EUROPEES RECHT
PROF. DR. STEFAAN VAN DER JEUGHT
, ER – Introductie
I. De Europese Unie en Europees Recht 1
1. DE EUROPESE UNIE EN DE INHOUD VAN EUROPEES RECHT 1
1.1. HET BELANG VAN HET EU-RECHT
1.1.1. Reikwijdte
Ongeveer 70% van alle nationale wetgeving is van oorsprong EU-recht (bv. omzetting van EU-richtlijnen
in nationaal recht)
EU-regelgeving beslaat nagenoeg alle beleidsdomeinen.
Oorspronkelijk vooral toegespitst op klassiek economisch recht, heden is dat zeer ruim. Niet enkel
nationale wetgeving maar ook politiek vaak mee beïnvloed:
- Mededingingsrecht
- Consumentenbescherming
- Milieurecht: bescherming van natuurgebieden, emissienormen (auto’s)
- Sociale zekerheid en arbeidsrecht
- Asielrecht: in Europese verdragen en wetgeving
- Intellectuele eigendom
- Strafrecht: uitlevering, straf uitzitten in land waar dader wordt gevonden
- Privaatrecht: erkenning en tenuitvoerlegging van authentieke akten
- Geneesmiddelen
Vaak is de nationale wetgeving de uitvoering van EU-rechtsregels.
1.1.2. Complexiteit
Er is een zekere complexiteit, een complexe structuur van 27 lidstaten. Je moet weten hoe dat tot stand
komt en in welk stadium. Dat geeft soms problemen op met nationale rechtsbeoefenaars. De toepassing
van het unierecht bemoeilijkt soms de taak van elke rechtsbeoefenaar. In BE is de kennis van het unierecht
ook relatief hoog, we mogen daar best trots op zijn. Dat is te danken dat we in het centrum liggen van de
EU maar ook dat we reeds langs deel uitmaken van het curriculum.
Het EU-recht is dan ook evolutief en is de afgelopen jaren enorm gegroeid.
2
, ER – Introductie
1.1.3. Rechtspraak
De rechtspraak van het Hof van Justitie van de Eu is richtinggevend in alle domeinen van het Eu-recht,
met name op het vlak van de grondrechten en het constitutioneel recht. De rechtspraak van het Hof is
zeer sterk geëvolueerd en vervult een steeds meer belangrijke rol als ‘Grondwettelijk Hof’.
Hier ook zie je de evolutie van economische naar allesomvattende reikwijdte. EU-recht is vaak een
compromis waar ruimte is voor interpretatie en waarbij het HvJ een eenduidige richting zal geven.
Enkele voorbeelden hieronder.
A. Tweedehands e-books
Zaak over tweedehands e-books. In een NL zaak rees de vraag of je deze tweedehands mocht verkopen
en of er dan nog auteursrechten nodig zijn. Bij gewone boeken is er een uitputtingsrecht bij de verkoop
van het nieuwe boek. Dus bij tweedehands is dat niet meer nieuw en zijn de auteursrechten uitgeput.
Echter bij tweedehands e-books stelde HvJ dat deze regel niet geldt.
Arrest C-263/18 Nederlands Uitgeversverbond en Groep Algemene Uitgevers/Tom Kabinet Internet BV
e.a.
- Uitputtingsregel richtlijn auteursrecht: voorbehouden aan de verspreiding van tastbare zaken,
zoals boeken op een materiële drager
- Voor e-books: de kwaliteit van digitale kopieën van e-books gaat door het gebruik niet achteruit
en dergelijke kopieën zijn op de tweedehandsmarkt dus perfecte vervangers voor nieuwe kopieën
B. Cookies
Er wordt vaak achter toestemming gevraagd en klik je vaak aan dat cookies oke zijn. Vaak zijn die vakjes
al standaard aangevinkt, is dat dan toestemming? Nee zegt het Hof de persoon moet ze daadwerkelijk
aanvinken anders geen geldige toestemming.
Arrest HvJ (2019) C-673/17 Bundesverband der Verbraucherzentralen
- Voor het plaatsen van cookies is de actieve toestemming van de internetgebruikers vereist
- Een standaard aangevinkt selectievakje is dus onvoldoende
C. Airbnb
Hof zei eerst dat Airbnb eerst actief moest zijn op de markt, ze beschikte over een kaart als
vastgoedmakelaar, ze deden vastgoedtransacties. Ze willen daarvoor een vergunning voor geven. Het Hof
zei nee, er is vrij verkeer van diensten. Airbnb valt daar ook onder door de online diensten die ze
aanbieden en dus had FR de beperking maar moeten aanmelden op de commissie en geniet ze dus nu vrij
verkeer van diensten.
Echter in recentere rechtspraak is men dieper ingegaan op de problemen die eventueel kunnen rijzen in
de steden waarbij die korte verhuringen doorgaan. Er rees een probleem dat er geen beschikbare
woonruimte meer was. Het was interessanter om kort te gaan verhuren. Eventueel zei men dat men de
verhuringen aan banden legt en een bepaalde hoeveelheid verhuringen oplegt zodat er nog steeds genoeg
woonruimte is, dan is dat heden een toegelaten beperking.
Arrest in zaak C-390/18 Airbnb Ireland
- Frankrijk kan van de vennootschap Airbnb niet eisen dat zij beschikt over een beroepskaart van
vastgoedmakelaar
3
, ER – Introductie
» Reden: Frankrijk heeft verzuimd overeenkomstig de richtlijn inzake elektronische handel
de Commissie van dat vereiste in kennis te stellen
- Maar arresten C-724/18 en C-727/18 Cali Appartements (2020): regulering (vergunning)
kortstondige verhuur aan niet-inwoners mag wel bij schaarste beschikbare woonruimte
D. Luchtkwaliteit
Mevrouw bracht een zaak voor de rechter. Ze vermeldde dat de meetpunten voor de luchtkwaliteit niet
goed geplaatst waren en de plaats waar je deze zet is doorslaggevend. Ze vroeg om eens naar die plaatsen
te bekijken of ze toch goed gezet waren. De nationale rechter kon hier niet op antwoorden en heeft dan
een vraag gesteld aan het HvJ. Het Hof zei dat dit inderdaad kan worden opgelegd aan de nationale rechter
om de keuze van de overheid te controleren en bijkomend is het belangrijke dat bij de overschrijding van
de normen van verontreiniging belangrijk is elk punt dan worden aangepakt en niet enkel kijken naar het
globale plaatje.
Arrest in zaak C-723/17 Lies Craeynest e.a./ Brussels Hoofdstedelijk Gewest
- De nationale rechter is bevoegd om de keuze van de plaatsing van de luchtkwaliteitsmeetpunten
te controleren en om jegens de betrokken nationale autoriteit alle noodzakelijke maatregelen te
treffen
- Om te bepalen of de grenswaarden worden nageleefd, moet het niveau van verontreiniging op
elk bemonsteringspunt, afzonderlijk beschouwd, in aanmerking worden genomen
E. Onafhankelijke rechters
Rechters moeten onafhankelijk zijn want zij zijn de eerste beschermers van het rechter. Polen heeft
aanleiding gegeven tot heel wat bezorgdheid over de rol van de regering en de macht ervan bij de selectie
van de rechters.
Arrest in de gevoegde zaken C-585/18, C-624/18 en C-625/18: A.K. / Krajowa Rada Sądownictwa
- Poolse ‘rule of law’ zaak: Poolse gerechtelijke hervorming, onder meer inrichting tuchtkamer om
rechters te sanctioneren; tuchtkamer is politiek benoemd
- Hof geeft hoogste Poolse rechter sterke argumenten om werking tuchtkamer te blokkeren
F. Invoer uit Israël/Palestijnse gebieden
In FR is een regeling dat de producten moeten vermelden wanneer ze uit Israël komen maar zeker
wanneer uit Palestijnse gebieden. De Joodse Gemeenschap vond dit niet kunnen, enkel Israël vermelden.
HvJ zei dat dit MOET vermeld worden. Want de EU regelgeving wil zoveel mogelijk info geven aan de
consumenten en die mogen weten van waar hun product komt, zeker als dat uit een Palestijnse bezetting
komt.
Arrest in zaak C-363/18 Organisation juive européenne, Vignoble Psagot
- Levensmiddelen die afkomstig zijn uit gebieden die worden bezet door de Staat Israël, moeten de
vermelding van het gebied van oorsprong daarvan en, wanneer zij afkomstig zijn uit een
Israëlische nederzetting binnen dat gebied, de vermelding van deze herkomst bevatten
4
, ER – Introductie
G. Recht om te huwen
Recht om te huwen staat in het handvest (EU’s grondwettelijk recht), maar het recht om te huwen moet
worden bepaald door het nationaal recht die deze beheersen. Er is een grote kloof tussen Europese
lidstaten hoe dit geregeld moet worden waardoor EU dit niet kon samenbrengen en zelf bepalen. Het
Handvest is op de vlakte gebleven maar het Hof heeft zich moeten uitspreken.
- Art 9 Handvest van de grondrechten: recht te huwen en het recht een gezin te stichten worden
gewaarborgd “volgens de nationale wetten die de
Zie arrest Coman (2018) C-673/16: het begrip „echtgenoot” (HVJ baseert zich op vrij verblijf van EU-
burgers): dat geldt ook voor echtgenoten van hetzelfde geslacht; art. 9 Handvest wordt niet gebruikt
- Een derdelander, buiten de EU, is getrouwd met zijn partner in BE en wou samen naar Roemenië.
De Amerikaanse echtgenoot mocht niet binnen van de Roemeense autoriteiten. Ze erkennen dat
huwelijk enkel voor partners van verschillend geslacht. Het Hof zei dan dat als iemand legaal
getrouwd is in een land van EU, dan moet dit gewoon erkend worden.
1.1.4. Voorrang en directe werking
Het Hof van Justitie heeft in een reeks arresten zelf de constitutionele verhouding tussen nationaal en EU-
recht bepaald.
Daarbij gaat het om de voorrang en de doorwerking, d.w.z. de inroepbaarheid van het EU-recht in de
nationale rechtsordes van de lidstaten.
Het EU-recht gaat voor op het nationale recht (met inbegrip van de grondwetten): voorrang.
- Het unierecht gaat voor op elk nationaal recht, met inbegrip van de grondwet! Dat unierecht moet
uniform worden toegepast en men mag daar dus niet van afwijken want anders weer verschillend
recht in EU.
EU-recht kan ook worden ingeroepen tegen de lidstaat en in gedingen tussen particulieren (onder
bepaalde voorwaarden, bv. voldoende duidelijk): directe werking.
1.2. EUROPEES INTEGRATIEPROCES
1.2.1. Aanloop naar de EU
Het hele integratieproces van EU is begonnen met het Verdrag van Parijs waarbij steeds meer lidstaten
toetraden.
- De Europese integratie begint bijna 70 jaar geleden, in 1951
- Beginpunt is einde van de Tweede Wereldoorlog en lange geschiedenis van conflicten: zie bv. Ian
Kershaw, De afdaling in de hel (To Hell and Back, Europe, 1914-1949) (2015); zie ook Robert
Menasse, Die Hauptstadt (2017)
- Idee van vrede en stabiliteit op het Europese continent is rode draad in Europese integratie
- Om doel te verwezenlijken: economische en sociale ontwikkeling door interdependentie en
integratie van nationale economieën
Er komt een algemene paradigmashift in het internationaal recht na WOII. De algemene regel was toen
louter co-existentie maar sinds WOII werd de focus gelegd op samenwerking tussen Staten op basis van
Verdragen.
5
, ER – Introductie
- Zie bv. art. 21(1) Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU): de EU bevordert multilaterale
oplossingen voor gemeenschappelijke problemen, met name in het kader van de Verenigde
Naties en art. 21(2)c: doelstelling EU is handhaving van de vrede
Er zijn dan ook een aantal initiatieven na WOII:
- Oprichting Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO, 1948),
oorspronkelijk om financiële hulp VS voor Europa te beheren (‘Marshall plan’)
» De Amerikanen hadden Wet-Europa geld gegeven. Niet aan Oost-Europa vermits zij nog
onder de invloed waren van de vijandelijke sferen.
- Oprichting West-Europese Unie (1948), een militaire alliantie
- Oprichting van de Raad van Europa
» Raad van Europa (1949), onder meer opgericht om de mensenrechten en de
fundamentele vrijheden in Europa te beschermen, met eigen organen zoals een
parlementaire assemblee, het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Straatsburg)
» Gemeenschappelijke standaard voor de bescherming van grondrechten, op basis van het
Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele
Vrijheden (EVRM, 1950)
» LET OP! Raad van Europa is een andere organisatie en niet te verwarren met de EU. Dit is
een traditioneel intergouvernementele organisatie, waarvan 47 landen lid zijn
(waaronder alle lidstaten van EU, maar ook Rusland en Oekranië).
➢ LET HIER VOOR OP! Raad van Europa is los van de EU. En verschilt van andere
Europese Hoven.
❖ Europees Hof voor de rechten van de Mens van de Raad van Europa.
❖ Hof van Justitie van de EU.
➢ Maar er zijn wel meer overlappingen dan blijkt. Er is overlappende rechtspraak
met het HvJ van de EU en het EHRM dat functioneert in kader van de RvE.
- Oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS)
» Eerste stap in de Europese integratie die naar de huidige Europese Unie (EU) leidt, is de
Frans-Duitse verzoening: op 9 mei 1950 doet Robert Schuman, Frans Minister van
buitenlandse zaken voorstel aan West-Duitsland (het Schumanplan, inspirator was Jean
Monnet)
» Kolen- en staalproductie, essentieel voor oorlogsindustrie, worden onder supranationaal
gezag gebracht
» Andere initiatieven om meteen ook Europese defensiegemeenschap en Europese
politieke gemeenschap op te richten mislukken
1.2.2. De Europese Unie
De vraag is hier wat de EU nu eigenlijk is? De EU is een Sui-Generis staatskundige vorm tussen een staat
en een internationale organisatie.
- Beter gezegd een federatie van Staten want op juridisch vlak is de integratie zeer ver gegaan.
- Alle nationale/regionale organen en instanties zijn eigenlijk ook actoren in de Europese Unie: elke
nationale rechter is bv. een Unierechter
- Eerste minister is lid van de Europese Raad, alle andere ministers van de Raad van de Europese
Unie, …
- Lidstaten en EU zijn één geheel
6
, ER – Introductie
» Het is eigenlijk een samenwerking waar de EU de nationale instanties nodig heeft om te
kunnen werken en ook omgekeerd. De nationale rechter moet in bepaalde gevallen een
vraag stellen aan het HvJ en die kunnen dan ook niet werken zonder het nationaal recht.
Het is dan ook niet logisch dat een burger naar het HvJ zou kunnen stappen want dan is
er overload. Daarom is die buffer er van de nationale rechter.
De Eu kent dan ook een geografische ontwikkeling met zowel intrede als uittrede van
bepaalde lidstaten.
- Intrede Kroatië in 2013
- Uittrede van VK in 2020 (Brexit)
» Er is een terugtrekkingsakkoord geweest en nu opnieuw een
samenwerkingsakkoord.
» Europees Parlement moet hier nog toestemming over geven
1.3. INSTITUTIONEEL RECHT: EU-INSTELLINGEN
In deze cursus ligt de klemtoon op het institutionele EU-recht, dat wil zeggen de EU-instellingen en
organen, de wetgeving, de afdwinging van het EU-recht. Materieel recht (het inhoudelijke recht) is
Europees recht II
Het institutionele EU-recht is grotendeels terug te vinden in de Verdragen:
- Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)
- Verdrag betreffende de werking van de EU (VWEU)
» Let op voor vergissingen, slechts 1 letter verschil!
Het institutionele kader van de EU heeft 7 instellingen en haar organen.
- Samenstelling, werking en bevoegdheid van alle EU-instellingen:
1) Europees Parlement,
2) Europese Raad,
3) Raad van de EU,
4) Europese Commissie (de 4 “politieke” instellingen),
5) Hof van Justitie van de EU,
6) Europese Centrale Bank en
7) Rekenkamer (art. 13 (1) VEU)
- Andere organen zijn bv. Agentschappen zoals Frontex of het EU-Merkenbureau
Elke instelling handelt binnen de grenzen van toebedeelde bevoegdheden, moet voorgeschreven
procedures volgen en werkt loyaal samen: institutioneel evenwicht (art. 13(2) VEU)
7
