Het leven van jagers en verzamelaars
Geschreven bronnen zijn voor historici heel belangrijk, sommige vinden zelfs dat de tijd waar
deze er nog niet zijn, niet tot de geschiedenis behoort. We noemen dit dan ook de
prehistorie. Alle informatie die we verzameld hebben is op basis van materiële bronnen
binnen een speciale tak van de geschiedenis, de archeologie. Over hoe de
jagers-verzamelaars toen leefden weten we steeds meer door samenleving van nu te
vergelijken met toen, door het onderzoeken van ongeschreven bronnen en bodemonderzoek
maar hoe ze dachten en welke belangrijke gebeurtenissen er hebben plaatsgevonden
hebben is nog steeds weinig tot niet bekend. Tot 10.000 v.c. leefde de hele mensheid in een
jager-verzamelaars samenleving. Heel primitief, zonder vaste woonplaats en met weinig
bezitting. Toch zijn mensen zich vanaf 50.000 v.c. wel gaan ontwikkelen. Ze begonnen met
het ontwikkelen van complexere werktuigen, betere kleding en betere hutten waardoor de
mensen zich konden verspreiden over Europa. Er was waarschijnlijk een duidelijke verdeling
tussen man (jagen en vissen) en vrouw (zorg voor kinderen en verzamelen). Daarbij was er
veel kennis over de natuur nodig om te kunnen overleven. Mensen leefden in kleine
groepen, enkele tientallen mensen, als nomaden. Ze trokken rond omdat de natuur niet
ieders mond kon blijven vullen dus moesten ze om de zoveel tijd naar een andere plek voor
voedsel. Vanwege het feit dat ze rond moesten trekken hadden mensen weinig bezit.
De jager-verzamelaars leefden vooral in de ijstijd (115000 tot 10000 vc). De zeespiegel lag
toen tientallen meters lager waardoor er op veel meer plekken geleefd kon worden. Toch
woonden de meeste Europese jager-verzamelaars in Zuid-Europa. In deze streken zijn ook
verschillende rotsschilderingen gevonden die als bron gebruikt zijn. Daarbij zijn verspreid
over heel Europa verschillende vrouwenbeeldjes gevonden met enorme rondingen. Hieruit
denken onderzoekers te kunnen concluderen dat er toen al sprake was van een vorm van
kunst.
Het ontstaan van de landbouw
De landbouw ontstond het eerst in Zuidwest-Azië. Dit gebied wordt de vruchtbare halve
maan genoemd. Hier begon men rond 10.000 vc met akkerbouw waarna later ook de
veeteelt ontstond. De akkerbouw werd steeds gevarieerder en begon zich ook steeds verder
te verspreiden richting Zuid-Europa. Rond 5300 v.C. ontstond ook de landbouw in
Nederland. Daarbij zijn mensen, onafhankelijk van elkaar, op verschillende plekken,
waaronder Azië en Amerika, ook volgens de landbouwsamenleving gaan leven.
Onderzoekers vermoeden dat de overgang te maken heeft gehad met de
klimaatveranderingen. De winters werden zachter en de zomers warmer waardoor het
klimaat geschikter werd voor landbouw. Niet alleen in de halve maand maar ook in Europa
vond deze ontwikkeling plaats. Men ontdekte dat ze planten konden veredelen (fokken en de
beste soort voortplanten) en dieren konden worden getemd waardoor er meer voedsel
beschikbaar was en er minder gejaagd werd. Ze ontdekten de voordelen van veeteelt (melk,
kaas, boter, vlees, wol) en begonnen vervolgens ook met het veredelen van dieren.
Vanaf 5000 v.c. werden dieren ook gebruikt op het land om bijvoorbeeld een ploeg te
trekken. Dit zorgde voor een steeds betere ontwikkeling van de landbouw. Hierdoor konden
er meer mensen gevoed worden waardoor de bevolkingsdichtheid toenam . Zo ontstond er
een nieuwe samenleving ; de landbouwsamenleving. Deze ontwikkeling wordt ook wel de
landbouwrevolutie (geleidelijk proces) genoemd. De mens veranderde van een natuurwezen
naar een cultuurwezen. Er ontstond een sedentaire leefwijze. Mensen gingen zich vestigen
,op één plek, bouwden stevigere huizen en kregen meer bezit. Ook begonnen ze met het
begraven en cremeren van hun dierbaren. Hier zijn later veel resten van gevonden.
Onderzoekers zien dit als een bewijs voor geloof in leven na de dood, wat erop wees dat de
boerensamenleving een religie had ontwikkeld.
De eerste steden
De meeste boeren in de prehistorie leefden in kleine dorpen terwijl er in Azië allang veel
grotere nederzettingen waren. De eerste stedelijke beschaving, inclusief stadsmuren,
bestuursgebouwen etc, ontstond pas vanaf 3500 v.C. in Soemerië (aan de rivieren Eufraat
en Tigris). De steden konden ontstaan omdat de landbouw genoeg opleverde waardoor er
ook andere beroepsmogelijkheden waren en daarbij was er voor het leven rondom de
rivieren wel een soort toezicht nodig, waardoor er functies zoals ambtenaren ontstonden.
Zo ontstond er een landbouwstedelijke samenleving. In de steden leefden vooral kooplieden
en ambachtslieden, daarbuiten was er grotendeels platteland. Ook ontstonden er sociale
verschillen en kwam er een regering. Daarbij werd ook de nijverheid steeds belangrijker voor
de economische ontwikkeling van zo’n stad. Door de Soemeriërs werden belangrijke dingen
ontdekt zoals brons waarvan onder andere wapens gemaakt werden. Daarbij ontstond er
ook een schrift wat nodig was voor de organisatie van een stad om bijvoorbeeld de
leveranties van boeren bij te kunnen houden. Uit de tekentjes die ze hiervoor gebruikten
ontstond het spijkerschrift. Vanaf 3000 v.C. ontstonden er ook andere hoogontwikkelde
landbouwstedelijke samenlevingen in onder andere Egypte en China. Ieder ontwikkelde een
ander schrift met eigen tekens en regels. Rond 750 v.C. leidde de Grieken hun alfabet af uit
het schrift van de Egyptenaren en de Fenîciërs. Dit schrift werd weer in aangepaste vorm
aangenomen door de Romeinen, wat vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt. Het belang
van het schrift was enorm voor het verzamelen van kennis en informatie en het kunnen
vastleggen van regels en afspraken. Zo kon een samenleving veel beter georganiseerd
worden. Met het schrift was er ook een einde gemaakt aan de prehistorie. De godsdienst
van de samenlevingen was polytheïstisch. Ze vereerden meerdere Goden en hadden een
mythologisch wereldbeeld, de wereld werd verklaard aan de hand van het handelen van de
Goden.
Wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat
De Griekse cultuur in de klassieke oudheid wordt ook wel de grondlegger van de westerse
beschaving genoemd. Net als andere beschaving hadden de Grieken nog een mythologisch
wereldbeeld en ondanks dat de meeste Grieken hierin bleven geloven ontstond er in de 6e
eeuw v.c. een rationeel-wetenschappelijke manier van denken. Filosofen probeerden alles
met hun verstand te beredeneren. In de 5e eeuw v.C. ontstonden er aparte takken binnen
deze wetenschap. Zo ontdekten Archimedes en Pythagoras verschillende natuurkundige en
wiskundige wetten terwijl Hippocrates zich juist specialiseerde in de geneeskunde.
Plato specialiseerde zich in het idealisme, alles op aarde is vergankelijk en veranderlijk.
Volgens hem is alles op aarde een afspiegeling van goed en fout. Filosofen waren volgens
hem het best in staat om de mensheid de weg te wijzen.
Aristoteles legde juist de nadruk op de zichtbare werkelijkheid. Volgens hem was het
belangrijk om te observeren, om vervolgens te groeperen en te concluderen. Hij stelde
regels op die nu nog steeds gebruikt worden.
De Grieken leefden vooral rondom de Middellandse zee in onafhankelijke stadstaten
(poleis). Elke polis had een eigen bestuur, een eigen leger en eigen weten. Veel stadstaten
begonnen als monarchie maar zijn later veranderd in een aristocratie of oligarchie. Sommige
,werden een tirannie. Veel Polen hadden een volksvergadering maar doordat deze in Athene
rond 500 v.c. de hoogste macht kreeg, veranderde Athene in een democratie. De
volksvergadering besloot over wetten, koos bestuurders en controleerde hen. Alle burgers
waren gelijk aan de wet en hadden vrijheid van meningsuiting. Athene was een directe
democratie, iedereen met burgerrecht mocht zelf stemmen en spreken in de
volksvergadering. Voor een geldig besluit moesten er minimaal 6000 mensen aanwezig zijn
maar vrouwen, slaven of mensen van buiten de polis hadden geen stemrecht.
Toch was er ook veel kritiek op de democratie, de grote filosofen vonden namelijk dat
‘gewone’ mensen te dom waren om te stemmen en je het bestuur beter over kon laten aan
mensen die geschikt waren voor de baan. Zowel Aristoteles als Plato waren het niet eens
met de gang van zaken in Athene.
Het romeinse imperium
De Romeinen waren het belangrijkste volk ter wereld geworden doordat ze moedig en
oorlogszuchtig waren. Rome is gesticht rond 750 v.C. en begon als een monarchie. Later
werd de koning verjaagd en stichtten de Romeinen een republiek. Rome werd een
aristocratie waarbij de senaat de macht in handen had.
In 264 v.C. begon de Romeinse expansie. Dit begon bij Carthago maar later werd ook aan
Sicilië en Spanje de oorlog verklaard. Tegelijkertijd met de verwoesting van Carthago (200
v.C.) werden ook Griekenland, Turkije en de oostkust van de Middellandse Zee door de
Romeinen overgenomen. Door deze veroveringen kregen de legeraanvoerders steeds meer
macht in handen. Na het uitbreken van verschillende burgeroorlogen kwam uiteindelijk 58 v.
Julius Caesar aan de macht. Nadat hij Gallië veroverde, liet hij zichzelf benoemen tot
dictator. Nadat Caesar werd vermoord, kwam zijn neef, bekend als keizer Augustus, aan de
macht die in 27 v.C. het Romeinse keizerrijk stichtte. Hierna begonnen er twee eeuwen van
rust in het Romeinse Rijk, ook wel de pax Romana genoemd.
De Romeinen zelf beweerden altijd dat ze oorlog voerden om hun bondgenoten te
beschermen maar verlangen naar roem, buit en gebiedsuitbreiding speelden hierbij ook een
grote rol. Het was belangrijk dat het een goed georganiseerd, voor iedereen toegankelijk rijk
werd. Om deze redenen werden de godsdiensten en cultuur van andere volkeren
geaccepteerd en kregen ze toch de kans om de voordelen van de Romeinse welvaart en
cultuur te ervaren. Verder was ook de kracht van het leger erg belangrijk, gekenmerkt door
de Romeinse discipline, hardheid en het organisatietalent.
Toen de Romeinen Griekenland veroverden, was de Griekse cultuur al verspreid wat ervoor
zorgde dat er een mengcultuur ontstond. Met name op het gebied van wetenschap, filosofie,
literatuur, kleding, kunst en bouwstijlen verweven de Romeinen veel Griekse onderdelen in
hun cultuur. Daarnaast werden ook de Griekse goden overgenomen. Vervolgens
verspreidde de Grieks-Romeinse cultuur zich door het hele Romeinse Rijk hoewel in het
oosten de Griekse cultuur altijd overheersend bleef.
De volkeren in het westen werden geromaniseerd. Zij namen dus de Romeinse taal en
cultuur over. Hiervoor leefden ze in een landbouwsamenleving, zonder steden of schrift. De
Romeinen hebben er in deze gebieden voor gezorgd dat ook zij overgingen naar een
landbouw-stedelijke samenleving met een geldeconomie en creëerden er verschillende
grote steden. Deze volkeren mochten hun geloof en cultuur houden, maar pasten zich vaak
vrijwillig aan. Bij deze romanisering had het leger een belangrijke rol. Zij hadden vanuit hun
kamoen contact met de lokale bevolking waardoor ze bewust of onbewust de Romeinse
cultuur overdragen. In de 3e eeuw n.c. raakte het Romeinse rijk ten val. Door epidemieën
daalde het aantal inwoners, handel en productie namen af en binnen het rijk waren er
, verschillende machtsstrijden aan de gang. Hierdoor werden bijna alle keizers vermoord en
was het Romeinse leger niet meer in staat om de grenzen goed te verdedigen. Germaanse
stammen drongen binnen, met klein succes, maar nadat het even rustig was, kwamen er
aan het eind van de 4e eeuw weer verschillende volksverhuizingen op gang. Hiermee viel
het westelijk deel en werd het Romeinse Rijk dus in tweeën gesplitst. In 476 werd de laatste
keizer afgezet en kwam er na meer dan duizend jaar een einde aan het Romeinse rijk. Het
Oost-Romeinse rijk bleef nog bijna 1000 jaar bestaan, maar is nooit meer zo succesvol
geweest. Later werd deze in 1453 veroverd door de Turken.
De Grieks-Romeinse cultuur
Na de verovering van Griekenland hebben de Romeinen veel Griekse kunst mee naar Rome
genomen. De oude Griekse beeldhouwkunst was sterk beïnvloed door de Egyptische kunst.
Ze waren stijf en plat, zonder uitdrukking. Over de jaren heen zijn de Grieken gaan kijken
naar de menselijke anatomie. Hierdoor ontstonden rond de 4e eeuw v.c. beelden met
natuurlijke houdingen en levendige gezichten die Goden voorstelden. De Grieken wilden
volmaakte schoonheid uitdrukken en dit kon alleen door het creëren van Goden. De Grieken
hebben ook de zuilenbouw van de Egyptenaren overgenomen. Hier had je drie vormen: de
dorische stijl, strak, robuust en sober. De Ionische stijl, op een voetstuk, versiering op het
bovenstuk. Korinthische stijl, uitbundig versierd. Het Pantheon is een van deze tempels,
bijna geperfectioneerd. Het kenmerkt zich door de zuilen, de afgebeelde mythische oorlog
en het beeld van Athena. Toen de Romeinen Griekenland veroverden, zijn er Griekse
architecten geweest die in opdracht gebouwen en beelden kopiëren. Hoewel de Grieken
streefden naar perfectie, waren de Romeinen juist een stuk realistischer. In de architectuur
ontwikkelden de Romeinen een eigen vormentaal. Bokken, koepels en gewelven waren
hierin heel belangrijk. Binnen deze stijl zijn veel openbare gebouwen en kunstwerken
gebouwd, denk aan badhuizen, fonteinen, tempels, etc.
Typisch Romeinse bouwwerken waren aquaducten waarmee de steden van schoon water
werden voorzien. Het grootste deel liep ondergronds, als een soort rioolzuivering stelsel.
De Romeinen hebben het theater van de Grieken overgenomen. Onder andere het
Colosseum valt daar onder. De Romeinen bouwden amfitheaters, waarbij het publiek
helemaal rondom ‘het podium’ zat. Dit werd onder andere gebruikt voor gevechten tussen
gladiators of tussen mens en dier. Zuilen hadden bij het bouwen van deze theaters geen
dragende functies meer maar werden vooral gezien als aankleding. De Romeinen bleven de
Griekse vormentaal door heel de periode heen gebruiken.
Romeinen en Germanen
De Romeinen en Duitsers kregen voor het eerst met elkaar te maken door de verovering van
Caesar in 58 v.C. Binnen het Germaanse rijk waren er veel verschillende stammen, allemaal
in hun eigen gebied. Ze woonden in dunbevolkte streken die vooral bestonden uit bos en
moeras en leefden in een landbouwsamenleving. Het schrift was nog niet bekend, wel
hadden ze een krijgskunst die hoog in het aanzien stond.
Voor de Romeinen was er in het gebied weinig te halen maar toch hebben ze een groot deel
van het Germaanse rijk veroverd. Vergelijken met de Romeinen waren de Germanen slecht
bewapend en slecht georganiseerd. Ze hadden weinig bescherming dus in open veld
maakten ze weinig kans. Toch wonnen ze verschillende slagen door hun snelheid in de
bossen en verraste hiermee de Romeinen. De slag in het Teutoburgerwoud is zo’n
voorbeeld waarbij de meeste Romeinen sneuvelden, de legerleider werd gekruisigd en de
Romeinen zich terug moesten trekken waardoor ze nooit verder dan de Rijn gekomen zijn.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller tessadvos. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.35. You're not tied to anything after your purchase.
