Globale en interculturele pedagogiek
1
,Inhoudsopgave
Deel 1: ontwikkeling van een begrip van ‘cultuur’ in de pedagogische relatie 4
De rol van cultuur in ontwikkeling 4
1.1 Centrale modellen 4
1.2 Collectieve respons op stressoren 15
Een graduele conceptualisering van ‘cultuur’ 19
2.1 Statisch cultuurbegrip 21
2.2 Dynamisch cultuurbegrip 22
2.3 Locus van maatschappelijke ongelijkheid 23
2.4 Discipline (theorie/praktijk) als cultuurproduct 33
Implicaties voor pedagogische praktijk 34
3.1 Interculturele gespreksvoering 35
3.2 Beeldvorming van culturele aspecten in hulpverleningsproces 36
3.3 Interculturalisering op organisatieniveau 39
Deel 2: Migratie & diversiteit in multi-etnische samenleving 41
Centrale acculturatiemodellen 41
Een gezinsperspectief op acculturatie en integratie 51
2
,Vraagstelling en inhoud
o Centrale vraagstelling: betekenis en impact van ‘cultuur’ voor pedagogische
relatie?
o Ontwikkeling van begrip van ‘cultuur’ in pedagogische relatie (1)
> Vertrekken vanuit een conceptualisering van de notie cultuur
o Themata in transculturele pedagogische praktijk:
o Diversiteit in gastsamenleving: integratie & culturele identificaties in
pedagogische relaties in multi-etnisch sociaal weefsel (2)
o In globale context: internationale samenwerking (bijvoorbeeld
ontwikkelingssamenwerking) in onderwijs/zorg (3)
Inhoud
o DEEL 1: ontwikkeling van begrip van ‘cultuur’ in pedagogische relatie
o DEEL 2: migratie en diversiteit - Integratie en culturele identificaties in multi-
etnisch sociaal-weefsel
o DEEL 3: transculturele pedagogische praktijken in globale context –
Internationale samenwerking in onderwijs/ zorg
3
, Deel I: ontwikkeling van een begrip van ‘cultuur’ in de
pedagogische relatie
De Haene, L., & Derluyn, I. (2015). Ontwikkeling en opvoeding in culturele context: Betekeniswereld, migratie
en maatschappelijke positie. In: Bosmans G., Noens I., Bijttebier P., Claes L. (Eds.), Diagnostiek bij
kinderen, jongeren en gezinnen. Deel II: Ontwikkeling in context. ACCO, 145-168.
1. De rol van cultuur in ontwikkeling: centrale modellen: hoe zijn kindontwikkeling
en opvoeding gesitueerd in cultuur
o Social-ecological model’ (Bronfenbrenner, p.551 in tekst) & ‘developmental
niche model’ (Super en Harkness)
o Culturele betekeniswereld in omgaan met ontwikkelings - &
opvoedingsvragen
o Cultuur is gedeeld, hangt samen met maatschappelijke positie
2. Een graduele conceptualisering van ‘cultuur’: gradueel = in stapjes, lagen van
cultuur toevoegen, (vb. waarden en normen)
o Statisch cultuurconcept als vertrekpunt: etno-specificiteit
o Dynamisch cultuurconcept: discursieve notie van cultuur/ creolisering in
globale context
o Locus van maatschappelijke, sociale ongelijkheid
o Discipline (theorie/praktijk) als cultuurproduct
3. Implicaties van het ontwikkelde cultuur-begrip voor pedagogische praktijk:
reflecteren over het begrip cultuur zelf, wat betekent het voor diverse
pedagogische praktijken
o Interculturele gespreksvoering
o Diagnostische/ etnografische beeldvorming
o Modellen voor transculturele praktijk
De vier stappen onder puntje 2 zijn telkens een toevoeging aan het begrip cultuur
(graduele toevoeging), in elke stap is er een toevoeging aan de betekenisdimensie
(examen).
Cultuur is gedeeld, hangt samen met een maatschappelijke positie
1 De rol van cultuur in ontwikkeling
1.1 Centrale modellen
(a) Harkness, C. M., & Super, S. (1986). The developmental niche: A conceptualization at the interface of
child and culture. International Journal of Behavioral Development, 9, 545-569.
(b) Weisner, T. S. (2002). Ecocultural understanding of children’s developmental pathways. Human
Development, 45, 275–281.
(c) Eldering, L. (2011). Het allochtone gezin als developmental niche. In L. Eldering, Cultuur en
opvoeding (pp. 192-213). Rotterdam: Lemniscaat.
(d) Bose, R. (2014). Bangladeshi parental ethnotheories in the United Kingdom: Towards cultural
collaborations in clinical practice. Clinical Child Psychology & Psychiatry. Epub 2014, April 16.
4
,(Allochtoon is een term die we niet meer hanteren, allochtoon verwijst naar vreemde,
door die term wordt hun vreemdschap gereactiveerd. Persoon met
migratiegeschiedenis is wel goed.)
Casus 1: School participatie van kleuter uit gezin met Turks- Belgische
migratiegeschiedenis
Een schoolteam maakt zich zorgen over de algemene cognitieve ontwikkeling en
taalontwikkeling van een kleutertje van vier jaar uit een Turks gezin. Men stelt vast dat
de verwerving van het Nederlands problematisch verloopt. Men stelt vast dat er een
heel wisselende schoolparticipatie is (in kleuterschool is participatie niet verplicht),
maar voor dit kindje zou dagelijkse bezigheid met de Nederlandse taal een goed iets
zijn. Ze denken dat als het kindje naar school zou gaan, dat beide aspecten zouden
verbeteren. Mama is in België in kader van huwelijksmigratie, vader is tweede
generatie migrant uit de Turkse diaspora en woont in gent. Vader heeft Nederlandse
kennis maar zeer beperkt en heeft weinig betrekking tot schoolse activiteiten, moeder
zorgt voor vervoer van kind naar school, maar zij lijkt heel geïsoleerd. Men maakt zich
zorgen over stimulering van taalontwikkeling in thuiscontext. Er wordt een gesprek
met de ouders over schoolparticipatie georganiseerd maar er is een aarzeling in het
gesprek. Men gaat er van uit dat de Turkse cultuur het belang van schoolparticipatie
niet kent en dat ze ook weinig belang hechten aan taalstimulering.
Casus 2: Aanmelding adolescente met Iraakse achtergrond voor traumazorg na
depressieve staat
Een meisje maakt deel uit van een gezin dat gevlucht is uit Irak. Ze hebben dus een
migratieachtergrond en worden erkend als vluchteling. Het traject van het meisje is
relatief goed verlopen op school, maar in de voorbije maanden zien ze dat het meisje
zich meer en meer terugtrekt uit sociale relaties, en daarenboven is ze in de afgelopen
maanden begonnen met het dragen van een hoofddoek. Ze loopt ook verdrietig rond op
de speelplaats. De school nodigt de ouders uit om hierover te praten en het gesprek
loopt in het Engels. De schoolse actoren drukken bezorgdheid uit en hierop gaat de
vader heel snel in verdediging en wordt verbaal agressief. De vader benadrukt het
belang van een hoofddoeken hierna is er in de school heel veel bezorgdheid dat er
onderdrukking aanwezig is in dit gezin en men is bezorgd dat er ook sprake is van
fysiek geweld. Vader vermeldt dat fysieke sanctioneren een belangrijke strategie is in
de opvoeding/disciplinering (heeft zelf zo’n opvoeding gehad) en kan moeilijk
accepteren dat fysieke tolerantie hier niet geaccepteerd wordt.
Opdracht: waar zie ik cultuur in elk van deze gevalsbeschrijvingen?
o Casus 1: Men gaat de eigen taal behouden, waardoor er minder aandacht wordt
besteed aan het leren van de Nederlandse taal. Het feit dat de moeder vooral
betrokken is bij de schoolse activiteiten van het kind, kan wijzen op de
traditionele opvoeding waarbij de moeder de grootste taak op zich neemt
5
, o Casus 2: Men ziet hier de waarden en normen terugkomen die gehanteerd
werden in de opvoeding van de vader (fysieke straffen) + het dragen van een
hoofddoek van het meisje wijst op een uiting van cultuur
o Casus 1: Men gaat de eigen taal behouden, nadruk op belang van moederrol
waardoor er minder aandacht wordt besteed aan het leren van de Nederlandse
taal. Beperkte kennis schoolse structuur België; opvattingen over het belang
van schoolparticipatie (komt door beperkte vertrouwdheid met
kleuteronderwijs); traditionele genderrolpatronen (opvoeding); opvattingen
over het belang van familiale cohesie à belang van extented family network
(opvattingen over wat een familie is en wat een familie doet); differentiële
opvattingen over taalafbakening van de school; differentiële succesprestatie
‘imigrant dream’;
o Casus 2: Men ziet hier de waarden en normen terugkomen die gehanteerd
werden in de opvoeding van de vader (fysieke straffen, fysiek geweld/
disciplinering) + het dragen van een hoofddoek van het meisje wijst op een
uiting van cultuur; traditionele genderrolpatronen (genderspecifieke
verwachtingen ten aanzien van een adolescente, een hoofddoek = hijab),
opvattingen van de school over de keuzevrijheid van een adolescent (respons
van de school is cultureel), opvattingen belang spreken over thema’s zoals
opvoeding en ontwikkeling; stereotype beeldvorming; cohesie opzoeken in de
diaspora; culturele socialisatie ; opvatting over patriarchale positie.
o Algemeen: Kennis schoolse structuur België, andere opvattingen over belang
van schoolparticipatie, traditionele genderpatronen (de rol van de moeder in de
opvoeding en genderspecifieke verwachtingen ten aanzien van de adolescent
(bijvoorbeeld hoofddoek)), opvattingen over belang van spreken over
opvoeding, opvattingen over belang van moedertaal, opvattingen over fysiek
geweld, opvattingen over familiecohesie (belang van extended family network),
opvattingen over individuele keuzevrijheid, opvattingen over patriarchale
posities, opvattingen over taakafbakeningen van de school
Migratie is niet cultuur ! Cultuur bevindt zich in alle actoren en dus bijvoorbeeld
ook de school.
• Vraagstelling: betekenis van cultuur voor ontwikkeling en opvoeding?
Socialisatie betekent altijd het inleiden in een specifieke en culturele wereld of
context. Hoe wordt socialisatie begrepen in functie van een particuliere
culturele wereld? Ontwikkelingspatronen worden bepaald door die
particuliere, culturele wereld. Elk proces van socialisatie is wezenlijk gedragen
door cultuur
• Ecologisch ontwikkelingsmodel als uitgangspunt: culturele, sociale en
maatschappelijke context als cruciale determinant van individuele
ontwikkelingstrajecten, gedragspatronen en betekeniskaders. Deze elementen
worden altijd bevat door de particuliere culturele context.
6
