Geschiedeniswerkplaats / tweede fase havo historisch overzicht / deel Handboek
Uitgebreide samenvatting van het examenkatern historische contexten.
- Alle paragrafen komen aanbod;
- Begrippen met definitie weergegeven;
- Overzichtelijke weergave;
- Overzicht (relevante) kenmerkende aspecten.
Historische contexten
De verlichting in theorie en praktijk
1650-1900
2.1 – Verlichte denkbeelden (1650-1789)
Ideeën over godsdienst
Het westerse denken was lange tijd onderschikt geweest aan geloof en traditie. Mensen
geloofden dat ze volkomen afhankelijk waren van God die voortdurend ingreep. In de
vroegmoderne tijd ontstonden door de toename van kennis en andere inzichten. In de 17 e
eeuw stelden twee filosofische stromingen, het emirisme en het rationalisme, dat traditie en
geloof moesten plaatsmaken voor waarneming en rede:
John Locke (empirist) kennis komt voort uit waarnemingen en ervaring
René Descartes (rationalist) de rede is de belangrijkste bron van kennis.
Humanisme, ontdekkingsreizen, technische vooruitgang en rationalisme en empirisme
droegen bij aan de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw.
Er kwam een wetenschappelijke waarin verstand en logica centraal stonden. Hieruit
ontstond de verlichting, de beweging die de rato ging toepassen op alle terreinen van de
maatschappij.
Volgens Luther en Calvijn waren mensen individueel verantwoordelijk tegenover God, maar
ze vonden ook dat de overheid de ware godsdienst moest bevorderen. Verlichte denkers
stelden dat geloof een individuele zaak was. Ze pleitten voor een scheiding van kerk en staat.
John Locke vond dat de staat zich niet met het geloof van zijn onderdanen moest bemoeien,
omdat de staat niet kon uitmaken wat het ware geloof is.
Ideeën over de samenleving
Bij opvoeding lag de nadruk vooral op straffen, wat de mens was van nature zondig. Volgens
denker Jean Jacques Rousseau was de mens van nature goed, maar de maatschappij slecht.
De ideale opvoeding was volgens hem in de natuur, zonder straf of dwang en zonder
godsdienstonderwijs.
Volgens Locke was een mens bij geboorte ‘een onbeschreven blad’. Opvoeding en
omstandigheden bepaalden of het kind later goed of slecht werd.
Veel verlichte denkers geloofden in maatschappelijke vooruitgang. Ze dachten dat
misstanden konden worden bestreden door opvoeding, onderwijs en verspreiding van
kennis.
1
, Ideeën over politiek
Volgens traditionele opvattingen was een rechtvaardige samenleving geordend naar Gods
wil. Verschillende groepen hadden verschillende rechten. De regering door een koning kwam
voort uit het droit divin. Verlichte denkers gingen uit van natuurrechten. Zij stelden dat alle
mensen een natuurlijk recht hebben op leven, gezondheid, vrijheid en bezit. In een
rechtvaardige samenleving worden deze rechten gerespecteerd. De macht van de staat was
volgens verlichte denkers gebaseerd op een sociaal contract. Regeringen of vorsten die zich
hier niet aan hielden, mochten worden afgezet.
De denker Rousseau pleitte voor een directe democratie, zoals in het oude Athene.
Sociaaleconomische gelijkheid was ook belangrijk, democratie kon alleen goed werken
zonder grote sociale verschillen. De bron van het kwaad was volgens hem het privé bezit. Hij
wees de slavernij af.
De denker Montesquieu was invloedrijk vanwege zijn trias politica. Hij was niet tegen een
monarchie, maar hij vond wel dat de macht van de koning afgezwakt moest worden. Hij was
tegen directe democratie. Het volk was volgens hem niet in staat om op een intelligente
manier mee te praten voer de wetten en het bestuur van de staat.
De econoom Adam Smith zorgde met zijn ideeën over een vrije economie voor een
herwaardering van de verhoudingen tussen overheid en economie.
Droit divin: goddelijk recht
Natuurrecht: recht ontleend aan de natuur
Sociaal contract: afspraak tussen onderdanen en overheid over afstaan van vrijheid
in ruil voor bescherming
Politieke cultuur
Politieke ideeën waren eeuwenlang iets voor koningen, edelen en regenten. Door de
verlichting werd politiek ook besproken door gewone mensen, in pamfletten en
koffiehuizen. Hierdoor moesten vorsten voor het eerst rekening houden met de publieke
opinie. Sommige heersers lieten zich door de verlichting beïnvloeden. Zij stonden meer
vrijheden toe (persverheid, meer tolerantie, etc.), maar ze hielden wel vast aan hun absolute
macht.
De Franse koningen zagen de verlichting als een bedreiging. Zij breidden hun macht uit en
maakten verlichte critici monddood. Ze breidden hun centrale macht uit en rechtvaardigden
deze centralisatie met het droit divin.
2.2 – Revoluties in Amerika en Frankrijk (1776-1813)
De Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783)
In de Amerikaanse Revolutie (1765-1787) werden de verlichtingsideeën voor het eerst in de
politiek in praktijk gebracht. De Amerikaanse koloniën bestuurden zichzelf deels, maar
waren ook ondergeschikt aan de Britse koning. Radicale verlichte denkers in Amerika wilden
meer zelfbeschikking.
2
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller janneke1401. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for £2.55. You're not tied to anything after your purchase.
