LES 6 – HET ONTSTAAN VAN DE
“MODERNE” WESTERSE HISTORIOGRAFIE
IN DE NEGENTIENDE EEUW
Prof. dr. Frederik Buylaert (VUB)
Deze les gaan we het hebben over de moderne Westerse historiografie. D.w.z. een historiografisch model dat wordt ontwikkeld in de 19 de eeuw in
West-Europa en in de loop van diezelfde 19 de eeuw door de rest van de wereld zal worden overgenomen. Aan het einde van de 19 de eeuw zal het ook
in alle kolonies van Europa worden geïntroduceerd. Het eindresultaat is dat we in de loop van de 20 ste eeuw een situatie krijgen waarbij de grote
rivalen van de Westerse historiografie, de Islamhistoriografie en de Chinese historiografie het onderspit moeten delven. Het Westers historisch
model uit de 19de eeuw is dan de enige die op mondiale schaal opereert.
,Wat is er zo cruciaal aan die moderne Westerse historiografie dat het tot op de dag van vandaag het Westerse denken over het verleden domineert?
Heel eenvoudig; er worden een aantal stellingen geformuleerd die wij tot op de dag van vandaag bijzonder serieus gaan nemen.
Één van die stellingen is het idee dat geschiedenis een wetenschap is, dat het een activiteit is die gemodelleerd kan worden naar de exacte
wetenschappen zoals we die kennen sinds de Wetenschappelijke Revolutie van de late 17 de en vroege 18de eeuw. In de wiskunde, de fysica, de chemie,
gaat men telkens observaties doen doormiddel van herhaalbare experimenten, een hypothese gaat formuleren en vervolgens de juistheid van de
hypothese gaat toetsen. Op die manier komt men tot onomstotelijke kennis, abstracties die men kan gaan toetsen en gelden ongeacht de context en
die steeds opnieuw getoetst kunnen worden door nieuwe observaties en experimenten.
Het idee dat we nu krijgen, een soort uitwerking van het idee dat voor het inderdaad mogelijk is om 100% objectief te zijn. Kortom,
het eerst is gelanceerd in de Verlichting. Giambattista Vico Onomstotelijk zekere kennis die door objectieve werkwijze wordt
formuleerde in 1725 voor het eerst het idee dat ook onderzoek naar bereikt.
het verleden op diezelfde rigoureuze werkwijze geschoeid moet
worden zodat het ons onomstotelijk juiste inzichten kan verschaffen Een derde element is dat in de 19de eeuwse historiografie een nieuwe
over het menselijk handelen in het verleden kan opleveren. stijl centraal staat. Het wetenschappelijk onderzoek naar het verleden
gebeurd nu omdat het verleden ons interesseert. Vanaf de
Het tweede element dat hier nauw mee verbonden is, is dat de Mesopotamiërs tot aan de 18de eeuw was men vooral bezig met het
historicus zich niet mag laten leiden door zijn vooroordelen. Net zoals verleden omdat men daar vooral praktische tricks and tips uit wilde
een chemicus, mathematicus of fysicus moet nu ook de historicus het halen. In de 19de eeuw zien we het idee populair worden dat dit een
woord “objectiviteit” in de mond nemen en dat als ideaal moet gaan drogredenering was. Dat dit in theorie mogelijk lijkt, maar dat in
huldigen. Wat ook uw religieuze of ideologische voorkeuren zijn, praktijk de maatschappelijke realiteit van heden en verleden zo
wanneer men naar het verleden kijkt mag men dit niet doen met een complex is dat geschiedenis zich niet zo letterlijk herhaalt dat u door
gekleurde bril. U moet zoveel mogelijk afstand nemen van uw het bestuderen van het verleden betrouwbare voorspellingen kan
waardeoordelen. In de 19de eeuw is men er volledig van overtuigd dat gaan maken over bv. de toekomst. Ook dit is een idee dat eigenlijk niet
, voor het eerst in de 19de eeuw is geformuleerd. We vinden dit idee komen erg subjectief over. Met de mond gaat men dus objectiviteit
reeds terug in de 16de eeuw bij Francesco Guicciardini, maar het is pas belijden. Men poneert ook dat men objectieve onomstotelijk zekere
300 jaar later, in de 19de eeuw, dat het niet langer een kennis heeft geformuleerd, maar wanneer u een 19 de eeuws
minderheidsopvatting is maar wel de opvatting van de meerderheid. geschiedenisboek leest zal u dit allesbehalve zo ervaren. U zal de
Die 19de eeuwse revolutie in de historiografie is dus eigenlijk boeken vooral heel subjectief vinden en heel onbetrouwbaar. Men zou
schatplichtig aan de Verlichting. dit nu niet meer zien als wetenschappelijke kennis, maar als
drogredeneringen en verkapte opinies. De 19 de eeuwse historiografie
Desalniettemin zal er in de 19de eeuw ook heel wat gebeuren dat een is dus in de praktijk enorm ideologisch gekleurd. Historiografie wordt
geheel eigen stempel zal drukken op die ontwikkeling en dit tot een vooral gebruikt om te bewijzen wat men graag bewezen wil zien.
vrij complex fenomeen zullen maken. We zitten hier ook met een Tegelijk poneert men idealen zoals objectiviteit, wetenschappelijke
paradox. In de 19de eeuw worden er een aantal theoretische werkwijze en dergelijke meer. Om die paradox te snappen is het nodig
grondslagen geformuleerd (streven naar betrouwbare kennis, om dieper in te gaan op de precieze context waarin dat nieuwe ideaal,
objectieve werkwijze, interesse in het verleden als autonoom die nieuwe filosofie, over geschiedenis tot stand is gekomen. In de 19 de
studieobject). Wanneer u echter in de praktijk een 19 de eeuws eeuwse Duitstalige wereld dus. Het is een vrij complex verhaal waar
Een Babylonische spraakverwarring
geschiedenisboek ter hand gaat nemen zouden we steil heel veel misverstanden over bestaan.
achteroverslaan door de toon, de stijl en door de werkwijze. Deze
Drie historiografsche paradigma’s Comte’s “religie van de menselijkheid”
Eerst moeten we een misverstand de wereld uit helpen, namelijk de heilige koe van het positivisme. Dat positivisme is eigenlijk een marginaal
¨ Positivisme
fenomeen, alleen is daar heel veel verwarring over ontstaan.
¤ Typische Verlichtingsdoctrine
n Ontwikkeld door Comte
Die grote 19de eeuwse “Westerse revolutie van de 19de eeuw” die staat bekend als het positivisme, maar eigenlijk was positivisme iets totaal anders en
¤ Historiografsch marginaal
heeft het nooit enige serieuze impact gehad. Positivisme is eigenlijk een filosofische theorie, ontwikkeld door de Fransman Auguste Comte, een
Historicism
Verlichtingsdenker.
¨ e zoals vele andere Verlichtingsdenkers van zijn tijd heeft hij op een bepaald moment ook wel eens iets over geschiedenis
Net
gezegd. Het totaalstelsel van Comte’s
¤ Duits paradigm filosofische
a (“Historism us”) werk staat bekend als het positivisme. In de praktijk heeft geschiedenis daar maar een heel kleine
plek in. n Gedeeltelijk geworteld in de
Verlichting, maar ook in de Romantiek
De stelling Gem
van
¤Comteondialiseerd
is dat alleon der de valse
mensen in de wereld niet alleen gelijkwaardig zijn, maar ook gelijkaardig. Ze hebben allemaal dezelfde ratio. Alle
vlag van “positivisme”
menselijke samenlevingen doorlopen een stadium van totale irrationaliteit (bijgeloof in de religie), geleidelijk neemt dat bijgeloof in de religie af naar
een soort Marxisme stadium (complexe vormen van religie, twijfel over het bestaan van God), tot men uiteindelijk in een volstrekt rationeel
¨ metafysisch
maatschappijmodel terecht
¤ Atypische komt. De stelling van Auguste Comte is, net zoals bij andere Verlichtingsdenkers zoals Voltaire, Graaf de Montesquieu of
Verlichtingsdoctrine
¤ Enorminvloedrijk in de twintigste- Een positivistische tempel
eeuwse historiografe in Porto Alegre (Brazilië)
Nota Bene: “historicisme” heeft ook een tweede betekenis die is De Braziliaanse vlag
ontwikkeld door de flosoof Karl Popper, namelijk de zelfverklaarde met het motto “ordem e
“historische lotsbestemming” van totalitaire regimes (1957) progresso”
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller EgonVE. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.88. You're not tied to anything after your purchase.
