In dit bestand zijn eindtermen 1 tot en met 77 uitgewerkt op een heldere en beknopte manier zodat je goed je eindexamen filosofie in kan gaan!
Ik heb zelf ook dit bestand gebruikt voor de voorbereiding van het eindexamen van 2023 en heb een 8,8 gehaald.
LET OP: De eindtermen zijn merendeels ch...
Uitgewerkte Eindtermen filosofie VWO examen 2022/2023
ET 4: De kandidaten kunnen de vraag naar het goede leven relateren aan de vraag wat het
betekent dat de mens ‘zich tot zichzelf-in-de-wereld verhoudt’. Hierover kunnen zij een
beargumenteerd standpunt innemen aan de hand van:
- Socrates’ opvatting dat het niet onderzochte leven niet de moeite van het leven waard is
- het verschil tussen mensen en dieren volgens Cassirer
- Nietzsches opvatting van de mens als ‘niet-vastgesteld dier’.
Wat betekent het dat de mens ‘zich tot zichzelf-in-de-wereld verhoudt, hoe relateert dit aan
de vraag naar het goede leven?
De mens verhoudt zich tot zichzelf-in-de-wereld omdat we in staat zijn naar onszelf te kijken
in relatie tot onze omstandigheden, we zijn in staat tot reflectie. de vraag naar het goede
leven komt op bij dat wezen dat zich kan verhouden tot de wereld om zich heen
Het verschil tussen mensen en dieren volgens Cassirer
De mens heeft een zelfverhouding (verhoudt zich tot zichzelf-in-de-wereld) die we
uitdrukken in symbolen (Animal symbolicum). Een dier heeft geen zelfverhouding, de mens
wel.
Nietzsches opvatting van de mens als ‘niet-vastgesteld dier’
De mens is een niet-vastgesteld dier, hij heeft geen houvast over hoe hij moet leven, dus
niets staat vast. Hierbij moeten we niet de rest volgen, de kudde, maar zelf beslissen hoe we
ons leven vormgeven.
Socrates’ opvatting dat het niet onderzochte leven niet de moeite van het leven waard is
Een goed leven is een leven van nadenken, je doet aan zelf ontplooiing.
ET 5: De kandidaten kunnen de kritiek van Nussbaum weergeven op de opvatting dat het
bruto nationaal product (BNP) als criterium voor het goede leven kan worden gehanteerd.
Daarbij kunnen ze de capabilities approach, uitleggen, toepassen en beoordelen.
De kritiek van Nussbaum weergeven op de opvatting dat het bruto nationaal product (BNP)
als criterium voor het goede leven kan worden gehanteerd.
Ze was het oneens met het gebruik van de BNP als maatstaf van of een leven goed is, omdat
de BNP niets zegt over hoe ontwikkeld een land daadwerkelijk is: hoe is de positie van
vrouwen? Hoe goed is de gezondheidszorg? Heerst er een dictatuur?
De capability approach
Volgens haar zijn er bepaalde potenties (capabilities) die de mens nodig heeft om
volwaardig mens te kunnen zijn:
- Leven (geen vroegtijdige dood)
- Lichamelijke gezondheid
- Lichamelijke integriteit (vrijheid)
- Zintuigelijke waarneming
- Emoties
- Plannen maken
, - Relaties met anderen kunnen en mogen hebben
- Relaties met andere soorten
- Spel
- Zeggenschap over de eigen omgeving
Of een persoon gebruik maakt van de aanwezige potenties is hun keuze en is dus niet
verplicht, zolang er maar de mogelijkheid voor is.
ET 6: De kandidaten kunnen Plato’s argumentatie voor de ‘ideale staat’ reconstrueren en
evalueren. Hierbij kunnen zij:
- de kritiek van Plato op de democratie weergeven;
- uitleggen wat bij Plato het verband is tussen de hiërarchische orde in de samenleving en
de drie delen van de menselijke ziel;
- beargumenteren dat Plato’s ‘ideale staat’ zowel als een utopie als een dystopie kan
worden beschouwd en daarbij de kritiek van Popper betrekken.
Kritiek van Plato op democratie
- het overgrote deel van de bevolking streeft naar eigenbelang en kunnen daarom niet de
juiste keuzen maken voor de staat.
- Een democratie ontaard in ochlocratie, geleid door populisten die op de verlangens van
burgers inspelen
Plato’s verband tussen de hiërarchische orde in de samenleving en de drie delen van de
menselijke ziel
De ziel bestaat uit drie delen en deze delen worden teruggevonden in de drie standen van
Plato’s ideale hiërarchische orde:
Ziel Deugd Hiërarchische orde
Vegatief-verlangend deel Matigheid De boeren en arbeiders
Thymotisch-eergevoelig deel Dapperheid Soldaten of wachters en zij die
regeren
Denkend-schouwend deel Wijsheid De filosoofkoningen
(beschikken deugd)
Plato’s ideale staat als dystopie en utopie
Popper vond Plato’s ideale staat een dystopie, omdat daar kritische discussie onmogelijk is,
er wordt namelijk één waarheid absoluut gesteld.
Plato vond zijn ideale staat een utopie, het is een samenleving die geregeerd wordt door
perfecte leiders en waarin alle rangen en standen vastliggen op basis van de drie delen van
de ziel.
,ET 7: De kandidaten kunnen Aristoteles’ argumentatie dat er verschillende goede
staatsvormen zijn, reconstrueren en evalueren. Daarbij kunnen zij:
- uitleggen welke rol de rede (logos), de deugd (aretè) en het handelen (energeia) als
werkelijkheid van de ziel daarin spelen;
- beargumenteren dat deugdzaamheid en geluk (opgevat als eudaimonia van het
praktische leven) uitsluitend bereikt kunnen worden binnen de polis (stadstaat);
- met voorbeelden uitleggen dat staatsvormen volgens Aristoteles kunnen ontaarden.
welke rol speelt de rede (logos), de deugd (aretè) en het handelen (energeia) als
werkelijkheid van de ziel
De mens is een redelijk dier (we beschikken dus van nature reden), hierdoor is onze geluk
terug te vinden in de rede, door deze reden hebben we deugd, en deugd stelt ons in staat
om goed te kunnen handelen.
Rede deugd handelen
Deze drie dingen heeft de mens nodig om gelukt te zijn. Een gelukkig leven is een goed
leven.
Deugdzaamheid en geluk (eudaimonia) kunnen uitsluitend bereikt worden binnen de polis
Geluk en deugdzaamheid kunnen alleen in de stadstaat bereikt worden, omdat de mens een
gemeenschapswezen is. Hun deugden kunnen alleen in gemeenschap ontplooid worden.
Volgens Aristoteles moet een goede stadstaat geluk mogelijk maken.
De ontaarding van staatsvormen volgens Aristoteles
Goede staatsvorm Ontaarde staatsvorm
Monarchie Tirannie
Aristocratie (macht aan elite) Oligarchie (macht aan kleine groep)
Politeia (gemengde staatsvorm met invloed Democratie
van één deel van de stadsbewoners)
Het is op te merken dat bij de ontaarde staatsvormen de heerser(s) gericht zijn op
eigenbelang, zoals de eerste deel van de ziel die Plato zich voorstelt.
ET 8: De kandidaten kunnen de opvatting van Aristoteles over een deugdzaam
leven uitleggen en toepassen. Daarbij kunnen zij met voorbeelden:
- een definitie geven van deugd en deze definitie uitleggen en toepassen;
- uitleggen dat het streven naar geluk (eudaimonia) samenvalt met het goede
voor zichzelf en de gemeenschap;
- het onderscheid tussen dianoëtische en ethische deugden uitleggen;
- uitleggen dat de verschillende deugden elkaar vooronderstellen.
- Daarnaast kunnen zij uitleggen: dat ‘volkomen deugd’ niet is weggelegd voor de massa;
- wat ‘ware vriendschap met zichzelf’ betekent
en een afweging maken in hoeverre dit voor mensen in de samenleving van
toen mogelijk was en nu is.
Definitie van deugd volgens Aristoteles
Een houding die ons in staat stelt edele handelingen voor te nemen die in het midden ligt.
Deugd is het midden tussen de ondeugden die te veel of te weinig doen: zo bevindt
,dapperheid (deugd) zich tussen lafheid en overmoed (ondeugd). Het midden is anders voor
iedereen.
Streven naar geluk valt samen met het goede voor zichzelf en de gemeenschap
Streven naar geluk valt samen met het goede voor zichzelf en de gemeenschap, omdat je
geluk bereikt als je volkomen deugd beschikt, als je volkomen deugd beschikt dan weet je
het goede te kunnen doen voor jezelf en je gemeenschap.
Verschil tussen dianoëtische en ethische deugden
Dianoëtische deugd Ethische deugd
Behoort tot denkend deel van de ziel Behoort tot het strevende deel van de ziel
Sturen het juiste denken Sturen het juiste handelen
Verschillende deugden veronderstellen elkaar
Verschillende deugden veronderstellen elkaar, de ware deugd bestaat namelijk uit alle
ethische deugden. Ontbreekt er een deugd dan zal je niet met totale deugd kunnen
handelen.
Volkomen deugd is niet weggelegd voor de massa
Dit komt omdat slechts de elite tijd hebben om hun deugden te ontwikkelen, anderen
moeten arbeid voeren etc.
Betekenis van ware vriendschap met zichzelf
De gelukkige mens is vriend met zichzelf, dit betekent dat ze geen destructieve gevoelens of
tegengestelde verlangens hebben (bijv. ijs willen eten terwijl je wilt afvallen), dit is namelijk
een kenmerk van de ondeugd.
ET 9: De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren welke rol de deugd rechtvaardigheid
bij Aristoteles speelt bij de zelfverwerkelijking van de mens in de polis. Tevens kunnen zij
uitleggen dat volgens Aristoteles het volgen van de wet een vrije handeling is en kunnen zij
een standpunt innemen over de vraag of dit in onze tijd ook relevant kan zijn.
De rol van rechtvaardigheid bij de zelfverwerkelijking van de mens in de polis
De deugd rechtvaardigheid is bij de zelfverwerkelijking (bereiken van de essentie) van de
mens in de polis erg van belang volgens Aristoteles. Rechtvaardigheid is namelijk de
volkomen deugd, bezit je deze deugd dan ben je geheel verwerkelijkt.
De wet is volgens Aristoteles een vrije handeling
Voor een mens met deugd is de wet een vrije handeling. De wet is namelijk een
veralgemenisering van deugd.
, ET 10: De kandidaten kunnen aan de hand van de vijf dimensies van het goede leven de
opvattingen van Plato en Aristoteles over het goede leven uitleggen, vergelijken,
toepassen en beoordelen.
De vijf dimensies van het goede leven volgens de auteurs zijn:
Relaties met medemensen, instituties, lichaam, natuur en zin.
Relaties met medemensen
relaties zijn essentieel, de mens is namelijk een gemeenschapswezen, onze deugden worden
ontplooid in de stadstaat.
Instituties
Instituties zoals familie of stadstaat zijn nodig voor zelfverwerkelijking (je essentie bereiken)
instituties zoals handel zijn minder belangrijk.
Lichaam
Lichamelijke driften moeten onderdrukt worden. Hetzelfde geld voor lichamelijk behoeftes
(zoals arbeid), maar dat alleen bij de edelen.
Natuur
We kunnen en moeten de natuur niet beheersen, we moeten onszelf erin voegen.
Zin
Zin wordt vervuld door filosofie, maar alleen voor de edelen.
ET 11: De kandidaten kunnen uitleggen dat aretè (deugd, voortreffelijkheid) een
karakterhouding is. Daarbij kunnen zij uitleggen:
- waarin een karakterhouding zich onderscheidt van emoties en vermogens;
- dat voortreffelijkheid is gericht op het midden, zoals door verstandige mensen bepaald;
- dat het bezit van voortreffelijkheid alleen het resultaat kan zijn van herhaald gedrag,
maar deze handelingen op zich niet voldoende zijn om voortreffelijk te worden;
- dat men maar op één manier goed, maar op vele manieren slecht kan zijn.
Voortreffelijkheid: excellentie/heel goed
Een karakterhouding onderscheidt zich van emoties en vermogens
De deugd is een karakterhouding dat zich onderscheidt van emoties en vermogens.
Voortreffelijkheid/deugd kan slechts een emotie, vermogen of houding zijn:
- Deugd komt niet van emoties, omdat we niet bewust kiezen bepaalde gevoelens
te voelen. Deugden/voortreffelijkheden zijn echter wel bewuste handelingen.
- Deugd komt ook niet van vermogens, omdat we deze van nature bezitten en we
zijn niet van nature goed (of slecht). Deugden/voortreffelijkheden maken ons
echter wel goed.
Het enige wat overblijft is dus dat voortreffelijkheid een innerlijke houding is.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Sanne004. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.50. You're not tied to anything after your purchase.
