ALLES wat je voor (je school- of eindexamen of toets voor) aardrijkskunde VWO moet kennen en kunnen in één document! Duidelijke, maar toch waar nodig beknopte uitleg mét plaatjes en de verwerking van alle begrippen! Deze samenvatting is vooral gericht op het leggen van belangrijke verbanden binn...
Verandering wereld 1500-1900
16e t/m 18e eeuw: na ontdekkingsreizen handelskolonialisme;
Europese landen halen via handelsposten onder andere specerijen en
slaven, omvang relatief beperkt
o Ontstaan exploitatiekolonie; kolonie wordt leverancier
grondstoffen en landbouwproducten
o Ontstaan vestigingskolonie; kolonie wordt vestigingsgebied voor
kolonisten
o Europeanisering; verspreiding van Europese opvattingen en
technieken, aanpassing van gebieden aan Europese behoeften
Eind 19e/begin 20e eeuw: opdeling wereld onder koloniale landen
vanwege behoefte aan grondstoffen/landbouwproducten en afzetgebieden
na industriële revolutie
o Imperialisme; koloniale moederlanden nemen gebieden in om
politieke en economische invloed veilig te stellen, wereldrijken
worden opgebouwd
o Koloniën worden toegankelijk gemaakt door aanleg
infrastructuur; havens, spoorwegen vanaf de kust
Na WOII: dekolonisatie: koloniën politiek onafhankelijk
o Neokolonialisme; ex-koloniën blijven economisch ondergeschikt
ondanks politieke zelfstandigheid
WOII-1900: koude oorlog, wereld verdeeld in invloedsferen VS en SU;
ontwikkelingshulp middel om bondgenoten te krijgen
Tijd-ruimtecompressie, versnelt verandering wereld
Tijd-ruimtecompressie; wereld steeds kleiner door afname van relatieve
afstand en verbetering relatieve ligging
Tijd-ruimtecompressie vooral sinds industriële revolutie versneld
door technologische ontwikkelingen
Tijd-ruimtecompressie vergroot geografische mobiliteit; mate van
bewegelijkheid in een gebied (hoe ver en hoe frequent verplaatst men
zich?)
Tijd-ruimtecompressie leidt tot mondiale vervlechting/verwerving;
wereldwijd verstrengeld raken van economieën/bedrijven versterkt
globalisering
Tijd-ruimtecompressie leidt tot afname afstandsverval (=mate
waarin contacten/uitwisselingen tussen gebieden afnemen bij toename van
afstand); daardoor vergroting actieradius (de afstand die een vaar- of
voertuig kan afleggen zonder tussentijds van buitenaf energie aan het
voertuig toe te voeren)
- Staat: heeft soevereine macht over een gebied, is de hoogste macht.
Belangrijk is erkenning; nationaal door een wettelijke basis en steun van
het leger, internationaal via verdragen en erkenning door andere staten en
organisaties.
- Natie: volk dat soevereine macht heeft over haar eigen grondgebied of
daarnaar streeft.
, - Volk: groep mensen die zich onderling verbonden voelen (door
bijvoorbeeld taal, cultuur, ras of gezamenlijke geschiedenis).
- Hegemoniale staten: staten met grote invloed in het wereldsysteem,
beslissingscentra.
Mechanisme achter tijd-ruimtecompressie en globalisering
Ontwikkeling transporttechnologie, stimuleert onder andere handel en
reizen; bijvoorbeeld steeds grotere vliegtuigen en containerschepen
o Essentieel is verbetering infrastructuur (=voorzieningen die
nodig zijn om een gebied voor een bepaald doel te gebruiken, zoals
wegen, elektriciteitsnet)
Ontwikkeling informatietechnologie, stimuleert uitwisseling informatie
en dataverkeer; bijvoorbeeld door wereldwijde communicatie met
satellietverbindingen en internet
o Essentieel is het ontstaan van wereldwijde verbindingen
Transportnetwerk
Elektronisch/digitaal netwerk
Technologische ontwikkelingen versnellen tijd-ruimtecompressie
Globalisering (=wereldwijd proces van integratie van landen door lagere kosten
van transport en communicatie en steeds grotere stroom goederen, diensten,
investeringen, kennis en mensen; wordt ook wel mondialisering of
internationalisering genoemd)
Economische ontwikkelingen drijvende krachten achter
globalisering economische globalisering treedt meestal als
eerste op, maar gaat vaak samen met culturele globalisering en
politieke samenwerking
Netwerken van bedrijven, instellingen en migranten omspannen
wereld en oefenen invloed uit
Globalisering leidt tot integratie (verbondenheid) van gebieden en
samenlevingen
Globalisering kan leiden tot concurrentie en tegenreacties; groepen
vallen uit de boot of willen ontwikkeling afstemmen op unieke kenmerken
van hun eigen gebied
Wereld wordt één systeem met centrum-periferieverhouding
o Centrum: economisch overheersend, beslissingscentrum,
kerngebied, vaak ook overheersend op andere terreinen als cultuur,
kennis en politiek
o Periferie: economisch afhankelijk van centrum, ondergeschikt,
vaak leverancier van grondstoffen, landbouwproducten en goedkope
arbeid
o Semiperiferie: tussen centrum en periferie, vaak snelgroeiende
landen
Centrum-periferiemodel op verschillende schaal toepasbaar
(bijvoorbeeld, centrum: Randstad, periferie: Noord-Nederland)
, Plaats van land in model kan veranderen
- Transnationaal netwerk: wordt vaak gebruikt voor de contacten van
migranten met hun herkomstgebied. Door globalisering worden die
contacten makkelijker onderhouden. De migrant maakt daardoor feitelijk
deel uit van 2 werelden, het herkomstgebied en het vestigingsgebied.
Culturele dimensie van globalisering
Cultuur: door mens ontwikkelde elementen zoals niet-materieel
gedachtegoed, waarden en normen, taal, godsdienst, sport, mode,
gebouwen, kunst
Diffusie: verspreiding van cultuur, bijvoorbeeld door kolonisatie en
migratie
Wereld is verdeeld in cultuurgebieden met kenmerkende
cultuurelementen
Wereld wordt een global village; wordt een dorp door wereldwijde
contacten via telecommunicatie en verre reizen, de uitwisseling van
cultuurelementen wordt steeds makkelijker
Globalisering leidt tot mondiale verspreiding en vermenging van
dezelfde cultuurelementen; er ontstaan wereldwijd gelijke
cultuurtrends
o Amerikanisering
o Verwestering
o Engels steeds meer lingua franca (voertaal, wordt gebruikt
tussen groepen met verschillende moedertalen)
Groepen verzetten zich tegen aantasting van regionale/nationale
identiteit
o Etnische groepen/religieuze groepen komen in opstand voor
behoud eigen cultuur en waarden
o Fundamentalistische stromingen benadrukken eigen cultuur
vanuit oude waarden (bijvoorbeeld islam-fundamentalisme)
Politieke dimensie van globalisering
Rol van staat vermindert door globalisering; grenzen krijgen minder
betekenis en veel onttrekt zich aan invloed van de staat, zoals
kapitaalstromen (macht naar multinationale bedrijven en internationale
instellingen)
Toenemende rol van geopolitiek (=streven naar politieke doelen op
basis van geografische argumenten zoals ligging of aanwezigheid
hulpbronnen), bijvoorbeeld bij het opeisen van grondstofvoorraden
Economische globalisering leidt tot toename politieke
samenwerking tussen landen op (macro)regionale schaal, maar ook tot
toenemende concurrentie tussen steden en regio’s
Versterking rol van internationale organen
Streven naar autonomie (=zelfbestuur) door regionalisme (=eigen
bevoegdheden en verantwoordelijkheden in een gebied) om zich te
onttrekken aan globale invloeden
Veranderde verhoudingen vragen goed burgerschap (=de manier
waarop een burger deelneemt aan de eigen samenleving), verbondenheid
met eigen staat wordt belangrijk als grenzen vervagen
Economische dimensie van globalisering
Wereldwijde kapitaalstromen; miljarden dollars, euro’s etc. bewegen
digitaal 24 uur per dag over de wereld zonder belemmeringen zoals
grenzen
, Internationale arbeidsverdeling; economische activiteiten (landbouw,
industrie, diensten) worden verdeeld over verschillende gebieden en
worden verricht waar ze het meest opleveren
o Traditioneel beeld internationale arbeidsverdeling; in
ontwikkelde landen industrie en diensten, ontwikkelingslanden
leveren grondstoffen en landbouwproducten
o Nieuwe internationale arbeidsverdeling; meer flexibiliteit,
bijvoorbeeld in centrum hoofdkantoren van mno’s en zakelijke
diensten, in aantal (voormalige) ontwikkelingslanden snelle
industrialisatie, en in aantal ontwikkelingslanden komst
lagelonenindustrie en recent ook eenvoudige diensten
Nieuwe internationale arbeidsverdeling is dynamisch,
bijvoorbeeld lagelonenproductie verplaatst regelmatig als de
lonen stijgen
Opsplitsing productieketens (=alle schakels in productieproces) van
bedrijven tussen landen; bijvoorbeeld ontwerp en verkoop in centrum,
productie van onderdelen en het monteren tot een product in periferie
o Onder andere mogelijk door automatisering en robotisering;
overal kan goede kwaliteit worden geleverd
Steeds grotere invloed multinationale ondernemingen (mno’s);
profiteren van lokale voordelen
Economische blokken die eigen markt afschermen
o Protectionisme: afscherming eigen markt/economie met
bijvoorbeeld invoerheffingen
Landbouwbeleid EU en VS ten koste van
ontwikkelingslanden; blokkeert afspraken over verlaging
invoerheffingen via WTO
- Vrijhandelsassociatie: verwijderen handelsbarrières.
- Douane-unie: ook gemeenschappelijke buitentarieven.
- Gemeenschappelijke markt: ook vrij verkeer goederen, diensten, kapitaal,
arbeid.
- Economische unie: ook verdergaande economische samenwerking.
- Monetaire unie: ook gemeenschappelijk monetair beleid.
Economische verandering door globalisering na 1970
Globalisering en snelle tijd-ruimtecompressie bieden bepaalde
landen nieuwe mogelijkheden door verkleining relatieve afstand en
betere relatieve ligging
Eind koude oorlog verandert wereldverhoudingen; minder
duidelijkheid, meer ruimte voor nieuwe opkomende landen als India en
China
Ontstaan wereldeconomie; alle gebieden economisch verbonden
o Opkomende landen spelen steeds grotere rol in
wereldeconomie
o Daarnaast ook landen in middengroep en achterblijvende
landen
Uitschuiving: verplaatsing (delen) productie naar andere gebieden, vaak
lageloonlanden
o Recent ook reshoring: verplaatste productie terughalen naar
landen van oorsprong
Global shift richting Pacific Rim; verschuiving economisch zwaartepunt
naar Azië vanuit Atlantische Oceaan (VS, Europa)
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller isa346. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.44. You're not tied to anything after your purchase.
