Interbellum:
Par. 53, 54 (alleen ‘Avant-garde’), 55, 58, 59, 60, 64, 66, 69
Na de Tweede Wereldoorlog:
Par. 71, 73, 74 (van zijn werken alleen: ‘De donkere kamer van Damokles’ en ‘Nooit meer slapen’), 75 (van zijn werken alleen: ‘De avonden’ en ‘Nader tot U’. Ook de brievenroma...
Interbellum
53 Historische achtergrond 1914-1945
Sinds het einde van de Frans-Duitse oorlog in 1 871 heeft er in Europa vrede geheerst. Maar toen
kwam de eerste wereldoorlog van 1 914-1918 (het verlate einde van de 19e eeuw). Na de oorlog
leefde de mensen vol enthousiasme en de ‘roaring twenties’ braken aan. Dit duurde alleen niet
lang want in 1 929 t oen de beurskrach was, begonnen de trieste jaren dertig met veel
werkeloosheid die uitliepen op de tweede wereldoorlog.
In Rusland grepen in 1 917 de communisten de macht en na een korte periode van relatieve
vrijheid begon de repressie. Duitsland dreigde na de eerste wereldoorlog uit elkaar te vallen in
allerlei kleine staatjes en in 1 923 w
ilde Hitler in München de macht grijpen maar hij belandde een
jaar in de gevangenis. 10 jaar later kwam hij aan de macht via verkiezingen. De brand van het
rijksdaggebouw (27 feb 1933) zag hij als de kans om een dictatuur in te stellen.
Ook andere landen kwamen onder dictatoriaal bewind, zo was europa in twee decennia bijna één
grote totalitaire staat geworden. In augustus 1 939 s loten het fascistische Duitsland en de
communistische Sovjet-UNie een niet-aanvalsverdrag. De tweede wereldoorlog kon nu
beginnen, in september vielen duitse troepen Polen binnen.
In nederland was het rustig gebleven en kreeg de NSB van Anton Mussert 8% bij de verkiezingen
van 1935 en 4% in 1 937. D
e sociale wetgeving werd versterkt in 1 919 werd de achturige werkdag
ingevoerd. En in 1 917 algemeen mannen kiesrecht en in 1 922 v oor vrouwen. Op 1 0 m
ei 1 940
vielen de duitsers binnen, op 14 mei bombardeerde ze rotterdam en de volgende dag gaf
Nederland zich over. Op 6 mei gaven de Duitsers zich over.
De cultuurbeweging die rond de Eerste Wereldoorlog ontstond was het modernisme het
gemeenschappelijke kenmerk van alle modernistische stromingen was dat ze een radicaal
nieuwe kunst voorstonden. Ze hebben de westerse kunst ingrijpend veranderd. Vooral in de
roaring twenties.
54 Het modernisme
Het modernisme wordt ook wel aangeduid met de term a vant-garde dit betekend; mensen die
vooroplopen op een bepaald gebied, die zich gedragen en zich kleden zoals nog niemand dit
doet. De mensen uit rond de eerste wereldoorlog die dit deden worden de ‘historische
avant-garde’ genoemd. Twee van de richtingen binnen de historische avant-garde zijn het
expressionisme en dadaïsme. In de jaren 20 ontstaat in Frankrijk het surrealisme wat vooral na de
tweede wereldoorlog de andere europese literaturen beïnvloed. In de jaren 30 ontstaat in
Duitsland als reactie ‘de nieuwe zakelijkheid’ een wat gematigder stroming. Deze kreeg ook in
Nederland veel invloed.
55 het expressionisme
Tijdens het fin de siècle was de belangrijkste stroming in de schilderkunst het i mpressionisme
. De
schilder gaf de indruk weer die de buitenwereld op hem maakte. Dit was een combinatie van wat
je ziet en wat datgene je erbij voelt; de ogen en het hart. Impressionisten als Vincent van Gogh
gingen in hun werk steeds meer de nadruk leggen op het gevoel ten koste van de waarneming.
De band met de werkelijkheid werd steeds zwakker; de kunstenaars gingen over naar het
expressionisme . W. haftmann: ‘de afbeelding functie slaat om in de uitdrukking functie’.
Een beroemd expressionistisch schilderij is
● Franz Mare (De toren der blauwe paarden (1912))
, Mare wil de gratie en de kracht van steigerende paarden laten zien. Hij geeft ze onnatuurlijke
kleuren, tekent ze boven elkaar zodat ze een toren van paarden vormen. De realiteit is hier
gedeformeerd ten behoeve van wat de kunstenaar wil uitdrukken. I.p.v. zachte pasteltinten van
het impressionisme zijn er nu hardere en contrasterende kleuren. Hoe sterker deze deformaties
zijn hoe moeilijker het is iets realistisch op het schilderij te onderscheiden.
Dit kan overgaan in de abstracte o f non-figuratieve kunst, waarin elke herkenbaarheid is
verdwenen en het schilderij alleen nog bestaat uit vormen en kleuren; het is een ding geworden
dat alleen naar zichzelf verwijst. In Frankrijk heet het expressionisme fauvisme, Henri Matisse
(1869-1954). De belangrijkste expressionisten uit het Duitse taalgebied zijn:
● Franz Marc (1880-1980)
● Oskar Kokoschka (1886-1980)
● Vasili Kandinski (1866-1944)
● Paul Klee (1879-1940)
In Duitsland bloeide ook de expressionistische film; wordt gekenmerkt door een uitbundige
montage (met bv enorme close-ups) en felle contrasten in de belichting.
● Das kabinett des Dr. Caligari (1919) van Robert Wiene (eerste voorbeeld)
● Metropolis (1926) van Fritz Lang
In het gedicht ‘vlam’ van H. Marsman wordt niet zozeer een indruk van iets beschreven maar een
gevoel uitgedrukt met behulp van allerlei beelden. De deformatie van de literatuur is het
aantasten van de klassieke vers ( een gedicht met rijm, metrum en regelmatige strofebouw). Bij
het expressionisme heb je vrije verzen en onvolledige en ongrammaticale zinnen en verdwijnen
hoofdletters en interpunctie. Citaten van Marsman; ‘groen duister’ ‘violette schemer’ ‘blauw geluk’.
Dit alles dient om de emotie of de gedachte zo direct mogelijk te uiten, zonder de belemmering
van het traditionele taalgebruik. Nog een verschil is dat expressionisten veel minder bijvoeglijke
naamwoorden gebruiken die geven sfeer en werkwoorden en zelfstandig naamwoorden geven
de essentie. Bij expressionisme zijn de onderwerpen eerder ontleend aan het stadsleven dan aan
de natuur. De expressionistische poëzie kan overgaan in p oésie pure; dit zijn gedichten waarin
het niet zozeer gaat om een concrete inhoud maar waarin een sfeer, een gevoel wordt
opgeroepen, zoals het gedicht ‘herftslandschap’ van Paul van Ostaijen. Vooral in Duitsland,
Nederland en Vlaanderen. Grote schrijvers 20e eeuw:
● H. Marsman (nl)
● Paul van Ostaijen (vlaanderen, heeft ook bij het dadaïsme gehoord)
Veel expressionistische verhalen horen tot de groteske, een term die gebruikt wordt voor
verhalen waarin ongelijksoortige elementen door elkaar lopen, zoals bv. het komische en het
tragische. Soms leidt dit tot het a
bsurdisme het consequent volhouden van een gedachtegang
tot in het waanzinnige. Van de groteske is gezegd dat ze is opgebouwd volgens de ijzeren logica
dat twee maal twee vijf is. Sommige korte verhalen van Marsman, Bordewijk en van ostaijen
kunnen er toe worden gerekend.
58 Ferdinand Bordewijk
● 1919-1924 drie bundels Fantastische Vertellingen
, ze zijn verwant aan het werk van
sommige duitse expressionistische schrijvers, gaan over; een man die zijn eigen
dubbelganger speelt, een vrouw die met een aap trouwt, de vrouwenmoordenaar Jack
the ripper etc.
● 1931 Blokken
● 1934 Bint
Blokken is een anti-utopisch verhaal, er wordt een toekomst dictatuur in geschilderd. Met de
‘staat’ wordt geen bepaald land bedoeld het gaat hem om een dictatuur als zodanig. De officiële
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller floorkester. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.89. You're not tied to anything after your purchase.
