Samenvatting Hoorcolleges+Kennisclips Formeel Strafrecht VU
19 views 1 purchase
Course
Formeel Strafrecht
Institution
Vrije Universiteit Amsterdam (VU)
Book
Strafprocesrecht
Dit document is een nauwkeurige weergave van de gegeven hoorcolleges en bijbehorende kennisclips van het vak Formeel Strafrecht aan de VU , waarin de tekst uit de sheets en de gesproken tekst bij deze sheets zijn gescheiden op basis van kleur.
Hoorcolleges + Kennisclips Formeel Strafrecht
VU 2020-2021
Zwarte tekst = letterlijk overgenomen tekst uit slides
Rode tekst = aantekeningen op basis van ingesproken slidecast
Hoorcollege 1
De komende 7 weken:
1. Uitgangspunten en bronnen van het strafprocesrecht
2. De opsporing
Hier begint het strafproces
3. Het politieverhoor en het voorarrest
Behoort ook nog tot de eerste fase van het voorbereidend onderzoek
4. De afdoeningsbeslissing (vervolging en buitengerechtelijke afdoening)
= de beslissing van de OvJ of de zaak doorgezet moet worden en zo ja hoe dat gebeurt
vervolging voor de rechter of een strafbeschikking
5. Het onderzoek ter terechtzitting
Het zichtbare onderdeel van het strafproces, waarbij de zaak voor de rechter is
6. Het bewijs
Wat is er nodig om tot een veroordeling te komen
7. De sanctionering van onrechtmatigheden
Vraag wat je moet doen op het moment dat de opsporingsautoriteiten in het
voorbereidend- of opsporingsonderzoek niet aan de wettelijke regels houden (bijv.
folteren of huis doorzoeken zonder toestemming). Wat moeten daar de gevolgen voor
zijn, zoals niet-ontvankelijkheid of bewijsuitsluiting
De historie van het strafproces
- Middeleeuwen: schuldvraag beslist op basis van godsoordelen – het denken is dus veel
intuïtiever in vergelijking met het denken van nu, waarbij veel ratio wordt gebruikt.
Deze manier van denken in de Middeleeuwen is ook terug te zien in het strafproces:
als er sprake was van diefstal in de Middeleeuwen werd er niet geprobeerd om zo veel
mogelijk bewijs te verzamelen, maar in plaats daarvan werd een godsoordeel
gevraagd, zoals een vuurproef met de mate waarin iemand herstelde van de
brandwonden me
- Het strafproces wordt rationeler: de waarheid moet door de mens zelf worden
achterhaald (pijler 1) – ofwel de mens moet zelf proberen te achterhalen of een
beschuldiging klopt. Dus de waarheid omtrent een strafbaar feit werd niet meer door
God beoordeeld, maar door de mens zelf. Waarheidsvinding werd hiermee een
rationeel concept.
Door de afhankelijkheid van de bekennende verklaring van de verdachte was de
tortuur lange tijd de belangrijkste opsporingsmethode – Groot verschil met nu is
manier waarop ze achter de waarheid probeerde te komen. Verreweg belangrijkste
bewijs was verklaring van de verdachte. Als de verdachte niet bekend loopt je
proces dus eigenlijk stuk en daarom werden de verdachten onder druk gezet
- Staatsregeling 1798: ‘De pijnbank wordt afgeschaft door de gantsche Republiek.’
- De invloed van de verlichting: in het strafproces moeten ook de rechten en vrijheden
van burgers worden gerespecteerd (pijler 2) – positie burger ten opzichte van overheid
verandert. Burgers werden in toenemende mate gezien als autonome individuen met
1
, rechten op vrijheden en humaniteit. Overheid moest deze positie respecteren en
waarborgen en resulteerde voor het strafproces erin dat de staat zich niet alles meer
kan veroorloven om de waarheid te vinden.
De hoofddoelstelling van het strafproces
- Hoofddoelstelling: verzekeren van de juiste toepassing van het materiële strafrecht
Bevorderen bestraffing schuldigen (wetshandhaving)
Voorkomen bestraffing onschuldigen (rechtsbescherming)
- De realisering van dit doel wordt mogelijk gemaakt door de waarheid te achterhalen –
waarheidsvinding is geen doel op zich, maar dient er toe om het materiële strafrecht in
de praktijk toe te kunnen passen
Het gaat in het strafrecht om wat er echt is gebeurd: de ‘materiële’ waarheid –
materiële waarheid = wat er echt gebeurd is. Heet materiele waarheid, omdat er
ook andere soorten waarheden bestaan. Bij bijvoorbeeld de formele waarheid gaat
het er namelijk om wat er in rechte kan worden vastgesteld. Bijv: stel verdachte
ontkent dat dat er 2 klappen zijn gegeven, dan kan de rechter niet zeggen dat er
niet kan worden vastgesteld hoe veel klappen er zijn uitgedeeld en er dan maar
vanuit het midden uitgaat (dat er bijvoorbeeld niet 1 of 3 klappen, maar 2 klappen
zijn uitgedeeld)
Het gaat niet om het achterhalen van de volledige waarheid, maar om dat wat
relevant is ter beslechting van het onderhavige rechtsconflict: de beantwoording
van de vragen van art. 348 en 350 Sv – alleen de waarheid om de strafzaak af te
kunnen doen is relevant en een strafzaak wordt afgedaan door de vragen van art.
348 en 350 Sv. Daarom hoeft ook alleen wat relevant is om deze vragen uit de
artikelen te kunnen beantwoorden worden achterhaald (bewijsvraag is belangrijk
hierin – heeft de persoon echt het pistool vastgehouden?). Wat bijvoorbeeld niet
relevant is, is wat het weer was op de dag van het delict
In het materiële strafrecht wordt bepaald wanneer van een strafbare gedraging sprake is en
hoe dit gekwalificeerd moet worden. Hierdoor kunnen we weten wanneer er bijvoorbeeld
sprake is van opzet en hierdoor is het mogelijk om vast te stellen of een bepaald
feitencomplex tot een bewezenverklaring kan leiden.
In de praktijk moet je ook weten of die persoon ook echt de feitelijke gedragingen heeft
verricht die hem worden verweten: hier heeft het materiële strafrecht het strafproces nodig. In
het strafproces moet namelijk duidelijk worden wat er echt is gebeurd en wat deze persoon
echt heeft gedaan. Als je weet wat die persoon echt heeft gedaan en verricht kan je op basis
van het materiële strafecht oordelen of deze gedragingen een strafbaar feit opleveren. Het
strafrechtelijke proces maakt het mogelijk door de waarheid te achterhalen in de praktijk het
materiële strafrecht toe te passen. Door de juiste toepassing van het materiële strafrecht streeft
het strafproces naar een tweeledig doel te realiseren:
1. Door de juiste toepassing van het materiele strafrecht is het mogelijk om schuldigen te
bestraffen – als een persoon ook echt de gedragingen heeft verricht komt dit met juiste
toepassing van het materiële strafrecht door het strafproces aan het licht en kan hij hier
ook voor worden gestraft = wetshandhaving – je weet door het strafproces wat de
waarheid is en dat deze persoon de gedraging heeft verricht.
2. Door de juiste toepassing van het materiële strafrecht is het mogelijk om te voorkomen
dat onschuldigen bestraft worden – als je er namelijk achter komt wat er echt is
gebeurd, kun je weten dan een bepaald persoon de gedragingen die hem worden
verweten (ten laste gelegde feiten) niet heeft verricht = rechtsbescherming – de
burger wordt door het strafproces beschermd tegen onschuldige veroordelingen
2
,Achterliggende doelen zijn natuurlijk preventie en vergelding.
Door het strafproces kan er een onderscheid gemaakt worden tussen schuld en onschuld.
Het streven naar waarheidsvinding bepaalt het karakter van het strafproces – dit is ook
kenmerkend voor ons eigen strafproces
- De autoriteiten hebben ruimte opsporingsmogelijkheden – betrekkelijk weinig toezicht
daarop. Bevoegdheden zijn niet toebedeeld om schuldigen op te kunnen pakken, maar
bevoegdheden zijn toegekend om de waarheid te achterhalen. Dat betekent dat de taak
van de autoriteiten is om onderscheid te maken tussen schuldig en onschuldig en
daarom de bevoegdheden hebben gekregen
- De rechter stelt zich actief op – rechter is ook bezig met waarheidsvinding. Rehter is
niet afhankelijk van wat partijen inbrengen en kan zelf actief naar de waarheid op zoek
gaan door bijvoorbeeld getuigen op te roepen
- De verdachte moet tegenspraak kunnen bieden – verdachte heeft allerlei rechten
gekregen om zelf de waarheid aan het licht te brengen en het OM tegen te spreken.
Gedachte hierachter is dat het belangrijk is om tegenspraak te hebben om waarheid
aan het licht te krijgen, omdat je anders een grotere kans hebt op feiten. Het toekennen
van tegenspraak draagt dus bij aan de hoofddoelstelling
Wij hebben in NL een vrij zuiver strafproces om de waarheid te vinden
De relativering van de hoofddoelstelling
- De waarheid kan nooit met zekerheid worden vastgesteld, waardoor het risico op een
onjuiste toepassing van het materiële strafrecht nooit uitgesloten kan worden
Daarom moet er steeds een balans worden gezocht tussen wetshandhaving en
rechtsbescherming
- Soms wordt niet zo dichtbij de waarheid gekomen als mogelijk was geweest, omdat
ook met de andere doelstellingen van het strafproces rekening gehouden moet worden
Zo mag bijvoorbeeld ter opheldering van een winkeldiefstal geen tap worden
geplaatst
Het lastige aan het hoofddoel van het strafproces is dat het nooit helemaal gerealiseerd kan
worden. Daar zijn 2 redenen voor (zie ook bovenstaand). Bij de rechter zal er altijd twijfel
bestaan over wat er echt is gebeurd, dat is inherent. Soms is deze twijfel verwaarloosbaar, bij
bijvoorbeeld een bekentenis of camerabeelden. Maar toch kan bijvoorbeeld deze bekentenis
niet waar zijn of kunnen de camerabeelden gemanipuleerd zijn. Er blijft dus twijfel en omdat
deze twijfel onvermijdelijk is, is het risico dat een onschuldige wordt veroordeeld en een
schuldige wordt vrijgesproken inherent aan het strafproces. De garantie van een juiste
beslissing bestaat niet. In het strafproces moet daarom altijd de vraag worden gesteld hoe veel
twijfel bij het vaststellen van de schuld wij bereid zijn te accepteren.
Aan de ene kant kun je zeggen dat wij bereid zijn vrij veel twijfel accepteren. Het voordeel
hiervan is dat de wetshandhaving op een adequaat niveau zal blijven. Er zullen weinig
daadwerkelijk schuldigen op vrije voeten lopen. Als er veel schuldige vrij rond lopen, zullen
burgers het vertrouwen verliezen in de strafrechtspleging. Dat is dus een reden om veel twijfel
te accepteren en tot een veroordeling te komen. Aan de andere kant kun je zeggen dat er
weinig twijfel wordt geaccepteerd bij de bewezenverklaring. We moeten er vrij zeker van zijn
dat iemand de schuldige is voordat je tot een veroordeling komt. Het voordeel hier weer van is
dat er een adequate rechtsbescherming bestaat, want er zullen relatief weinig onschuldigen
3
, worden veroordeeld. Als te veel onschuldigen vast worden gezet, zal dit het vertrouwen in de
strafrechtspleging ondermijnen, want de echte schuldige wordt niet gepakt en daarnaast moet
de burger vrezen dat hij/zij als onschuldige de kans heeft om onterecht veroordeeld te worden.
Ofwel: er moet een goede balans worden gezocht tussen wetshandhaving en
rechtsbescherming. Er zit ergens een kantelpunt van onvoldoende bewijs naar voldoende
bewijs en van te veel twijfel naar acceptabele twijfel: dat kantelpunt wordt in week 6 verder
besproken. Het is in ieder geval belangrijk om te weten dat de twijfel en de fouten gemaakt in
de veroordeling inherent zijn aan het strafproces.
De 2e reden waarom het hoofddoel van het strafproces nooit helemaal gerealiseerd kan
worden heeft veel meer met het strafproces zelf te maken. Door de 2e pijler van het
strafproces, namelijk dat er rekening moet worden gehouden met de rechten en vrijheden van
de burgers, kan je niet zo dicht bij de waarheid komen als in theorie mogelijk zou zijn.
Bijvoorbeeld: als politie vermoedt dat iemand winkeldiefstal heeft gepleegd, maar niet 100%
zeker weten. Politie weet wel dat hij veel belcontact heeft met vrienden over wat hij heeft
gedaan. Zou voor politie dan voor de hand liggen om een tap te plaatsen, maar dat mag niet
voor gewone winkeldiefstal, omdat tappen zo ingrijpend wordt gevonden dat dit alleen
gerechtvaardigd wordt bij ernstige strafbare feiten. Het achterhalen van de waarheid wordt
dus bemoeilijkt omdat er rekening gehouden moet worden met de rechten van de burger.
De andere doelstelling(en) van het strafproces
- Eerbiediging van de rechten en vrijheden van burgers
In de eerste plaats: de verdachte (bijvoorbeeld EVRM en beginselen) – omdat zij
de meeste last zullen ondervinden van de zoektocht naar de waarheid
Andere betrokkenen (bijvoorbeeld de getuige) – of familieleden van wie de
woning wordt doorzocht, of waarvan de telefoon wordt getapt
Het slachtoffer – zo moet het slachtoffer bijvoorbeeld correct worden bejegend en
het verkrijgen van informatie over het verloop van het strafzaak, zodat die op
straat niet ineens wordt geconfronteerd dat de verdachte is vrijgesproken zonder
dat het slachtoffer dat wist.
- Ook de bescherming van de positie van de burger valt onder de noemer
‘rechtsbescherming’
Omdat rechtsbescherming een open begrip is, moet steeds het concrete belang dat
beschermd wordt benoemd worden
De bescherming van rechten en vrijheden omvat meer dan alleen de concrete fundamentele
rechten. Zo zijn er ook beginselen die zijn gericht op het beschermen van de verdachte, zoals
het vertrouwensbeginsel (als OvJ heeft gezegd dat die niet zal overgaan tot vervolging, mag
die daarna niet ineens beslissen om wel over te gaan op vervolging. Dit beginsel zorgt er
namelijk voor dat de burger kan vertrouwen op uitspraken van de overheid.
Het strafproces draait om het vinden van compromissen
- Bij de inrichting van het strafproces wordt voortdurend gezocht naar een compromis
tussen verschillende belangen
De doelstellingen hoeven niet te schuren: zo is folteren zowel vanuit het
perspectief van de waarheidsvinding als dat van de positie van de verdachte van
een weinig gelukkige opsporingsmethode
Maar vaak bestaat wel degelijk frictie tussen de doelstellingen: dit kan duivelse
dilemma’s opleveren
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller MarloesBoomsma. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.93. You're not tied to anything after your purchase.
