Samenvatting
Journalistieke Cultuur in Nederland
H14 & H15
, H14 Transparante journalistiek
Het bewustzijn over transparantie in de journalistiek is het laatste decennium gegroeid. Dit komt
mede door veranderingen in en om het vak. (1) Het medialandschap is sterk gedifferentieerd
geraakt door de komst van online communicatie en sociale media, (2) Er is een maatschappelijke
omwenteling waar ideologische kaders amper een rol spelen in het binden van nieuwspubliek en
(3) Journalistieke redacties hebben in de volle breedte van het medialandschap te maken met een
krimp. Naast deze veranderde omstandigheden staat journalistieke kwaliteit steeds hoger op de
publieke en politieke agenda. De journalistiek is een onderwerp van discussie geworden, vooral
met de kritiek op de media bij de opkomst en moord op de Pim Fortuyn. Ten slotte kunnen we
ook spreken over een breder maatschappelijk fenomeen, omdat het belang van transparantie en
de wijze waarop in meerdere sectoren een rol speelt. Er is dus een discussie gaande over de aard,
noodzaak maar ook gevaren van een transparante samenleving. De journalistiek draagt enerzijds
door haar rol als informatieleverancier en waakhond van de democratie bij aan de constructie van
de transparantie wereld. Maar anderzijds is de journalistiek zelf ook steeds meer een object van
het verlangen naar transparantie.
Transparantie staat op gespannen voet met vertrouwelijkheid en bronbescherming en het kan dus
een aantasting van professionele autonomie betekenen. In algemene zin kan transparantie worden
opgevat als ‘making public the traditionally private factors that influence the creation of news’.
Transparantie levert dus meta-informatie. Veel insiders en journalisten zien hier een probleem,
want men weet toch hoe journalistiek werkt? Dit is echter een misvatting. ‘It reminds the reader
that there is a journalist between reality and representation of reality.’
Transparantie gaat ook over de interactie met het publiek of public journalism. Journalisten
kunnen beter aansluiten bij de belevingswereld van het publiek en aangeven dat er meerdere
perspectieven op de werkelijkheid zijn. Soffer (2009) stelt deze dialoog zelfs voor als alternatief
op het traditionele objectiviteitsideaal.
Transparantie als meta-informatie en als publieksinteractie leggen samen de basis voor het begrip
verantwoording dat we kunnen opvatten als de activiteit waarbij journalist in woord, schrift of
beeld toelichting geeft over zijn werkwijze. Proactieve transparantie is een startpunt van
verantwoording, terwijl reactieve transparantie het resultaat van verantwoording kan zijn. Er is
ook onderscheid in het belang van collectiviteit. Komt verantwoording voor rekening van de
individuele journalist, van de organisatie of zelfs de gehele beroepsgroep?
Er is nogal wat onenigheid over de werkelijke mate van transparantie in de journalistiek. Aan de
ene kant klinkt het geluid dat de journalistiek zich positief onderscheidt t.o.v. andere beroepen.
Het eindproduct van de journalist bevindt zich in de openbaarheid en er is bovendien sprake van
verifieerbare bronverwijzing. Deze wordt opgenomen in beroepscodes. Aan de andere kant klinkt
het geluid dat de journalistiek zo ‘gesloten is als een oester’. Nieuwsorganisaties blijken uit
onderzoek zich ook niet erg proactief transparant op te stellen. Sommige critici vermoeden zelfs
boze opzet, maar een structureler probleem is de slordigheid van brongebruik. Door toename van
de copy-paste-cultuur en het vele bureauwerk staat het criterium van bronverantwoording onder
druk. Journalisten checken hun bronnen niet meer door tijdsdruk of ze nemen andere
journalistieke producten over te nemen. Dit overnemen is al tot core business verheven. Hierdoor
ontslaat de publicerende journalist zich van zijn plicht tot controleerbare berichtgeving. Toch
heeft de komst van internet en sociale media een drempel weggenomen voor meta-informatie en
ook de interactie met publiek heeft een impuls daardoor gekregen. Ook zien we proactieve
transparantie ontstaan (publiceren mission statements en ethische / gedragscodes).
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller jornboone. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.75. You're not tied to anything after your purchase.
