MEDIARECHT, VRIJHEID VAN MENINGSUITING EN MEDIAVRIJHEID
WAT IS MEDIARECHT?
Mediarecht = geheel v regels en beginselen die v toepassing zijn op het fenomeen ‘media’ in de ruimste zin van het woord
- Nieuwe media = tv, kranten en radio, radio en tv zijn veel meer geregeld door de wetgeving dan internet
- Oude media = druk/schrijf pers, pamfletten, opera’s
Zowel verspreiders (bv. journalisten) als makers (bv. productiehuizen) v boodschappen kunnen samenvallen = convergentie
(media in technische zin die ook ‘content providers’ tegelijkertijd zijn) (bv. de vijver media heeft woestijnvis in zijn portefeuille, maar
telenet is tegelijkertijd ook aandeelhouder van de vijver media)
MEDIARECHT IS COMPLEX: MEDIA VERANDERD CONSTANT EN HET RECHT MOET MEE EVOLUEREN
3 redenen:
1. Continu nieuwe uitdagingen en ontwikkelingen
- Liberalisering van de markt (= beperkingen door overheid w verminderd,): meer spelers, meer concurrentie, meer
conflicten
- Technologische ontwikkelingen: reclame doorspoelen, gegevens verzamelen,…
2. Conflicterende belangen
- Principe = vrijheid van meningsuiting: kan botsen met grondrechten:
- Privacy: bv: krant wil iets schrijven over een politicus die buitenechtelijk kind heeft, media moet zich afvragen of ze
daarover mogen schrijven, tot waar mogen we onze vrijemening uiten en wanneer raken we zijn recht op privacy?
- Gelijkheid: van vrouwen en mannen, rassengelijkheid bv. kijk haatspraak: opnieuw vraag waar de grens van vrije
meningsuiting valt, valt dit nog onder vrijemeningsuiting? Of bots dit met recht op gelijkheid?
- Kinderrechten: bv. in de reclamewereld zij er vele reclamespots die gericht zijn op kinderen, wat mag wel of niet?
- Eerlijk proces: bv. proces Bart De Pauw: zei dat zijn proces al werd gevoerd in de media… (rechters hebben hier rond
criteria opgesteld op ervoor te zorgen dat deze rechten niet worden geschonden) OF Connor Rousseau die wou dat zijn
proces niet in media kwam zodat hij een eerlijk proces kon krijgen
3. Regels van verschillende overheden
Vlaanderen: Mediadecreet
België: bescherming persoonsgegevens, auteursrechten, …
EU: vrije concurrentie, vrijheid van verkeer, bescherming persoonsgegevens…
WHO: auteursrechten
VRIJHEID VAN MENINGSUITING
Principe vrije meningsuiting = totale vrijheid om te zeggen, schrijven, publiceren, … wat je wil - tenzij uitdrukkelijk verboden
dictatuur: verboden, tenzij expliciet toegelaten door overheid
WAAROM HEBBEN WE DAN ‘MEDIARECHT’?
Want dit wil zeggen dat we vrijheid van meningsuiting aan banden leggen.
Omdat vrijheid van meningsuiting grenzen heeft:
Vrijheid van anderen (privacy, gelijkheid, …) >> wetgeving inzake laster en eerroof, ‘hate speech’, …
Algemeen belang (mediapluralisme, eerlijke concurrentie, …) >> o.a. mediadecreet (regels die vooral betrekking hebben met
audiovisuele media (tv en radio (niet internet en drukpers))
Bronnen = waar? Grondslagen = waarom? Toepassingsgebied = wat? Beperkingen = hoe ver?
1
,BRONNEN VAN VRIJEMENINGSUITING
1791 – ‘FIRST AMENDMENT’ US CONSTITUTION
“Congress shall make no law (…) abridging the freedom of speech, or of the press”
Eerste amendement, toen werd vrijemeningsuiting al beschouwd als een van de belangrijkste rechten
Amerikaanse grondwet (een van de oudste die nu nog gelden) - niet van toepassing in België
1831 – BELGISCHE GRONDWET
ART. 19: VRIJHEID VAN MENINGSUITING
ART. 25: PERSVRIJHEID (geen censuur + ‘cascadeaansprakelijkheid’)
- Censuur: preventief uitbrengverbond (in België mag je alles publiceren, censuur is hier verbonden, maar je kan achteraf wel
een straf krijgen hiervoor)
ART. 150: JURY (HOF VAN ASSISEN):
- Hof van assisen doet uitspraken over de zwaarste misdrijven + over drukpersmisdrijven (heeft de grondwetgever ingevoerd
omdat ze geen vertrouwen hadden in de beroepsmagistraten, zouden te streng oordelen als het bv over koning ging en
gewone mensen van de jury zouden minder oordelen, hebben daar dus meer vertrouwen in)
MEER RECENTE BRONNEN
ART.10 EVRM (EUROPEES VERDRAG VAN DE RECHTEN VAN DE MENS) (RAAD VAN EUROPA)1950
Groot contrast tussen deze bron en de twee vorige bronnen: omdat deze is geschreven na de tweede wereldoorlogn, een reactie op
alles wat er mis gegaan is in Europa, men had minder vertrouwen in die vrijheid van meningsuiting, minder optimistisch
Rechtssystemen verschillen, andere manier van denken:
US Supreme Court – Skokoe case: Betoging van neonazi’s in een joodswijk waar holocaust overlevenden wonen, zingen vreselijke
liederen zingt, in de VS heeft supreme court besloten dat zoiets moet kunnen, in Europa zou dit perfect verboden kunnen worden.
1966 – art. 19 BUPO (VN): Verdrag van de verenigde naties, gelijkaardig aan artikel 10 van EVRM, verdrag dat de burgerlijke
politieke rechten beschermt
2009 – EU-Handvest (Europese Unie): EU heeft eigen grondrechtencatalogus, ook hier vind je vrijheid van meningsuiting in terug,
geen beperkingen omdat handvest op een andere manier werkt, het heeft 1 bepaling (art.52) die geldt voor alle grondrechten die
erin zijn opgenomen (soort transversale bepaling die zegt dat alle grondrechten kunnen worden onderworpen aan beperkingen
- Art. 10 - De vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst
- Art. 11 - De vrijheid van meningsuiting en van informatie
- Art. 52 - Reikwijdte en uitlegging van de gewaarborgde rechten en beginselen: Beperkingen op de uitoefening van de in dit
Handvest erkende rechten en vrijheden moeten bij wet worden gesteld en de wezenlijke inhoud van die rechten en
vrijheden eerbiedigen. Met inachtneming van het evenredigheidsbeginsel kunnen slechts beperkingen worden gesteld,
indien zij noodzakelijk zijn en daadwerkelijk beantwoorden aan door de Unie erkende doelstellingen van algemeen belang
of aan de eisen van de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.
GRONDSLAGEN EN TOEPASSINGSGEBIED VAN VRIJEMENINGSUITING
Grondslagen zijn divers, want enkel zo kunnen we verklaren dat het toepassingsgebied van die vrijemeningsuiting zo ruim is.
- Instrumentele grondslagen (focus op gunstige gevolgen VMU)
o Focus op goed resultaat waar er vrijheid van meningsuiting is:
2
, o Individuele zelfontplooiing (door dit te kunnen uiten kan je ten volle ontplooien als mens)
o Deliberatieve democratie (persvrijheid, ook voor mensen naar het stemhokje trekken moeten mensen zich kunnen
informeren over waarvoor de politici staan – zo kunnen ze geïnformeerd stemmen – pers als publieke waakhond)
o Waarheid (J.S. Mill): (Als iedereen vrije mening mag uiten, kan de correcte waarheid winnen, optimistische visie,
“the good sword of truth will only be kept sharp i fit is constantly tried against the aces and bludgeons of
falsehood’ = free marketplace of ideas, waarheid w sterker door zich te verweren tegen onware ideeën, zou ander
een dogma zijn dat wordt opgelegd)
o Voorbeeld arrest EHRM Handyside (1976) ARTIKEL 49: vinden hierin democratie en individuele zelfontplooiing
terug. Rood boekje geschreven voor jongeren (12-18j), gaat onder andere over seks, roken, alcohol, zeer
controversieel boekje, zou de jeugd helemaal op het verkeerde pad zetten, hierdoor werd het boekje in vele
staten verboden. Het hof heeft gezegd dat het VK het boekje mocht verbieden in belang van de goede zede.
Andere tijdsgeest, zou dit nu nog altijd gedaan hebben, of teveel beperking van vrijheid van mening?
o Voorbeeld zaak EHRM Fatullayev t. Azerbeidjan ARTIKEL 87: Moreover, the Court notes that it is an integral part
of freedom of expression to seek historical truth.” Journalist wordt veroordeeld omdat die kritisch artikel had
gescrheven over leger van Azerbeidjan, journalist heeft gelijk gekregen omdat zoeken naar historische waarheid
van een conflict is ook een doelstelling van vrijheid van meningsuiting.
o In België geen wet die onware info/desinformatie verbiedt in het algemeen >> federaal regeerakkoord 2020: “De
regering versterkt de maatregelen ter bestrijding van desinformatie en van de verspreiding van fake news, die een
echte bedreiging vormen voor de democratie”. Fake news is dus niet verboden, buiten bepaalde schadelijke
vormen zoals het ontkennen van de holocaust (negationismewet), valsheid in gescriften, valse getuigenis of
meineed, laster en eerroof.
- Deontologische grondslagen (waardevol op zichzelf, ongeacht de gevolgen ervan)
o Geen middel, maar doel op zich
o Essentieel onderdeel rechtvaardige samenleving
o Overheid moet burgers behandelen als autonome rationele wezens, met respect vr hun menselijke waardigheid
o Voorbeeld EHRM Handyside (zie hierboven), heel ruim – ook info en ideeën die het volk kunnen schokken
EXTRA VOORBEELDEN TOEPASSINGSGEBIED
Alle mogelijke media / vormen van meningsuiting zijn beschermt, ook non-verbale handelingen zoals protestacties:
bv. vlagverbrandingen (Stromberg v California, bakken van een huwelijkstaart (masterpiece cakeshop moest geen taart
maken voor homokoppel omdat dat zijn vrijheid van meningsuiting belemmerde),…
Voorbeeld EHRM Lingens tegen Oostenrijk: journalist Linges had een kritisch stuk geschreven over Oostenrijkse
bondskanselier (had publieke steun verleend aan aantal politici die lid zouden zijn geweest van de SS) , schrijft dat
bondskanselier immoreel is en onwaardig, journalist w vervolgd voor laster en eerroof, en w veroordeeld omdat hij zijn
meningen en ideeën niet kon bewijzen, journalist stapt naar Europees Hof voor de Rechten van de Mens en die oordelen
dat persvrijheid in democratie een belangrijke rol heeft, politieke meningsuitingen zijn ook van belang, pers als publieke
waakhond. Er moet een onderscheid gemaakt w tussen feiten (= daarvan kan bestaan bewezen worden) en
waardeoordelen (= kan dikwijls gesteund zijn op feiten, maar waarheid kan niet bewezen worden). Oostenrijk had dus
vrijheid van meningsuiting van de journalist geschonden >> ART. 42, 44, 45
Persvrijheid (mediavrijheid)
o = toepassing vrijheid van meningsuiting (zelfde grondslagen) op ‘de pers’ of ‘de media’
o = bijzonder beschermd in Grondwet en rechtspraak EHRM
o Bepaalde privileges journalisten
Bv. bronnengeheim (wet tot bescherming journalistieke bronnen), tenzij:
Voorafgaande rechterlijke tussenkomst
Cruciaal voor voorkomen bepaald ernstige misdrijven
3
, Info kan enkel zo worden verkregen
Keerzijde = zwaardere verantwoordelijkheden journalist
Controle waarachtigheid informatie
Recht van antwoord
Niet anoniem publiceren
…
o Wie is journalist?
Criterium EHRM = grote geloofwaardigheid
Professionalisme (opleiding, affiliatie,…)
Werk (diligentie, regelmatig bijdrage aan algemeen belang,…)
Eerder functionele benadering, geval per geval
Ook NGO’s, bloggers, burger-journalisten kunnen sterke bescherming genieten én zwaardere verplichtingen moeten
naleven, zoals traditionele journalisten:
o Voorbeeld EHRM Ruzovy panter tegen Tsjechië: NGO wilde corruptie exposen, mededeling op website geplaats
over dat politici belasting zou ontduiken, EHRM heeft gezegd dat ze geen journalist zijn maar ze hebben wel een
geloofwaardigheid want publiceren vaak geloofwaardige stukken op hun website, geen schendig van vrijheid van
meningsuiting, krijgen dus sterkere bescherming, maar hebben dan ook zware verantwoordelijkheid.
MAAR! Niet-journalisten mogen niet aan zwaardere verplichtingen worden onderworpen dan traditionele journalisten
o Voorbeeld EHRM Braun tegen Polen: Braun had iemand beschuldigd dat iemand in politiek lid was geweest van
communistische partij en dat mocht niet meer in Polen. Kon dat niet bewijzen omdat dossiers niet meer
bestonden. Baun werd veroordeeld, maar EHRM heeft geoordeeld dat Polen hier te ver was gegaan want de
historicus moest het bewijs leveren dat zijn beweringen waar waren, maar hij kon dat dus niet meer omdat die
dossiers kwijt waren geraakt, journalisten moeten niet de waarheid bewijzen van hun verklaringen, maar
voldoende redelijke stappen ondernemen om de waarheid van hun beweringen te checken. Dus Braun werd aan
een hogere bewijslast/verplichting onderworpen dan een journalist. Europees hof heeft dan beslist dat dat niet
kan, men mag niet als niet-journalist aan een hogere bewijslast w onderworpen dan een traditionele journalist.
Zijsprong: ook in EU-recht een functionele definitie van ‘journalist’ (nog ruimer dan EHRM)
o Voorbeeld H.v.J., Buivids, 14 februari 2019: wanneer mogen persoonsgegevens gebruikt worden voor
journalistieke doeleinden? Man nam een video-opname van zijn politieverhoor met digitale camera en heeft dit op
YouTube gepost, politie vond dit schending van hun persoonsgegevens, hij is geen professionele journalist MAAR
Europees hof zegt: kan niettemin “journalistieke activiteit” zijn als uitsluitende doel is om “informatie, ideeën of
meningen aan publiek bekend te maken”, bv. doel was om aandacht van bevolking te vestigen op onregelmatige
praktijken van de politie tijdens verhoor
BEPERKINGEN OP DIE VRIJHEID VAN MENINGSUITING
Consensus: vrijheid van meningsuiting is niet absoluut >> vraag: waar trekken we de grens?
2 beperkingssystemen
- EVRM: algemene, inhoudelijke beperkingen
- GW: formele beperkingen
Rechters moeten die tegelijk toepassen: ruimste rechtsbescherming
EVRM: inhoudelijk beperkingssysteem - 3 voorwaarden:
1. Bij “de wet” voorzien = legaliteitstoets
o Een beperking van de vrijheid van meningsuiting moet steeds verankert liggen in een nationale wet >> basis in de
nationale wetgeving (WM of UM)
o Norm die voldoende toegankelijk en voorzienbaar is
o Bv. RTBF tegen België: tegenstrijdige rechtspraak >> schending legaliteitsbeginsel
4
