Rechtspsychologie. Hoorcollege 3

Hoorcollege 3. Waarneming en geheugen

Waarneming
Reality is a figment of your imagination. Neuro-firing in your brain is the same while
dreaming/hallucinating and in real perceiving, so you cannot tell what is real or what is not.

Onze waarneming is een constructief proces. We nemen dingen waar, maar we construeren
het zelf ook. Bij dromen heb je soms de tijd nodig om te verwerken wat je hebt gedroomd.
Dromen kunnen namelijk heel realistisch zijn. Het gevoel wat je naar aanleiding van de
droom hebt gekregen is wel echt, dat gevoel gaat niet zomaar weg. Je brein weet niet of je
het echt hebt meegemaakt of dat je het gedroomd hebt.

Waarneming speelt ook een grote rol als je niet meer helemaal bij bewustzijn bent. Een
meisje wordt zwaargewond aangetroffen met een dokter die over haar heen leunt. Hij geeft
aan een noodarts te zijn en gaat mee naar het ziekenhuis. Uiteindelijk wordt hij veroordeeld,
omdat het meisje hem identificeert als dader. Bij je waarneming (zeker als je niet helemaal
bij bewustzijn bent en dus de werkelijkheid getroebleerd hebt waargenomen) kan veel
misgaan.

Waarnemingen hoeven niet voor iedereen hetzelfde te zijn. Hoe je kijkt naar de
werkelijkheid (je positie) bepaalt wat voor jou de werkelijkheid is. Iedereen ziet maar een
deel van de werkelijkheid, dus je ziet nooit het geheel. Waarneming kan tot discussies
leiden. Meerdere (tegenstrijdige) meningen kunnen juist zijn.
Waarneming kan ook een illusie zijn. Je brein probeert van alles een kloppend verhaal te
maken, waardoor je soms de verschillende onderdelen niet goed waarneemt. Dit is ook wat
verwarrend is door gezichtsbedrog-plaatjes/optische illusies.




Het dambord van Adelson  We zien vakje A als donkerder dan B, terwijl ze dezelfde kleur
hebben. Dit komt doordat die staaf die daar staat een schaduw achterlaat. Als er
bijvoorbeeld schaduw over een grasveld ligt, zien we niet gras in de schaduw als donkerder
groen dan gras dat niet in de schaduw ligt, omdat we weten dat al het gras dezelfde kleur
heeft. Bij het dambord ligt er een schaduw over de vakjes, en dus denkt je brein dat vakje B
wel lichter moet zijn, door de schaduw van die staaf. Dit is een voorbeeld van een illusie
waarin je geen keus hebt.
Eend/haas  Bij andere illusies heb je wel een ‘keus’, bijvoorbeeld met dat plaatje van een
eend/haas. Je kan je hersenen bewust zeggen op welk deel je wil focussen en dat dier zie je
dan ook. Je kan ze echter niet allebei tegelijk zien.
Bij Penrose/Reutersvärd  Dit is de driehoek die niet is afgemaakt. Dat lijkt niet te kunnen.
Ons brein zegt namelijk dat driehoeken afgemaakt moeten worden. We verwachten dat de
driehoek door moet lopen. Ons brein wil dat zo, dus bij dit plaatje krijg je het gevoel dat het
niet klopt.

, Einstein/Monroe  Als je dichtbij kijkt, zie je Albert Einstein. Als je van veraf kijkt, zie je
Marilyn Monroe. Dit komt omdat ze in de foto van Einstein alle details daargelaten zijn, alle
vaagheden/contouren zijn weggehaald. In de foto van Monroe zijn juist alle details
weggehaald. Als je van ver kijkt registreer je meer het geheel, en als je van dichtbij kijkt
registreer je juist meer details. Je kan ze uiteindelijk wel een beetje tegelijk zien.
Zwart/wit  Hierbij heb je ook een keuze, maar je kan ze vaak niet allebei tegelijk zien. Je
ziet een vaas/twee gezichten, en een mannetje met saxofoon/gezicht. Je hersenen zijn goed
in het herkennen van gezichten, dus we zien snel ergens een gezicht in.

Getuige
De getuige is misschien op zichzelf een illusie. Bij wirklichkeitsversuche (Mock Crimes)
worden getuigen in de val gelokt. Dan kan je kijken naar fouten die getuigen maken.
Getuigen kunnen allemaal met een ander verhaal komen. Je zou dus kunnen zeggen dat de
betrouwbaarheid laag is. Als de getuigen tegenstrijdigheden zeggen, is ook de validiteit laag.
Door gemaakte fouten hebben getuige een slechte reputatie gekregen, ook al zijn die fouten
deels uitgelokt (de werkelijkheid in laboratoria komt niet overeen met de echte
werkelijkheid).

Bij 75% van de bewezen rechterlijke dwalingen spelen foutieve getuigenverklaringen een rol
in de onterechte veroordeling. Hier speelt echter wel de base rate neglect. Dit is dat je de
base rate (hoe vaak iets voorkomt) niet meeneemt in je beoordeling. Dus: in 75% van de
rechterlijke dwalingen/onterechte veroordeling speelt een getuigenverklaring een rol, maar
misschien is dat percentage wel veel hoger bij terechte veroordelingen.

Goede en slechte getuigen
Over het algemeen zijn getuigen goed. Maar niet altijd. In je eigen leven ga je alleen de
dingen onthouden die van belang zijn in je leven. Het is handig dat we niet altijd alles
onthouden, maar alleen de dingen die van belang zijn (in dit moment). Bij een misdrijf is dat
iets anders. Daar worden andere dingen gevraagd, en dingen gevraagd waar mensen niet op
letten en/of weer zijn vergeten. Het meeste vergeten we. In het dagelijks leven is dat handig,
als getuige bij een misdrijf niet zo.
Doordat getuigen veel vergeten van een misdrijf krijgen zij een slecht imago. Er worden
dingen gevraagd in de rechtbank die in het dagelijks leven niet zo’n grote rol spelen.
Dus is een slechte getuige een illusie? Ja en nee, want het hangt van onze waarneming af.
Onze waarneming kan gemanipuleerd worden. Het is een constructief proces. Daar kunnen
illusies en fouten optreden. Soms duurt het lang voordat getuigen gehoord worden (bij een
SAI kan je de tijdsduur uitsluiten). Het heeft ook te maken met de verwachtingen.