheiding van kerk/staat; gebrek aan gelijkheid, (9e-
15e eeuw))
o Kerkhervorming (tolerantie van verschillende godsdiensten, 16e/17e eeuw)
o Verlichting (nadruk op reden, individu, 17e/18e eeuw)
o Vestiging van de natiestaat (centralisering van de macht in de 19e/20e eeuw)
o Opkomst van de burgerij (nadruk op eigendomsrecht, kiesrecht in de 19e/20e
eeuw)
o Democratische rechtsstaat (omvattende bescherming van grondrechten,
20ste eeuw)
o Internationalisering van grondrechten (post-WWII) (zie slide verderop voor
positieve bronnen)
- Grondslagen van grondrechten?
o Menswaardigheid (aangeboren/inherent?)
o Democratie en menswaardigheid vullen elkaar aan
o Democratie (politieke meerderheid) kan de grondrechten ook schaden
o Minderheid legt zich neer bij meerderheid, meerderheid beschermt
minderheid
- Universaliteit van grondrechten?
o Weinig echt universele rechten (ius cogens = folterverbod)
o Geleidelijk hoger eisen stellen aan grondrechtenbescherming (socio-
economisch?)
o Grondrechten positiveren (vastleggen/garanderen/afdwingen)
o Moeten rechten universeel zijn? Gelijkstelling van (niet-)confessioneel
onderwijs?
Werkingssfeer van grondrechten
- ‘verticaal’ / ‘horizontaal’
- Verticaal (traditionele functie): ‘ten opzichte van de overheid’
, - Horizontaal (moderne functie): ‘ten opzichte van derden’ (‘derdenwerking’, burger
tegen burger)
Bronnen van grondrechten
Waarop berusten grondrechten?
- Nationale juridische bronnen
o De Grondwet, hoofdstuk 1 (en artikel 114?)
o Nadere uitwerking van grondrechten in wetgeving, bijv. Algemene wet gelijke
behandeling
- Europese Unie juridische bronnen
o Het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (2000, verbindend
2009)
o (EU-Handvest)/ algemene beginselen van EU-recht
- Internationale juridische bronnen
o Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (1950)
(EVRM)
o Het Internationale Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (1966)
(IVBPR) (VN)
o Het Internationale Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten
(1966) (IVESCR) (VN)
o Andere verdragen, waaronder die inzake de uitbanning van alle vormen van
discriminatie, de bescherming van de rechten van het kind resp. van
gehandicapten en tegen foltering
Rechtsbescherming van grondrechten
- Welke instanties kunnen mijn grondrechten afdwingen/beschermen?
- Veelal (maar niet uitsluitend) de rechter. Waarom deze nadruk op de rechter?
- Rechter vormt de spil van rechtsbescherming binnen de rechtsstaat
- Rechterlijke controle – van de uitvoerende macht/bestuur en de wetgevende macht
– is een kernbeginsel van de democratische rechtsstaat
- In welke gevallen kan de rechter een grondrecht beschermen?
o Vraag naar de ‘interpretatie’ van de ‘reikwijdte’ (oftewel: ‘werking’,
‘toepasselijkheid’) van een grondrecht
o Vraag of er een ‘inmenging’ (oftewel: ‘beperking’ of ‘interference’) was (door
de staat) met de reikwijdte in een bepaald geval
o Opgelet een ‘beperking’ is niet vanzelf een ‘inbreuk’ op/ ‘schending’ van een
grondrecht
o Sommige grondrechten laten een inmenging toe onder bepaalde
omstandigheden (zie artikel 8 EVRM en hoorcollege 4)
o Andere grondrechten laten nooit een inmenging met de reikwijdte toe (zie
artikel 3 EVRM en hoorcollege 4)
- Voorbeeld interpretatie van de reikwijdte: Zusters van St. Walburga (HR 31 oktober
1986, NJ 1987/173):
o ‘Uit een en ander leid ik af dat niet alles wat zich “godsdienst” noemt,
“godsdienst” in de zin van art. 6 Grondwet is. Hetzelfde geldt voor het
“belijden” van een “godsdienst”, en voor de “uitoefening” van het recht van
godsdienstvrijheid.’
, - Voorbeeld: pastafarisme? Niet toegestaan om een vergiet op je hoofd te dragen,
want pasatafirsme is geen godsdienst, maar een parodie. Valt dus niet binnen
reikwijdte.
- Welke rechters kunnen grondrechten beschermen? (opgelet: bindende uitspraken!)
o De nationale (Nederlandse) rechter:
Nationaal recht: Grondwet, wetgeving (let op artikel 120 Grondwet)
Internationaal recht: bijvoorbeeld het EVRM en het IVBPR (let op
artikel 94 Grondwet)
EU-recht: nationale rechter die het HvJEU een prejudiciële uitspraak
kan/moet vragen, artikel 267 Werkingsverdrag EU (artikel 94
Grondwet niet van toepassing)
o De internationale rechter:
Voornamelijk het Europees Hof voor de Rechten van de Mens
(EHRM) op grond van artikel 34 en artikel 35 EVRM
Het EHRM past het EVRM toe (zie hoorcollege 2)
o De EU-rechter:
Het Hof van Justitie van de EU (HvJEU) past EU-grondrechten toe (zie
hoorcollege 3)
- Welke niet-rechterlijke instanties kunnen grondrechten beschermen? (opgelet:
niet-bindende uitspraken!)
o Nationale beklagmogelijkheden:
College voor de rechten van de mens (hoorcollege 6)
‘Het College beschermt, bewaakt, belicht en bevordert de
mensenrechten in Nederland door onderzoek, advies, voorlichting en
het individueel oordelen in het geval van discriminatie.’
https://www.mensenrechten.nl/
o Internationale beklagmogelijkheden:
Bijvoorbeeld het Europees Comité voor Sociale Rechten m.b.t. het
Europees Sociaal Handvest (dit is een Raad van Europa verdrag, niet
een EU-verdrag).
Zie ECSR 27 oktober 2009 (DCI/Nederland) (zie Nieuwenhuis paragraaf
4.5)
Samenvatting en omschrijving van grondrechten
- Grondrechten zijn als volg van aard:
o Principieel: fundamentele kenmerken van de hele rechtsorde
o Constitutioneel: condities voor rechtmatige uitoefening van publiek gezag
o Normatief: subjectieve rechten jegens de overheid, instructienormen voor de
overheid en rechtsbeginselen die doorwerken in de uitleg en toepassing van
andere rechtsnormen
- Omschrijving van grondrechten voor onze doeleinden:
o Fundamentele normen die de strekking hebben het individu persoonlijke
vrijheid en een menswaardig bestaan te verzekeren en die met name de
handelingsvrijheid van de overheid beperken
In deze cursus: het perspectief van de burger
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller demineven. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.94. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
53068 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now