Strafrecht
Les 1 – algemene beginselen goede procesorde en legaliteitsbeginsel
Functies van het strafprocesrecht
Het primaire doel van het strafproces is om een veroordeling en bestraffing mogelijk te
maken. Hier valt aan de ene kant het bevorderen van de (juridische) waarheidsvinding onder
en aan de andere kant het regelen van schakels tussen het strafbare feit en de door de
rechter op te leggen strafrechtelijke sanctie. De overheid (politie en justitie) kan geneigd zijn
om in haar zoektocht naar de waarheid door te schieten. Daarom heeft het strafprocesrecht
ook een andere belangrijke functie; het waarborgen van fundamentele rechten van
personen tegen willekeurige inbreuken door middel van overheidsoptreden. Aan de ene
kant creëert het strafprocesrecht dus bevoegdheden om de waarheidsvinding te
bevorderen, maar aan de andere kant worden ook waarborgen voor de individuele burger
gecreëerd. Tussen deze doelstellingen kan een spanningsveld ontstaan.
Actoren in de strafrechtpleging
Bij het strafproces zijn meerdere deelnemers betrokken, waarvan de meest centrale figuur
de verdachte is. Naast de verdachte is er een steeds belangrijke rol voor het slachtoffer in de
wet gekomen. Verder hebben de raadsman, de politie, het openbaar ministerie, de
rechter(s), de griffier, de getuige, de deskundige, de tolk en vertaler, de reclassering en de
Minister van Veiligheid en Justitie een rol in het strafproces.
Beginselen:
Legaliteitsbeginsel
Artikel 1 strafvordering
Volgens artikel 1 strafvordering heeft strafvordering alleen plaats op de wijze bij wet
voorzien, dit houdt in dat de bevoegdheid om als overheid inbreuk te maken op de door de
grondwet bij wet moet zijn voorzien. Het woord ‘wet’ heeft de betekenis van wet in formele
zin.
Functies:
- Rechtszekerheid
- Bescherming tegen willekeur van strafrechtstoepassing belastende instanties (politie
en openbaar ministerie)
- De overheid mag alleen inbreuk maken op jouw grondrecht als de formele wet daar
toestemming voor geeft (de overheid moet je dan zien als de politie)
Vertrouwensbeginsel:
Het vertrouwensbeginsel ziet erop dat een verdachte gerechtvaardigd mag vertrouwen op
mededelingen van politie en justitie
Equality of arms:
Het beginsel van equality op arms gaat ervan uit dat zowel de verdediging als het openbaar
ministerie met hetzelfde dossier en met dezelfde middelen strijden
Verbod op dubbele vervolging (ne bis in idem):
1
,Het verbod van artikel 68 strafrecht houdt in dat een verdachte niet tweemaal voor
hetzelfde feit mag worden vervolgd. Dit wordt ook wel het ne bis in idem-beginsel genoemd.
Beginsel van zuiverheid van oogmerk:
Het beginsel van zuiverheid van oogmerk, ook wel bekend als het verbod op misbruik van
bevoegdheid houdt in dat een publieke bevoegdheid niet mag worden aangewend voor een
ander doel dan waarvoor zij gegeven is. Misbruik van bevoegdheden speelt vaak bij de inzet
van algemene controlebevoegdheden in het verkeersrecht (artikel 160 WVW) ten behoeve
van de opsporing
Het beginsel van de redelijke en billijke belangenafweging:
In het beginsel van de redelijke en billijke belangenafweging liggen de in het strafrecht
geldende eisen van proportionaliteit en subsidiariteit besloten. Relevante belangen dienen
behoorlijk tegen elkaar te worden afgewogen. Beslissingen die – in verhouding tot het
algemeen belang – onevenredig groot nadeel aan de belangen van de burger toebrengen,
dienen achterwege te blijven
Onschuldpresumptie
Artikel 6 EVRM en artikel 14 lid 1 IVBPR
‘Vermoeden van onschuld’
Je bent verdachte tot je door de rechter bent veroordeeld en tot de tijd ben je dus vermoed
onschuldig te zijn
Spanning met ‘geen procedure zonder verdenking’ de overheid mag de verdachte niet als
reeds veroordeelde aanmerken
1. Verdachte kan niet worden belast met het bewijzen van onschuld: openbaar
ministerie moet schuld bewijzen
2. De rechter moet ‘uitstralen’ dat hij de verdachte niet reeds als veroordeelde
beschouwt (artikel 271 lid 2 strafvordering)
3. Voorkomen moet worden dat de verdachte tijdens het proces aan irreparabele
maatregelen wordt onderworpen
Artikel 8 EVRM
Recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven
- Dit artikel beschermt ons als burger tegen onrechtmatig gebruik van
opsporingsbevoegdheden door de overheid (politie en openbaar ministerie)
Wanneer de overheid een inbreuk op de privacy wil maken, moet dit voldoen aan
de eisen van lid 2 (de inbreuk moet vooral bij wet zijn toegestaan)
Arrest onderzoek in je smartphone
Nemo Tenetur beginsel
‘Niemand hoeft aan zijn eigen veroordeling mee te werken’
- Artikel 29 lid 1 strafvordering
- Je moet in vrijheid je verklaring kunnen afleggen, zonder ongeoorloofde pressie
2
,Les 2 – rechten van de verdachte voortvloeiend uit artikel 6 EVRM
Artikel 6 EVRM recht op een eerlijk proces
- Veel van deze rechten en beginselen zijn inmiddels overgenomen in ons eigen
strafrecht
- Enkele van die rechten kunnen ook weer worden beperkt, zie bijvoorbeeld artikel 28e
strafvordering, artikel 32 lid 2 strafvordering en artikel 46 strafvordering
- We maken onderscheid naar diverse soorten verdachten, zie artikel 28 strafvordering
kwetsbare verdachten als je verdacht wordt van een misdrijf waar 12 jaar of meer
op staat, dan moet je een raadsman nemen
Rechten van de verdachte
Tolk
- Artikel 29b strafvordering (recht op bijstand van een tolk)
- Artikel 27c lid 4 strafvordering (mededelingen over rechten worden gedaan in een
taal die verdachte machtig is)
- Artikel 32a strafvordering (vertaling processtukken)
Rechten bij aanhouding
- Artikel 27c strafvordering
Tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van je zaak
- Artikel 28 lid 4 strafvordering (contact met een raadsman)
- Artikel 28c lid 1 strafvordering (contact raadsman voorafgaand aan het verhoor)
- Artikel 31 strafvordering (stukken zonder beperkingen)
- Artikel 45 strafvordering (vrije toegang raadsman)
Raadsman (keuze of toevoeging)
- Artikel 38 strafvordering (keuze raadsman)
- Artikel 39 strafvordering (aanwijzen raadsman)
- Artikel 28c strafvordering (consultatie)
- Artikel 28d strafvordering (verhoorbijstand)
Ondervragen van getuige
- Artikel 263 strafvordering (laten oproepen door officier van justitie)
Bijstand door raadsman voorafgaand aan het politieverhoor
In Nederland bestaat al een aantal jaren het recht op consultatiebijstand. Dit recht is naar
aanleiding van de Salduz-rechtspraak in Nederland geïntroduceerd. Consultatiebijstand
houdt in dat een verdachte het recht heeft om voorafgaand aan zijn verhoor bij de politie
een raadsman te spreken. Hierbij wordt door artikel 28b strafvordering jo artikel 28c
strafvordering een verdeling gemaakt naar de ernst van de zaak en de kwetsbaarheid van de
verdachte.
3
, Kwetsbaarheid
Bij een kwetsbare verdachte moet worden gedacht aan minderjarige verdachten en aan
verdachten met een psychische stoornis of verstandelijke beperking. Dit begrip is van belang
voor het (verplicht) oproepen van een raadsman (artikel 28b lid 1 strafvordering) en voor de
wijze waarop een verdachte afstand kan doen van zijn recht op consultatiebijstand (zie
artikel 28b lid 1 jo artikel 28c lid 2 strafvordering).
Een kwetsbare verdachte kan alleen afstand doen van het recht door een raadsman nadat
deze raadsman hem over de gevolgen daarvan heeft ingelicht (zie artikel 28c lid 2
strafvordering). Hetzelfde geldt voor een verdachte van een misdrijf waarop gevangenisstraf
van twaalf jaren of meer is gesteld. Een minderjarige verdachte kan geen afstand doen van
dit recht (artikel 489 lid 2 strafvordering jo artikel 28a lid 1 strafvordering)
Voorlopige hechtenis
Indien een verdachte is aangehouden voor een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is
toegelaten en hij bijstand van een raadsman wil, dan stelt de hulpofficier ‘onverwijld’ de
raad voor de rechtsbijstand op de hoogte. Die zullen vervolgens een raadsman aanwijzen die
zo spoedig mogelijk naar het politiebureau zal komen om aan de te horen verdachte bijstand
te verlenen. (Artikel 28b lid 2 strafvordering) een verdachte van een feit waarvoor geen
voorlopige hechtenis is toegelaten (minder ernstige strafbare feiten dus) zal – indien hij
gebruik wenst te maken van consultatiebijstand – zelf contact op moeten nemen met een
advocaat (artikel 28b lid 3 strafvordering).
Bijstand tijdens politieverhoor
22 oktober 2013 richtlijn: de rechtsbijstand door een raadsman bij het politieverhoor is
geregeld. Met name artikel 28d strafvordering is hierbij van belang. Volgens dit artikel kan
een raadsman op verzoek van verdachte het politieverhoor bijwonen en hieraan deelnemen.
Dat houdt in dat de raadsman opmerkingen mag maken en vragen kan stellen. Hij kan ook
om een ‘time out’ vragen om te overleggen met zijn cliënt (artikel 28d lid 1 strafvordering
derde volzin). In hoeverre de raadsman zich mag bemoeien met de inhoud van het verhoor
is geregeld in artikel 28d lid 4 strafvordering ‘bij AMvB kunnen nadere regels worden gesteld
omtrent de inrichting en de orde tijdens het verhoor.’ Dit is uitgewerkt in het ‘Besluit
inrichting en orde politieverhoor’.
Hierin is onder meer geregeld dat de raadsman naast de verdachte plaatsneemt en dat
alleen direct na aanvang van het verhoor en direct voor afloop van het verhoor inhoudelijke
opmerkingen mag maken of vragen stellen. Tussentijds is dit niet toegestaan (artikel 5
besluit). Tijdens het verhoor mag de raadsman alleen de verhorende ambtenaar erop
opmerkzaam maken dat: (artikel 6 besluit).
a. De verdachte een hem gestelde vraag niet begrijpt
b. De verhorende ambtenaar het pressieverbod (artikel 29 lid 1 strafvordering) schendt
c. De fysieke of psychische toestand van de verdachte zodanig is dat deze een
verantwoorde voortzetting van he verhoor verhindert
4
Les 1 – algemene beginselen goede procesorde en legaliteitsbeginsel
Functies van het strafprocesrecht
Het primaire doel van het strafproces is om een veroordeling en bestraffing mogelijk te
maken. Hier valt aan de ene kant het bevorderen van de (juridische) waarheidsvinding onder
en aan de andere kant het regelen van schakels tussen het strafbare feit en de door de
rechter op te leggen strafrechtelijke sanctie. De overheid (politie en justitie) kan geneigd zijn
om in haar zoektocht naar de waarheid door te schieten. Daarom heeft het strafprocesrecht
ook een andere belangrijke functie; het waarborgen van fundamentele rechten van
personen tegen willekeurige inbreuken door middel van overheidsoptreden. Aan de ene
kant creëert het strafprocesrecht dus bevoegdheden om de waarheidsvinding te
bevorderen, maar aan de andere kant worden ook waarborgen voor de individuele burger
gecreëerd. Tussen deze doelstellingen kan een spanningsveld ontstaan.
Actoren in de strafrechtpleging
Bij het strafproces zijn meerdere deelnemers betrokken, waarvan de meest centrale figuur
de verdachte is. Naast de verdachte is er een steeds belangrijke rol voor het slachtoffer in de
wet gekomen. Verder hebben de raadsman, de politie, het openbaar ministerie, de
rechter(s), de griffier, de getuige, de deskundige, de tolk en vertaler, de reclassering en de
Minister van Veiligheid en Justitie een rol in het strafproces.
Beginselen:
Legaliteitsbeginsel
Artikel 1 strafvordering
Volgens artikel 1 strafvordering heeft strafvordering alleen plaats op de wijze bij wet
voorzien, dit houdt in dat de bevoegdheid om als overheid inbreuk te maken op de door de
grondwet bij wet moet zijn voorzien. Het woord ‘wet’ heeft de betekenis van wet in formele
zin.
Functies:
- Rechtszekerheid
- Bescherming tegen willekeur van strafrechtstoepassing belastende instanties (politie
en openbaar ministerie)
- De overheid mag alleen inbreuk maken op jouw grondrecht als de formele wet daar
toestemming voor geeft (de overheid moet je dan zien als de politie)
Vertrouwensbeginsel:
Het vertrouwensbeginsel ziet erop dat een verdachte gerechtvaardigd mag vertrouwen op
mededelingen van politie en justitie
Equality of arms:
Het beginsel van equality op arms gaat ervan uit dat zowel de verdediging als het openbaar
ministerie met hetzelfde dossier en met dezelfde middelen strijden
Verbod op dubbele vervolging (ne bis in idem):
1
,Het verbod van artikel 68 strafrecht houdt in dat een verdachte niet tweemaal voor
hetzelfde feit mag worden vervolgd. Dit wordt ook wel het ne bis in idem-beginsel genoemd.
Beginsel van zuiverheid van oogmerk:
Het beginsel van zuiverheid van oogmerk, ook wel bekend als het verbod op misbruik van
bevoegdheid houdt in dat een publieke bevoegdheid niet mag worden aangewend voor een
ander doel dan waarvoor zij gegeven is. Misbruik van bevoegdheden speelt vaak bij de inzet
van algemene controlebevoegdheden in het verkeersrecht (artikel 160 WVW) ten behoeve
van de opsporing
Het beginsel van de redelijke en billijke belangenafweging:
In het beginsel van de redelijke en billijke belangenafweging liggen de in het strafrecht
geldende eisen van proportionaliteit en subsidiariteit besloten. Relevante belangen dienen
behoorlijk tegen elkaar te worden afgewogen. Beslissingen die – in verhouding tot het
algemeen belang – onevenredig groot nadeel aan de belangen van de burger toebrengen,
dienen achterwege te blijven
Onschuldpresumptie
Artikel 6 EVRM en artikel 14 lid 1 IVBPR
‘Vermoeden van onschuld’
Je bent verdachte tot je door de rechter bent veroordeeld en tot de tijd ben je dus vermoed
onschuldig te zijn
Spanning met ‘geen procedure zonder verdenking’ de overheid mag de verdachte niet als
reeds veroordeelde aanmerken
1. Verdachte kan niet worden belast met het bewijzen van onschuld: openbaar
ministerie moet schuld bewijzen
2. De rechter moet ‘uitstralen’ dat hij de verdachte niet reeds als veroordeelde
beschouwt (artikel 271 lid 2 strafvordering)
3. Voorkomen moet worden dat de verdachte tijdens het proces aan irreparabele
maatregelen wordt onderworpen
Artikel 8 EVRM
Recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven
- Dit artikel beschermt ons als burger tegen onrechtmatig gebruik van
opsporingsbevoegdheden door de overheid (politie en openbaar ministerie)
Wanneer de overheid een inbreuk op de privacy wil maken, moet dit voldoen aan
de eisen van lid 2 (de inbreuk moet vooral bij wet zijn toegestaan)
Arrest onderzoek in je smartphone
Nemo Tenetur beginsel
‘Niemand hoeft aan zijn eigen veroordeling mee te werken’
- Artikel 29 lid 1 strafvordering
- Je moet in vrijheid je verklaring kunnen afleggen, zonder ongeoorloofde pressie
2
,Les 2 – rechten van de verdachte voortvloeiend uit artikel 6 EVRM
Artikel 6 EVRM recht op een eerlijk proces
- Veel van deze rechten en beginselen zijn inmiddels overgenomen in ons eigen
strafrecht
- Enkele van die rechten kunnen ook weer worden beperkt, zie bijvoorbeeld artikel 28e
strafvordering, artikel 32 lid 2 strafvordering en artikel 46 strafvordering
- We maken onderscheid naar diverse soorten verdachten, zie artikel 28 strafvordering
kwetsbare verdachten als je verdacht wordt van een misdrijf waar 12 jaar of meer
op staat, dan moet je een raadsman nemen
Rechten van de verdachte
Tolk
- Artikel 29b strafvordering (recht op bijstand van een tolk)
- Artikel 27c lid 4 strafvordering (mededelingen over rechten worden gedaan in een
taal die verdachte machtig is)
- Artikel 32a strafvordering (vertaling processtukken)
Rechten bij aanhouding
- Artikel 27c strafvordering
Tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van je zaak
- Artikel 28 lid 4 strafvordering (contact met een raadsman)
- Artikel 28c lid 1 strafvordering (contact raadsman voorafgaand aan het verhoor)
- Artikel 31 strafvordering (stukken zonder beperkingen)
- Artikel 45 strafvordering (vrije toegang raadsman)
Raadsman (keuze of toevoeging)
- Artikel 38 strafvordering (keuze raadsman)
- Artikel 39 strafvordering (aanwijzen raadsman)
- Artikel 28c strafvordering (consultatie)
- Artikel 28d strafvordering (verhoorbijstand)
Ondervragen van getuige
- Artikel 263 strafvordering (laten oproepen door officier van justitie)
Bijstand door raadsman voorafgaand aan het politieverhoor
In Nederland bestaat al een aantal jaren het recht op consultatiebijstand. Dit recht is naar
aanleiding van de Salduz-rechtspraak in Nederland geïntroduceerd. Consultatiebijstand
houdt in dat een verdachte het recht heeft om voorafgaand aan zijn verhoor bij de politie
een raadsman te spreken. Hierbij wordt door artikel 28b strafvordering jo artikel 28c
strafvordering een verdeling gemaakt naar de ernst van de zaak en de kwetsbaarheid van de
verdachte.
3
, Kwetsbaarheid
Bij een kwetsbare verdachte moet worden gedacht aan minderjarige verdachten en aan
verdachten met een psychische stoornis of verstandelijke beperking. Dit begrip is van belang
voor het (verplicht) oproepen van een raadsman (artikel 28b lid 1 strafvordering) en voor de
wijze waarop een verdachte afstand kan doen van zijn recht op consultatiebijstand (zie
artikel 28b lid 1 jo artikel 28c lid 2 strafvordering).
Een kwetsbare verdachte kan alleen afstand doen van het recht door een raadsman nadat
deze raadsman hem over de gevolgen daarvan heeft ingelicht (zie artikel 28c lid 2
strafvordering). Hetzelfde geldt voor een verdachte van een misdrijf waarop gevangenisstraf
van twaalf jaren of meer is gesteld. Een minderjarige verdachte kan geen afstand doen van
dit recht (artikel 489 lid 2 strafvordering jo artikel 28a lid 1 strafvordering)
Voorlopige hechtenis
Indien een verdachte is aangehouden voor een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is
toegelaten en hij bijstand van een raadsman wil, dan stelt de hulpofficier ‘onverwijld’ de
raad voor de rechtsbijstand op de hoogte. Die zullen vervolgens een raadsman aanwijzen die
zo spoedig mogelijk naar het politiebureau zal komen om aan de te horen verdachte bijstand
te verlenen. (Artikel 28b lid 2 strafvordering) een verdachte van een feit waarvoor geen
voorlopige hechtenis is toegelaten (minder ernstige strafbare feiten dus) zal – indien hij
gebruik wenst te maken van consultatiebijstand – zelf contact op moeten nemen met een
advocaat (artikel 28b lid 3 strafvordering).
Bijstand tijdens politieverhoor
22 oktober 2013 richtlijn: de rechtsbijstand door een raadsman bij het politieverhoor is
geregeld. Met name artikel 28d strafvordering is hierbij van belang. Volgens dit artikel kan
een raadsman op verzoek van verdachte het politieverhoor bijwonen en hieraan deelnemen.
Dat houdt in dat de raadsman opmerkingen mag maken en vragen kan stellen. Hij kan ook
om een ‘time out’ vragen om te overleggen met zijn cliënt (artikel 28d lid 1 strafvordering
derde volzin). In hoeverre de raadsman zich mag bemoeien met de inhoud van het verhoor
is geregeld in artikel 28d lid 4 strafvordering ‘bij AMvB kunnen nadere regels worden gesteld
omtrent de inrichting en de orde tijdens het verhoor.’ Dit is uitgewerkt in het ‘Besluit
inrichting en orde politieverhoor’.
Hierin is onder meer geregeld dat de raadsman naast de verdachte plaatsneemt en dat
alleen direct na aanvang van het verhoor en direct voor afloop van het verhoor inhoudelijke
opmerkingen mag maken of vragen stellen. Tussentijds is dit niet toegestaan (artikel 5
besluit). Tijdens het verhoor mag de raadsman alleen de verhorende ambtenaar erop
opmerkzaam maken dat: (artikel 6 besluit).
a. De verdachte een hem gestelde vraag niet begrijpt
b. De verhorende ambtenaar het pressieverbod (artikel 29 lid 1 strafvordering) schendt
c. De fysieke of psychische toestand van de verdachte zodanig is dat deze een
verantwoorde voortzetting van he verhoor verhindert
4
