Leerstof politieke vraagstukken
van duurzaamheid.
K001013A
ERIK PAREDIS
Alle artikels, hoofdstukken en rapporten aangeduid als ‘leerstof’ (niet de slides/lessen). Voor
het gemak heb ik erbij geschreven wanneer er erg veel overlap is met de les, er schema’s of
foto’s in verwerkt bij onderzoek waar nuttig, en termen gedefinieerd. Heb het zo kort
mogelijk proberen houden, ook a.d.h.v. mijn inschatting bij de lessen.
Inhoudsopgave
LES 1: Block T. en Paredis E. (2019), Het politieke karakter van duurzaamheidsvraagstukken. In: Coene J. et al.
(red.) Armoede en Sociale Uitsluiting, Jaarboek 2019 Acco.............................................................................2
LES 1: Dryzek, J. en Pickering, J. (2019), The Politics of the Anthropocene, p. 1-19...........................................4
LES2: Du Pisani, J.A. (2007)- sustainable development: historical roots of the concept....................................6
LES 2: Scoones, I., Newell, P., Leach, M. (2015), The Politics of Green Transformations....................................7
LES 3: Temper et al. (2018), The Global Environmental Justice Atlas: ecologicaldistribution conflicts as forces
of sustainability. Sustainability Science 13, 573-584........................................................................................8
LES 3 : Pérez-Rincon, M. et al. (2019), Mapping and analyzing ecological distribution conflicts in Andean
Countries. Ecological Economics 157, 80-91.................................................................................................... 8
LES 4: Paredis, E. (2019). Governance van transities. In Bouckaert, G., Hondeghem, A., Voets, J. Op de Beeck,
S., Verhoest, K., Ruebens, M., (eds.), Handboek overheidsmanagement. Samen werken aan een overheid in
beweging. Brugge: Vanden Broele, p. 457-484.............................................................................................. 10
LES 4: LEERSTOF - CGR 2023 Exec summary................................................................................................... 13
LES 4 : Lazarevic, D., Valve, H. (2017). Narrating expectations for the circular economy: towards a common
and contested European transition. Energy Research & Social Science 31, p. 60-69. [deel 3 ‘Approach and
methods’ enkel door te lezen]...................................................................................................................... 14
LES 5: De Roeck, F. et al (2021), Duurzaamheidscontroverses in België: een discoursanalyse. KBS: Brussel.
ENKEL p. 10-17 (maar uit de rest valt ook heel wat te leren).........................................................................14
LES 5: Yalcin, N.G., Paredis, E., Jaeger-Erben, M (in publication). Contested discourses of a circular plastics
economy in Europe: prioritizing material, economy, or society?, Environmental Politics................................17
LES 6: Symons, J., Karlsson, R. (2018), Ecomodernist citizenship. In Citizenship Studies. Enkel de stukken
‘Introduction’, ‘What is ecomodernism’ en ‘Conclusion’................................................................................18
,LES 6: Acha, M.J. ( ), Climate justice must be anti-patriarchal or it will not be systemic. In Santisteban (ed.),
Indigenous women and climate change, IWGWA, p. 105-112........................................................................19
LES 6: Berglund, O., Schmidt, D. (2020), Introduction. In Extinction Rebellion and Climate Change Activism,
Palgrave MacMillan, p. 1-8........................................................................................................................... 19
LES 7: Goeminne, G. & Block, T. (2014) De coproductie van feitelijkheden en bezorgdheden. Over plaats van
duurzaamheidsonderzoek en de vraag naar relevante kennis. In Block, T. & Goeminne, G. (red.),
Duurzaamheidsonderzoek in de spiegel: reflecties op het raakvlak van kennis en engagement. Gent:
Academia Press............................................................................................................................................ 20
LES 8: STODDARD et al (2021). three decades of climate mitigation: why haven’t we bent the globale
emissions curve? (Enkel p. 653-661 en 676-680)...........................................................................................21
Les 8: Death, C. (2014). Summits. In: Death, C., Critical Environmental Politics, Routledge: London and New
York, pp.247-256.......................................................................................................................................... 22
LES 9: Jacobs, M. (2021). Reflections on COP26: International Diplomacy, Global Justice and the Greening of
Capitalism. The Political Quarterly................................................................................................................ 22
LES 10: Meadowcroft, J. (2011). Engaging with the politics of sustainability transitions. Environmental
Innovations and Societal Transitions, 1, 70-75............................................................................................... 24
LES 11: Spurling, N., McMeekin, A., Shove, E., Southerton, D., Welch, D. (2013), Interventions in practice: re-
framing policy approaches to consumer behaviour. Sustainable Practices Research Group: Manchester, 10 p25
LES 11: De Geus, M. (2015), Kiezen voor duurzaam hedonisme en een ecologisch verantwoorde levensstijl. In:
De Geus, M., Filosofie van de eenvoud. Vereenvoudiging en matiging als verrijking van het bestaan, Uitgeverij
Jan van Arkel: Utrecht, pp. 276-318.............................................................................................................. 27
LES 12: Strand, R. et al. (2021). Growth without Economic Growth. European Environment Agency,
Copenhagen................................................................................................................................................. 28
LES 12: Fitzpatrick, N. et al. (2022). Exploring degrowth policy proposals: a systematic mapping with thematic
synthesis. Journal of Cleaner Production 365, 132764...................................................................................29
LES 1: BLOCK T. EN PAREDIS E. (2019), HET POLITIEKE KARAKTER VAN
DUURZAAMHEIDSVRAAGSTUKKEN. IN: COENE J. ET AL. (RED.) ARMOEDE EN SOCIALE
UITSLUITING, JAARBOEK 2019 ACCO
De duurzaamheidsuitdagingen:
o “Duurzame ontwikkeling” kent geen algemeen aanvaardbare definitie. Dit kan op het
eerste gezicht als problematisch worden gezien, maar wanneer we dat nog deels
vloeibare omarmen -> ruimte voor essentieel politiek debat.
o Duurzaamheidsconcept laat toe te discussiëren over fundamentele maatschappelijke
keuzes: in welke wereld willen we leven? Wat betekent goed leven binnen een
ecologisch veilige en sociaal rechtvaardige ruimte?
Benaderingen: Wanneer diverse actoren cruciale maatschappelijke systemen willen
veranderen richting een duurzame toekomst, verschijnen bijna altijd meerdere discoursen,
interpretaties, … en bijgevolg ook belangenconflicten en weerstand. Het is dan ook belangrijk
, om telkens de politieke vraag te stellen: wie beslist wat voor wie, met welk doel, vanuit
welke belangen, en wie verliest of wint?
3 benaderingen:
o Status quo-benaderingen: geloven in business as usual en gaan er bijgevolg van uit
dat een duurzame ontwikkeling kan worden bereikt binnen de bestaande politieke
structuren en binnen de dominante economische groeimodellen. Wel noodzakelijke
innovaties die resulteren in sterke technologische oplossingen voor ecologische
problemen, zonder rekening te houden met het culturele/sociale (=technological fix)
o Hervormingsbenaderingen: Ook bij deze benaderingen leeft het idee dat
duurzaamheidsproblemen kunnen worden opgelost binnen de bestaande politieke
en economische structuren, maar ze zijn veel kritischer en vragen grondige
aanpassingen van het beleid, de economie en de persoonlijke levensstijlen. Overheid
krijgt sleutelrol voor milieukosten en rond de emissiehandel, maar ze gaan ook voor
democratiscche hervorming, armoede bestrijden (groene jobs) en zovoort.
o Transformatieve benaderingen: willen een fundamentele verandering, want de
sociaalecologische problematiek is geworteld in de bestaande machts- en
economische structuren en in de manier waarop mensen zich verhouden tot de
natuur. De gevestigde orde er alles aan doet om zijn dominante en machtige positie
te behouden, terwijl innovatieve actoren en nichespelers pleiten voor alternatieven
en systeemverandering. Die laatsten worden (bijgevolg) al te vaak geconfronteerd
met tal van lock-in mechanismen (= veranderingsprocessen blijven dan steken omdat
de loop van ontwikkelingen sterk afhankelijk is van eerdere gebeurtenissen en
gemaakte keuzes).
Kritisch en ijveren voor degrowth of postgroei: voor een ander economisch
model waarin de focus op groei van het Bruto Nationaal Product (en andere
indicatoren voor meten van eco vooruitgang) wordt vervangen door een
model dat sterk sociaal en ecologisch is. Ook sociale gelijkheid,
arbeidsduurvermindering, maximuminkomen, stopzetten van
subsidiestromen en investeringen in onduurzame activiteiten, …
Het lokale niveau dicht bij de burgers is hier belangrijk.
Elk perspectief bevat bezorgdheden, belangen, aannames en keuzes, alsook blinde vlekken.
De afgelopen jaren een mix aan status quo- en hervormingsbenaderingen het
maatschappelijke debat heeft gedomineerd (VN, EU, …). Denk aan de 17 duurzame
ontwikkelingsdoelstellingen van dat VN. Zijn een internationaal succes, maar boeken niet
voldoende winst.
Grootste reden dat “ecologische modernisering”, “trickle down economics” en “technological
fix” zo populair zijn, is economische groei. Maar het economische doorsijpeleffect dat
verhoopt wordt, blijkt zich niet te manifesteren. Daarnaast is er ook meer ongelijkheid in de
wereld. In de framing van klimaatrechtvaardigheid moet er daarom niet alleen aandacht
gaan naar CO2-reductie, maar ook over de verdeling van de lasten.
o Ecologische verdelingsconflicten: conflicten over gelijkheid en verdeling die opkomen
wanneer duurzaamheidskwesties bediscussieerd worden
o Environmental justice (klimaatrechtvaardigheid): ruimtelijke distributie van voor- en
nadelen als gevolg van het menselijke leefklimaat. Want vooral het Globale Zuiden
ontvangt nadelen van het klimaatprobleem. Dat de laatste jaren een snelle opgang
gemaakt heeft in kringen van activisten.
Net als alle andere actoren hanteert ook het IPCC een welbepaalde framing, namelijk de
klimaatkwestie als een globaal CO2-verhaal. IPCC is dus niet neutraal, maar wel
wetenschappelijk verdedigbaar (gebouwd op duizenden wetenschappelijke artikelen en
enkele decennia onderzoek). Toch gegroeid in een bepaalde maatschappelijke context en
vanuit bepaalde belangen en bekommernissen.
