Thesis
PWS de Hongerwinter
- Course
- Level
Volledig en uitgebreid PWS over de Hongerwinter in Nederland. Ik heb dit gemaakt in mijn examenjaar voor de havo (schooljaar ). Eindbeoordeling was een 9.
[Show more]
Seller
Follow
lauriertrt
Reviews received
Content preview
17 september 1944 – 5 mei 1945Nederland geteisterd door honger en kou, een zware beproeving in oorlogstijd
H5e
Geschiedenis
31 januari 2016
, Inhoudsopgave
Voorwoord 4
Inleiding 5
1. Wat was de oorzaak van de hongerwinter en hoe verliep deze? 6
1.1 Oorzaken hongerwinter 6
1.1.1 Dolle Dinsdag 6
1.1.2 Operatie Market Garden 7
1.1.3 Spoorwegstaking 7
1.1.4 Stellingname Duitse bezetter 8
1.1.5 Koude winter 8
1.2 Het leven in de Hongerwinter 9
Conclusie deelvraag 1 11
2. Welke gevolgen had de hongerwinter op de Nederlandse bevolking 12
2.1 Waardoor kwam er geen voedsel meer? 12
2.2 Verzwakking door voedselschaarste 12
2.3 Brandstoffen 13
2.4 Hongertochten 13
2.5 Kinderen tijdens de hongerwinter 14
2.6 Zieken en slachtoffers 15
Conclusie deelvraag 2 16
3. Welke invloed had de hongerwinter op de organisatie van het verzet tegen de Duitsers? 17
3.1 Verzet tegen de Duitsers voor de hongerwinter 17
3.1.1 Wat is verzet? 17
3.1.2 Vormen van verzet 17
3.1.2.1 Passief verzet 17
3.1.2.2 Actief niet gewelddadig verzet 17
3.1.2.3 Gewelddadig verzet 18
3.1.3 Offensief verzet 18
3.1.3.1 Protesteren 18
3.1.3.2 Inlichtingenwerk en spionage 18
3.1.3.3 Sabotage 18
3.1.4 Defensief verzet 19
3.1.4.1 Hulp aan militairen 19
3.1.4.2 Symbolisch verzet 19
3.2 Invloed hongerwinter op de organisatie van het verzet 20
3.2.1 Onderduikorganisaties 20
3.2.2 Landelijke Knokploegen 20
3.2.3 Verzetsgroepen 21
3.2.4 Illegale pers 22
3.3 Invloed hongerwinter op het aantal aanslagen 23
3.3.1 Geheime organisaties 23
3.3.2 Waarom weinig verzet 23
3.3.3 Gewelddadig verzet en aanslagen 25
3.3.4 Stakingen 25
3.3.5 Begin gewelddadig verzet 26
2
, Vervolg inhoudsopgave
3.3.6 Aanslagen voor en tijdens de hongerwinter 27
3.3.6.1 Aanslagen voor de hongerwinter 28
3.3.6.2 Aanslagen tijdens de hongerwinter 30
3.4 Invloed hongerwinter op de ernst van de aanslagen 32
3.4.1 Invloed hongerwinter op doelen van het verzet 32
Conclusie deelvraag 3 34
Samenvatting, conclusies en antwoord op de hoofdvraag 35
Nawoord 37
Bronnenlijst 38
Logboek 39
3
, Voorwoord
Een onderdeel van het examendossier voor 5 havo is het schrijven van een profielwerkstuk. Bij het
zoeken naar een geschikt onderwerp ging mijn interesse vooral uit naar het vak geschiedenis. Een
belangrijke periode uit de geschiedenis is de Tweede Wereldoorlog die zich in Nederland afspeelde
tussen 1940 en 1945. Aangezien de Tweede Wereldoorlog een veel te breed onderwerp is, heb ik
gekozen voor een belangrijke periode uit de Tweede Wereldoorlog, namelijk de winter van 1944-
1945, die als de ‘Hongerwinter’ de geschiedenis in is gegaan. De hongerwinter heeft voor veel
Nederlanders enorme gevolgen gehad en was vooral voor West-Nederland een zware beproeving
tijdens de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog.
Voor het maken van dit profielwerkstuk heb ik onderzocht in hoeverre de hongerwinter invloed
had op het verzet van de Nederlanders tegen de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog
in Nederland.
Aan de hand van drie deelvragen heb ik dit profielwerkstuk opgebouwd:
1. Wat was de hongerwinter en hoe verliep deze?
2. Welke gevolgen had de hongerwinter op de Nederlandse bevolking?
3. Welke invloed had de hongerwinter op de organisatie van het verzet tegen de Duitsers?
Voor hoofdstuk één heb ik veel informatie over de hongerwinter gelezen in boeken en gezien op
internet. Ook heb ik documentaires en films gekeken en ben ik bezig geweest om de oorzaken die
tot de hongerwinter hebben geleid te achterhalen. Vervolgens heb ik onderzocht hoe het leven in
de hongerwinter was voor de mensen. In hoofdstuk twee heb ik de gevolgen van de hongerwinter
voor de mensen beschreven. In hoofdstuk drie heb ik onderzocht hoe het verzet tegen de Duitsers
in de hongerwinter was georganiseerd en wat de invloed was van de hongerwinter op het aantal
aanslagen en op de ernst van de aanslagen.
De drie deelvragen zijn zo opgebouwd dat ze leiden naar het antwoord op de hoofdvraag:
In hoeverre had de hongerwinter invloed op het verzet van Nederlanders tegen de Duitsers
tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland?
Ik verwacht dat ik in de hongerwinter meer en ernstiger aanslagen zal aantreffen dan in de periode
ervoor omdat de mensen zo wanhopig werden van de honger en de kou met als gevolg dat ze
daardoor meer verzet gingen plegen. Ik denk ook dat de aanslagen ernstiger zijn geweest tijdens
de hongerwinter dan in de jaren ervoor doordat de mensen zich erg tegen de Duitse bezetter gingen
keren.
4
, Inleiding
Begin september 1944 was het eindelijk zover. De bevrijding van ons land stond voor de deur.
Tenminste, dat dachten de mensen maar helaas, alleen het zuiden, de provincies Limburg en Noord-
Brabant werden bevrijd. Op 5 september 1944 zou Nederland worden bevrijd door de geallieerden
die hadden de dagen ervoor Antwerpen en Brussel al uit Duitse handen bevrijd. Het lukte echter
niet om heel Nederland te bevrijden, de tegenstand van het Duitse bezetter was te sterk.
De inwoners van het oosten en noorden moesten uiteindelijk nog zeven en die van het westen nog
acht maanden op hun bevrijders wachten. Voor de mensen van Noord- en West-Nederland volgden
daardoor de ergste maanden van de oorlog. Het betrof één van de grootste rampen uit de
geschiedenis van Nederland: een hongersnood tijdens een extreme koude winter. Een onwerkelijke
situatie die sinds de Middeleeuwen niet meer was voorgekomen in ons land. Deze winter die als de
‘hongerwinter’ de geschiedenis is ingegaan, duurde van 17 september 1944 tot 5 mei 1945. Het
waren acht zware maanden die door honger en kou zeker 22.000 mensenlevens eisten.
Voor degenen die deze vreselijke hongerwinter hebben meegemaakt en overleefd, is het een
verschrikkelijke herinnering. Voor anderen een interessant stukje geschiedenis.
Figuur 1 Op hongertocht tijdens de hongerwinter 1944-1945
5
, 1. Wat was de hongerwinter en hoe verliep deze?
1.1 Oorzaken hongerwinter
Voor het ontstaan van de hongerwinter heb ik vijf belangrijke oorzaken kunnen vinden: Dolle
Dinsdag, Operatie Market Garden, de Spoorwegstaking, de stellingname van de Duitse bezetter en
tot slot de koude winter. Hieronder ga ik de gebeurtenissen die uiteindelijk tot de hongerwinter
hebben geleid in het kort beschrijven.
1.1.1 Dolle Dinsdag
De geallieerden hadden op 3 en 4 september 1944 Brussel en Antwerpen bevrijd. Veel
Nederlanders waren hoopvol gestemd en dachten als het geallieerde leger zo snel oprukt dan is
Nederland in een paar dagen ook bevrijd. Op maandagavond 4 september maakte minister-
president Gerbrandy zelfs via Radio Oranje bekend dat de geallieerden zo’n snelle opmars hadden
gemaakt dat daardoor het uur der bevrijding voor Nederland aanstaande was. De dag na deze
uitzending, dinsdag 5 september 1944, ook wel Dolle Dinsdag genoemd, maakten de Nederlanders
zich op voor het bevrijdingsfeest met vlaggen en bloemen voor de bevrijders. Het werd een dolle
boel maar…
Het was allemaal veel te voorbarig geweest want wat de Nederlandse bevolking niet wist was dat
de troepen van de geallieerden helemaal niet groot en sterk genoeg waren om Nederland te
kunnen bevrijden. Sterker nog, de Nederlandse grens werd helemaal niet bereikt omdat de
geallieerden niet verder durfden in noordelijke richting. Eigenlijk was de opmars veel te snel gegaan
waardoor de organisatie van de geallieerde troepen niet op orde was om de Duitse troepen te
kunnen verslaan. De teleurstelling was groot.
Een paar dagen later rukte het geallieerde leger wel op en werden de eerste dorpen van Zuid-
Nederland bevrijd.
Figuur 2 Minister-president Gerbrandy spreekt Figuur 3 Krantenartikel uit Ons Volk van 5 september 1944
het volk toe op maandag 4 september 1944
6
,1.1.2 Operatie Market Garden
Om ook de rest van Nederland te kunnen bevrijden moest er nog een groot offensief komen,
Operatie Market Garden. Dit was een groot lucht- en grondoffensief dat duurde van 17 tot 25
september 1944. Doel was om door middel van luchtlandingen de bruggen over de grote rivieren
de Maas, Waal en Rijn te behouden zodat daarover de grondtroepen zouden kunnen oprukken en
de rest van Nederland kon worden bevrijd en ook een opmars richting Duitsland kon worden
gemaakt.
Figuur 4 Het plan van Operatie ‘ Market Garden’ om Nederland te bevrijden
De Duitsers boden echter felle tegenstand. Operatie Market Garden mislukte doordat de
grondtroepen Arnhem niet wisten te bereiken en de gelande parachutisten zich na een strijd van
drie dagen moesten overgeven. Hierdoor kon niet heel Nederland worden bevrijd, het westen bleef
in handen van de Duitse bezetter.
1.1.3 Spoorwegstaking
Op 17 september 1944 riep de Nederlandse regering het spoorwegpersoneel op om het werk neer
te leggen en te gaan staken. Belangrijkste gedachte achter deze staking was dat het Duitse troepen-
en wapentransport zou worden stilgelegd. Bovendien konden ook geen joden meer door de
Duitsers worden weggevoerd. De spoorwegstaking leek een succes, 30.000 spoorwegmensen
legden hun werk neer en het treinverkeer werd stil gelegd.
7
, Figuur 5 De oproep van de Nederlandse regering tot de algemene spoorwegstaking
De verwachting was dat de spoorwegstaking niet lang zou gaan duren aangezien Nederland op het
punt stond om te worden bevrijd maar dat liep anders, Operatie Market Garden mislukte en de
Duitsers wonnen de Slag om Arnhem, daardoor duurde de spoorwegstaking tot aan de bevrijding.
1.1.4 Stellingname Duitse bezetter
Als reactie op de spoorwegstaking zetten de Duitsers de voedsel- en brandstoftransporten stop.
Voor de Nederlandse bevolking was dit een ramp want daardoor ontstond er een groot gebrek aan
voedsel en brandstof. Reizen werd een stuk moeilijker. Met name het Westen leed er onder. In het
Oosten en Noorden was nog genoeg voedsel aanwezig, o.a. door voorraden van de boeren.
De Duitsers wilden dat de spoorwegstaking werd opgeheven en daartoe probeerden ze een deal te
sluiten met de geallieerden. In ruil voor kolen zou Nederland de staking moeten opheffen maar dat
gebeurde niet. De Duitsers gingen vervolgens op zoek naar andere mogelijkheden. Met ingereden
treinen gingen ze hun eigen transporten verzorgen en na een aantal dagen hadden zij niet veel last
meer van de spoorwegstaking.
1.1.5 Koude winter
Van oktober 1944 tot maart 1945 was het weer in Nederland slecht. De winterweken waren koud
en nat. Door de schaarste aan brandstoffen en voedsel werd de winterperiode door de mensen
vooral in West-Nederland als extreem koud ervaren.
Doordat Nederland helemaal niet bevrijd werd op Dolle Dinsdag en daarna ook Operatie Market
Garden mislukte, bleef het grootste deel van Nederland bezet door de Duitsers. De Nederlandse
regering dacht door het NS personeel te laten staken dat de Duitse bezetter verzwakt zou worden,
geen joden meer vervoerd konden worden en de Duitsers geen wapens meer konden krijgen.
Hierop antwoorden de Duitsers met het stopzetten van het voedsel- en kolentransport naar
Nederland, waar net in deze winter een extreme kou heerste. Hierdoor ontstond er een
hongersnood en een enorm tekort aan brandstof in Nederland. Zo is de hongerwinter ontstaan.
8
, 1.2 Het leven in de hongerwinter
Nu ik heb gezien waardoor de hongerwinter is ontstaan, ga ik kijken hoe het leven in de
hongerwinter was. Wat deden mensen om aan voedsel te komen en om zichzelf te verwarmen?
Hieronder een citaat van een artikel uit de Winter ’44’-’45, geschreven door P.A. Donker mei 1945.
Hierin is heel goed te lezen hoe het leven in de hongerwinter voor de bevolking in Amsterdam was.1
Door de extreme kou en weinig tot geen eten, was het een hele zware periode voor de mensen in
bezet gebied, het westen van Nederland. In de grote steden: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en
Utrecht was de schaarste het grootst.
De mensen deden alles om aan eten en brandstoffen te komen. Zo werden er hongertochten
gehouden, bielsen tussen de tramrails uitgehaald, bomen gekapt en speciale gaarkeukens geopend.
Figuur 6 Urenlang in de rij voor de centrale gaarkeuken
1
http://www.zuidelijkewandelweg.nl/archief/tijdtijn/winter4445/Hongerwinter%2044-45.pdf
9
, Bij de gaarkeukens konden mensen, één keer per dag, tegen inlevering van een voedselbon
waterige soep of dunne stamppot ophalen. Mensen stonden er uren voor in de rij. De gaarkeukens
maakten het eten van afvalvlees en aardappelschillen. De gaarkeukens werden gesloten omdat er
in die keukens ook een tekort aan voedsel ging ontstaan. Hierdoor moesten de mensen een andere
manier zoeken om aan voedsel te komen, er ontstonden hongertochten. Dit waren tochten waarbij
mensen met de handkar, fiets, kruiwagen of kinderwagen naar het platteland trokken en daar
waardevolle spullen probeerden te ruilen met de boeren voor voedsel zoals bijvoorbeeld: melk,
spek, aardappels, uien, kool en wortelen.
In het begin van de hongerwinter was er nog voldoende voedsel in de omgeving aanwezig maar
hoe langer het duurde, des te verder de mensen moesten gaan om aan eten te komen. Soms
maakten de mensen dagenlange tochten voor een klein zakje aardappelen. Men probeerde geld en
bezittingen te ruilen bij de boeren op het platteland voor voedsel. De meeste boeren hadden met
de mensen te doen en gaven ze onderdak en te eten zodra ze aankwamen na een lange reis.
De hongertochten waren ook nog eens gevaarlijk, als je eten had geruild was er een grote kans dat
je op straat werd beroofd door andere mensen die ook voedsel wilde hebben of dat bij
controleposten de buit werd afgepakt door de Duitse bezetter.
De mensen waren zwak, ze leden aan ernstige ondervoeding. Degenen die niet gezond of sterk
genoeg waren voor de hongertochten, moesten het doen met restafval, bloembollen en
suikerbieten. Door slechte hygiëne, gecombineerd met lage weerstand van de mensen, werden ze
veel eerder ziek. De hongerwinter heeft ongeveer 22.000 mensen het leven gekost.
Figuur 7 De laatste restjes in de pannen van de gaarkeukens worden opgegeten door hongerige mensen
De geallieerden probeerden de mensen toch van voedsel te voorzien door middel van
voedseldroppings. Deze vonden plaats net voor de bevrijding van Nederland. De Duisters gaven
toestemming aan de geallieerden voor voedselhulp aan Nederland. In april en mei 1945 vonden er
een aantal voedseldroppings plaats door Britse en Amerikaanse bommenwerpers onder de naam
‘Operatie Manna’.
10
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lauriertrt. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $16.62. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
72042 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now