Hoofdstuk 1 Wat is filosofie?
Filosofie houdt zich bezig met verschillende vragen, bijvoorbeeld: “Heeft het leven zin? En zo ja, wat
is dan de zin van het leven?”. Echter, is de academische filosofie niet echt bezig met deze vraag. Er is
eigenlijk geen thematiek die centraal staat in dit handboek en in de academische filosofie. Ook wordt
er veel nagedacht over ons gedrag, dat dit bepaald is door genen en omgeving. “Hebben mensen
daarnaast ook een vrije wil? En als we die niet hebben, zijn we dan verantwoordelijk voor wat we
doen?”. De volgende vragen gaan we hieronder bespreken: “Is het zinvol om filosofie te studeren?”
en “Wat is filosofie?”.
Wat is filosofie? – Een definitie
Kenmerken die je vindt bij alle filosofen en enkel bij filosofen
Eigenschappen op grond waarvan je iets filosofisch of iemand filosoof noemt
We vragen naar eigenschappen ofwel kenmerken en hierop zou je kunnen baseren of je iets
filosofisch noemt of dat iemand een filosoof is. De juistheid van een definitie kan beslist worden op
basis van het uitzondering loze van een definitie. Vals negatieven en vals positieven gelden dan als
tegenvoorbeeld van die definitie. We kijken dus naar kandidaat eigenschappen voor een definitie en
we gaan kijken of er voorbeelden zijn van geschriften en bezigheden die wel degelijk filosofisch zijn
en of zij wel of niet deze eigenschappen bezitten.
Wat is filosofie? – Een attitude
Filosofie wordt vaak geïdentificeerd als een houding, een attitude. Een bekend
schilderij (zie rechts) is de dood van Socrates, hij moet een beker drinken met
gif erin en wordt hierbij omringd door zijn leerlingen. De houding van Socrates
op dit schilderij en in zijn geschriften is wat wij associëren met filosofie: “Ik zal
de gifbeker drinken, want ik kan tonen dat ik mijn eigen filosofie ernstig neem.”
Hij drinkt de gifbeker dan ook met een waardigheid, heel principieel. De
leerlingen van Socrates, die ook filosofen zijn, hebben een houding van verdriet
en wanhoop. Deze houding is niet van berusting en anders dan de houding van
Socrates. Daarnaast wordt verwondering vaak geassocieerd met filosofie. Filosofie is namelijk een
discipline die de verwondering cultiveert. Zoals Alfred North Whitehead (1861 – 1947) zei:
“Philosophy begins in wonder. And, at the end, when philosphic thought has done its best, the
wonder remains.”. Louis C.K. (1967-) vertelt dat het onmogelijk is om de vragen van een kind te
blijven beantwoorden. De verwondering blijft bestaan van het kind. Verwondering is dus een
filosofische houding, maar, het is niet het soort eigenschap dat de filosofie helemaal afgrenst van wat
niet-filosofen doen (zoals kinderen). Filosofie is kritisch denken, bijvoorbeeld Descartes’ twijfel: Hij
probeerde op zoek te gaan naar een eerste, onbetwijfelbare zekerheid. Bij een twijfel bleef hij maar
doorvragen. Zo lang we kunnen twijfelen, is dat geen echte zekerheid en kunnen we die verwerpen
als fundament voor onze kennis. Tegelijkertijd is twijfelen niet alles wat Descartes (1596 – 1650)
deed, we zullen zien dat hij erin slaagt om een zekerheid te vinden! Filosofie is niet enkel destructief
en kritisch denken, maar ook constructief en om op te bouwen. In de mate dat kritiek toch heel
filosofie kenmerkt, is de attitude toch niet uniek voor filosofen. Een kritische attitude vind je sowieso
in filosofen (vaak bij de meeste en mogelijk alle filosofen), maar de filosofie is hiertoe niet beperkt.
Deze houding zie je ook bij diegenen die (nog) geen filosofen zijn.
Pagina 1 van 4