Onderwijspsychologie
Inhoudsopgave
Hoofdstuk I: Historische achtergronden en werking van de CLB’s .........................................................1
Hoofdstuk II: Leerzorg .............................................................................................................................................9
Hoofdstuk III: Verkeert het Vlaamse Onderwijs in een crisis?................................................................ 19
Hoofdstuk IV: Klinische Cyclus (diagnostische modellen)....................................................................... 31
Hoofdstuk V: De effecten van ZB bij kinderen met leermoeilijkheden in het BaO........................ 40
Algemene competenties
1) De studenten dienen inzicht en kennis te verwerven ten aanzien van:
2) De invloed van wetenschappelijke ontwikkelingen op de hedendaagse
begeleidingspraktijk,
3) De beperkingen die de omgeving oplegt aan de begeleidingsacties,
4) Het consultatieve leerlingbegeleidingsmodel
5) Het handelingsgerichte diagnostische model
6) Nieuwe ontwikkelingen waarbij diagnostiek en interventie zeer nauw bij elkaar aansluiten,
m.n. RTI-modellen ('response to intervention')
7) De rol van 'evidence-based practice' in de begeleidingspraktijk
8) Specifieke thema's die relevant zijn in de schoolbegeleidingspraktijk:
intelligentiediagnostiek, hoogbegaafdheid, ADHD, dyslexie, gedragsproblemen, de
mogelijkheden en beperkingen van inclusie in het onderwijs, adviezen bij de studiekeuze.
Schriftelijk multiple choice examen (2u tijd; ±30 vragen)
GEEN handboek (enkel les, PPT’s & extra literatuur Canvas)
,DEEL I: HISTORISCHE ACHTERGRONDEN EN WERKING VAN DE CLB’S
↬ Vroeger noemde vak “schoolpsychologie” (⇛ meer praktijk)
↬ Onderwijspsychologie ≠ schoolpsychologie!
SP: uitsluitend gericht op psychologenwerk op school (CLB’s)
OP: breder dan enkel CLB op school ⇛ ook onderzoek (bv. effecten van huiswerk, zittenblijven)
↬ CLB = sector in volle evolutie: nieuwe uitdagingen, veranderingen, e.d.
⤷ soms zijn mensen gebiased (afhankelijk van ervaringen met CLB)
↬ Bijhorende tekst = achtergrondinformatie (niet kennen!)
Inleiding en historische achtergrond
↬ Centra voor Leerlingbegeleiding (CLB)
Historische erfgenamen van PMS-centra en diensten voor SBO
‘PMS’ = psycho-medisch sociaal centrum
‘SBO’ = studie- en beroepsoriëntering
Decreet van 1998: werking is in volle uitbouw
Interpretatie en toepassing niet altijd evident (nog heel wat problemen)
Tweedelijnszorg tussen eerste lijn (scholen) en derde lijn (gespecialiseerde diensten)
- Eerste lijn: hier leren
- Derde lijn: CAW, artsen, kinderpsychiatrie, ambulante diensten ⇛ hier kunnen CLB’s
naar doorverwijzen
↬ Basis is uitbouw van externe beroepskeuzebegeleiding begin 20 ste eeuw
⤷ niet vanbuiten kennen, meer historisch achtergrond!!
Maatschappelijke bekommernis voor overstap van jonge schoolverlaters (meestal lagere
school, gingen niet naar SO) naar arbeidsmarkt (is nog altijd taak van CLB’s, maar was toen
enige taak)
KAJ: ⇾ Diensten voor Voorlichting voor Schoolverlaters (vaak uit lager onderwijs)
- Bekende kardinaal Kardijn zette allerlei acties op, met oprichten van deze diensten
Nadruk op beroepsoriëntering, minder op psychosociale begeleiding (nauwelijks tot niet)
Sterk psychometrisch accent (tests), gericht op selectie
Los van het onderwijs en vooral transitiemoment (bv. lager onderwijs ⇛ SO) gebonden
↬ Oprichting van experimentele PMS-centra
Geïntegreerd in het onderwijs (1949)
Enkel in rijksonderwijs (heel BE; i.p.v. per gemeenschap ~ gemeenschapsonderwijs)
Vroeger: onderwijs = federaal
Later: naar deelstaten ⇛ gemeenschapsonderwijs
Vrij onderwijs / katholiek: nog altijd buiten de school
↬ Wet van 1962: net van PMS-centra en SBO-diensten
Proberen meer te doen dan enkel beroep oriëntering
Meer nadruk op begeleiding van ‘totale persoonlijkheid’
⤷ i.p.v. puur cognitieve, beroepsmatige vaardigheden, aspecten
Expertbenadering blijft dominant
⤷ ~ deskundigenmodel: schoolpsycholoog eerder directief ( nu: begeleidend, consulterend)
Inleiding en historische achtergrond: jaren ‘70
↬ Mei ’68 : studentenrevolten (o.a. Parijs in brand) ⇛ veel opstand (afzetting tegen autoriteit)!
↬ Onderwijsvernieuwingen in de jaren ’70
Democratisering v/h onderwijs
PMS-centra voor buitengewoon onderwijs (1970)
⤷ nu: idem centra voor BO als regulier onderwijs
1|P a ge
, Minder leerlingen begeleiden (MAAR wel intensiever)
Maken deel uit v/d klassenraden (meer intervisie, onderlinge overleg ⇛ 🡑 geïntegreerd)
Opstellen handelingsplannen
Aanpassingsklassen (1973): (meestal) kleine groepen waar leerlingen met problemen zitten die
samen (of individueel) worden begeleid om daarna weer goed te kunnen aansluiten bij de
klasgroep in regulier onderwijs
Nu: ~ remedial teaching klassen, de taakklas ⇛ bestaan wel vandaag maar veel minder
⤷ nu het idee dat dit nodig is ⇛ klasje dat gevormd wordt met leerlingen met problemen,
waar leerstof extra wordt uitgelegd, waardoor ze kunnen aansluiten bij grote klasgroep
Goede buffer tegen doorverwijzing naar BO of externe hulp
⤷ MAAR tot nu toe uit de hand gelopen
VSO (1970) en VLO (1973)
‘VSO’ = vernieuwd secundair onderwijs
⤷ idem als huidige discussie i.v.m. vroege vs. late selectie in SO (A-SO, B-SO, e.d.):
⇛ late selectie (bv. pas op 16 jaar beslissen) zou sociale ongelijkheid doen verlagen
‘VLO’ = vernieuwd lager onderwijs
⤷ nooit veel van gekomen; enkel inhoudelijke ideeën overgekomen
↬ Leidt tot grotere betrokkenheid van PMS-centra en SBO-diensten bij het onderwijs
Hervormingen van examensysteem
Formatieve toetsingssystemen/examens = tijdens het jaar, in de vorming van het proces
Summatieve toetsingssystemen/examens = klassieke examens (zoals bij ons)
Multidisciplinaire begeleidingsteams in VLO: ≠ disciplines (i.p.v. bv. enkel psychologen)
⇛ enkel in sommige scholen (experimenteel!) ⇛ VLO niet overal doorgevoerd
Onoverzichtelijk onderwijslandschap: advisering
Steeds meer diversiteit in jobs (complexer!) ⇛ nood aan voldoende kennis van jobs voor
goede info doorgave ⇛ juiste match tussen interesses & kennis van leerling job
Inleiding en historische achtergrond: jaren ‘80
↬ Nieuw wettelijk kader in 1981
Onderscheid PMS en SBO wordt opgeheven ⇛ wordt één geheel, nl. allemaal PMS (later CLB)
Adviseur wordt consulent die niet langer oriënteert, maar begeleidt
Consulent wordt soort partner van leerling & ouders in begeleidingsproces
Ontwikkelingsgericht met bijzondere aandacht voor scharniermomenten (overgangen)
Beschikbaar voor alle leerlingen, met bijzondere aandacht voor bepaalde risicogroepen
Respect voor identiteit en eigenheid (individualiteit) v/d leerling
⤷ ~ respect ⇛ weerspiegelt ≠ houding
Niet alleen remediëren, maar ook preventie en opvoeding tot zelfstandigheid
In de praktijk verandert er voorlopig niet veel:
Slechte economische toestand en budgettaire krapte (bv. economische, oliecrisis)
Relatie met scholen is ongewijzigd
Nieuwe problemen: drug- en alcoholverslaving, agressie, seksuele problemen, nieuwe
kansarme groepen (immigranten), schoolmoeheid (na leerplichtverlenging)
1983 Koens (minister onderwijs): leerplichtverlenging (14 ⇾ 18 jaar):
Reden? 🡑 jeugdwerkloosheid (“Laat ze maar verder studeren”) + kinderarbeid bestond nog
1992 (10 jaar later): Luk Van den Bossche (minister onderwijs): suggereert om leerplicht
ongedaan te maken:
Reden? 🡑 spijbelgedrag (vooral in BSO)
1993: Elio Di Rupo (minister onderwijs Wallonië): verkorten van leerplicht tot 16 jaar:
Reden? ordeproblemen in school, schoolmoeheid, e.d.
Failliet v/h deskundigenmodel: PMS-werking in vraag gesteld
2|P a ge
, Inleiding en historische achtergrond: jaren ‘90
↬ VLOR-advies over nieuw profiel voor PMS-centra (1993, 1995)
‘VLOR’ = Vlaamse Onderwijsraad: adviesorgaan voor het onderwijs door koepels
(onderwijsverstrekkers), vakbondsvertegenwoordigers, administratie, e.d.
Complementariteit van verschillende actoren (ouder-leerling-school) wordt (expliciet) erkend
Scholen spelen grotere rol in begeleiding: graadcoördinatoren, projecten (leren leren,
drugs, leefsleutels bv. assertiviteits- of sociale vaardigheidstraining)
Situering op de tweede lijn
Bijdrage leveren aan opvoedingsproces van kansarmen
Deskundigheidsbevordering op vlak van begeleiding
⤷ blijven bijscholen, professionalisering van ≠ disciplines binnen PMS-centra
Uitbouw van begeleidingsnetwerken (derde lijn): waar men naar kan verwijzen
Principe van interventie op vraag: vraag gestuurd te werk als (bijna) centrale principe
⤷ ‘wachten’ tot men met vraag afkomt om in actie te schieten
Belang van teamwerk: begeleiding meer geïntegreerd in het onderwijs (MAAR nog steeds
buiten de school georganiseerd & gelokaliseerd)
De huidige CLB’s
↬ Kaderdecreet CLB’s (1998): 1-9-2000 operationeel
⤷ in grote lijnen uitwerking van wat er daarvoor in voorbereiding was in beleidsnoten van minister
Van den Bossche & vooral tweede advies ⇛ moderne schoolpsychologische begeleiding
↬ Doelstellingen:
Grotere transparantie in aanbod: meer coherent en klantvriendelijk (leerling, ouder, school
moet weten wat CLB kan, vb: wat soort vragen?) (samenvoeging PMS en MST)
Grotere doelmatigheid: grotere centra die grotere geografische regio’s beslaan (🡓 centra)
⤷ vroeger: 201 PMS-centra & 104 MST’s (medisch schooltoezicht)
nu: ±75 CLB-centra in Vlaanderen
Specialisatie mogelijk en vermijden van overlappende activiteiten
Problemen:
1. Meestal te weinig personeel aanwezig voor alle taken
2. Bureaucratisering 🡑: administratieve last (want alles moest worden opgeschreven)
Los van reducering van # CLB-centra:
3.
Autonomie t.o.v. scholen: CLB zou onafhankelijk moeten kunnen werken van school:
om objectiviteit te bewaren (niet bv. eigen school promoten)
Zorgverbreding en gelijke kansen: counteren van duale samenleving
↬ Onderwijsveranderingen: aspecten van leerlingbegeleiding worden opgenomen in de eindtermen
Scholen krijgen grotere autonomie bij leerlingbegeleiding
Scholen worden geresponsabiliseerd (CLB werkt ondersteunend)
Opdracht en taken van het CLB
↬ Doelgroep: leerlingen, ouders, scholen
↬ Bijdrage leveren aan ‘welbevinden’ van leerlingen nu en in de toekomst = basis voor leren en
verwerven van ‘competenties’ ⇛ belangrijk voor maatschappelijke participatie (later)
‘Welbevinden’ = deze term was toen nieuw, daarvoor nooit sprake hierover dus geen aandacht
voor of was niet echt een probleem vroeger
Is de basis voor leren
Belangrijke discussie: kritisch: relatie welbevinden leren (later zien we dit in de cursus)
‘Competenties’: werd vroeger veel over gesproken maar nu minder
Niet alleen maar kennis, maar ook vaardigheden en attitudes ⇛ wat kan je ermee?
3|P a ge
