samenvatting Hoofdstuk 5 t/m H10 (tijdvak 5 tot 10)
7 views 0 purchase
Course
Geschiedenis
Level
HAVO
Samenvatting over 5 hoofdstukken. De hoofdstukken: H5 tijd van ontdekkers en hervormers, H6 tijd van regenten en vorsten, H7 tijd van pruiken en revoluties, H8 tijd van burgers en stoommachines, H9 tijd van wereldoorlogen en H10 tijd van televisie en computers. De belangrijke begrippen zijn dikgedr...
Hoofdstuk 5 De tijd van ontdekkers en hervormers
5.1 De renaissance
-Het veranderde mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling
-De hernieuwde orientatie op het erfgoed van de klassieke oudheid
Botticellie is een schilder in de 15e eeuw. Toen kwam er meer kunst. Italiaanse stedelijke
elites kregen een nieuw mens- en wereldbeeld. Ze zagen eerst de mens als slecht en zondig.
Schilders uit de 15e en 16e eeuw zagen de schoonheid van gods schepping.
Kunstenaars bestudeerde het klassieke erfgoed. Ze noemde hun tijd de renaissance. De tijd
tussen oudheid en renaissance werd de middeleeuwen genoemd. De vroegmoderne tijd
begon, 1500-1800. De 16e eeuw is de tijd van ontdekkers en hervormers. Filippo
Brunelleschi ontdekte nieuw perspectief. Dat droeg bij aan de vernieuwing in schilderskunst.
Leonardo da vinci sneed in mensen om te zien hoe het menselijk lichaam eruit zag en
maakte daar tekeningen van. Humanisten waren mensen die vrijheid en vaardigheid
belangrijk vonden.
Renaissance verspreidde over Europa in de 16e eeuw. Het humanisme ontwikkelde zich
anders in de alpen. Daar richtte het niet op herleving van klassieke oudheid, maar van
oorspronkelijke christendom. Monnik Erasmus uit Rotterdam was een belangrijke humanist
van oorspronkelijke christendom. Hij had kritiek op misstanden uit de samenleving.
5.2 De Europese expansie
-Het begin van de Europese expansie
1415 veroverde Portugal havenstad Ceuta. Uitbreiding van activiteiten van Europeanen
buiten Europa begon: De Europese expansie. Portugal was opzoek naar goud. Door
ontdekkingsreizen op de Atlantische Oceaan kwamen ze zuidelijker. Ze vonden de goudkust
in Ghana en andere landen daaraan. Na de ontdekking wouden ze naar Indie. Ze gingen naar
kaap de goede hoop. In 1492 bleek Spanje eerder te zijn. Columbus was naar het onbekende
Amerika gevaren, wat Indie bleek te zijn. Amerika werd hierdoor heel lang west-indie of de
west genoemd. De inwoners noemde ze ook indianen. Amerigo Vespucci ontdekte een
nieuw continent dat hij de nieuwe wereld noemde. Later werd dat Amerika genoemd.
Schepen voerde van Afrika heen terug naar Spanje. Voor het eerst was er een rondreis om
de aarde gemaakt.
Ontdekkingsreizen vormde overzeese expansie. Portugezen hadden betere schepen, met
kanonnen enzo. Ze namen kleine gebieden in bezet en bouwden er factorijen.
Portugezen bedreven ook handel in Afrika. Voor goud en later ook slaven. Die werden
gebracht daar Brazilië, dat ze koloniseerde vanaf 1530. Ze stichtte er plantages waar ze op
,konden werken. Spanje ging ook delen van midden en zuid Amerika veroveren. Meestal ging
dat makkelijk de inheemse bevolkingen konden niet op tegen hun wapens. Indianen konden
ook niet tegen de ziektes die de Europeanen meenamen en veel sterfte daardoor. Spanje
had steeds meer gebieden. Er kwam migratie. Doordat landverhuizen kinderen kregen met
indiaanse vrouwen ontstond er etnisch gemengde bevolking. Zo begon het Europees
kolonialisme in Amerika.
5.3 De reformatie
-de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
had
1513 werd Giovanni de Medici gekozen tot Paus X. Monnik Maarten Luther ergerde zich aan
deze pracht en praal en eiste een hervorming van de katholieke kerk. Er was meer kritiek op
de kerk. Voor geestelijke was celibaat, ongetrouwd zijn, verplicht. Door cristelijke
humanisme ontstond er ook kritiek. Volgens Erasmus had niet veel met het oorspronkelijke
christendom te maken.
De kerk ging aflaten verkopen om in de hemel te kommen. Na dit schreef Luther uit protest
een brief met 95 stellingen. De protestantse reformatie of hervorming begon. Het
christendom splitste zich in katholieke kerk en protestantse kerk. Luther werd toen
verbannen uit de kerk, maar kreeg een tweede kans van Karel. Hij moest de berouw tonen,
maar Luther nam zijn kritiek niet in. Hij werd vogelvrij verklaar maar kreeg asiel. Luther
vertaalde de bijbel en krijg veel aanhang. Luthers kerken hadden dominees die de bijbel
uitlegde.
Er waren meer hervormers, zoals Calvijn. Calvijn zei dat mensen geen invloed hadden wie
naar de hemel kon, maar Luther zij dat dat wel met goed geloof kon. Calvijn begon een kerk
zonder standbeelden, schilderijen die niks met het geloof te maken hadden volgens hem.
Het calvinisme werd verspreid. In Frankrijk kwam in 1562 een godsdienstoorlog tussen
katholieke en hugenoten. 1563 liet koningin Elizabeth de leer van de Engelse staatskerk
vastleggen. Mensen kan alleen gered worden door het ware geloof dat alleen uit de bijbel
kan worden afgeleid.
5.4 De Nederlandse Opstand
-Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
Augustus 1559 vertrok Filips II naar Spanje waar hij koning werd. De vorst had NL geregeerd
via Brussel. Filips had Willem van Oranje benoemd tot stadhouder. In 1568 werd Oranje de
leider van de Nederlandse Opstand tegen Filips. De Nederlanden had sinds de 15e eeuw 1
landsheer (elk gewest apart hertog of graaf). Alle gewesten eigen Staten (wetten, privileges).
Karel V was van 1515-1555 landsheer. Hij ondersteunde centrale bestuur en vervolgde
protestanten. De onvrede groeide onder Filips II, hij ging harder tegen het protestantisme en
vroeg hogere belasting voor een oorlog. Toen hij weg ging stelde hij Margaretha van Parma
, aan als landvoogdes. Oranje pleitte bij Margaretha voor godsdienstvrijheid. In 1566
versoepelde ze het en daardoor durfden calvinisten hagenpreek in openbaar te doen. De
weken daarna raasde de beeldenstorm door NL. Filips was woedend en wou doodstraf voor
calvinisten en voor te slappe bestuurders. Alva (vervanger) trad keihard op en veel
Nederlanders vluchtte. Oranje vormden in Duitsland een leger en viel de Nederlanden
binnen: begin van Tachtigjarige Oorlog (1668-1648).
Alva won eerste slagen gemakkelijk. Oranje ging daarom samenwerken met Geuzen
(gevluchte Calvinisten). 1 april 1572 namen de Geuzen Den Briel in. De maanden daarna
gaven meer steden zich over. Het lukte Alva niet op Holland en Zeeland te heroveren. In
1570 kwam Filips in geldnood door ruzie met Ottomaanse rijk. De opstandige gewesten
sloten in 1579 een militair en politiek bondgenootschap: de Unie van Utrecht.
In de Unie moest iedereen godsdienstige zaken zelf regelen, maar na een tijdje namen de
calvinisten de macht. Oranje en Filips werden vijanden. In 1581 erkende ze niet meer Filips.
Nieuwe landvoogd Parma veroverde Vlaanderen en Brabant. In 1584 werd Oranje vermoord
eb in 1585 nam Parma Antwerpen in. De Spaanse overwinning leek dichtbij en Filips wou
afreken met de Engelse koningin Elizabeth. Parma bereidde een aanval voor eb stuurde een
oorlogsvloot. Maar deze ‘onoverwinnelijke armada’ ging in 1588 voor de Engelse kust ten
onder. De opstand was gered. In 1588 besloten de Staten om zelf de soeverein van hun
gewesten te worden. Ze vormden de Republiek. In 1648 officieel erkend door Spanje bij de
Vrede van Munster.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lydia5. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.93. You're not tied to anything after your purchase.
