Het denken over en voor de mens door de
eeuwen heen
HOOFDSTUK 3: GRIEKENLAND-ROME
Deel I. Filosofisch denken
A. Religieuze grondslag
-Gebrekkige informatie over grondslag Griekse geschiedenis
Vroege Griekse geschiedenis:
o Mykenische periode (1500-1100 v.C.)
Homeros: twee belangrijke epische gedichten (Illias: strijd, Odyssea:
wonderbaarlijke reis) kennis van geneeskunde zoals zij bestond
einde Mykenische periode
Griekse geneeskunde zoals gekend door Homeros: oude en nobele
kunst
Apollo: god-arts: epidemie uitlokken als straf, mensen weer
tot leven wekken en gezond maken
Priesters, zieners, droomlezers behandelen de ziekte
uitgestuurd door de godheid
Asklepios = zoon van Apollo en nimf Koronis
Zonen Asklepios: Machaon (heelmeester), Podalirius
(geneesheer)
Dochters: Jaso, Panakeia, Hygeia
Dienst van Melampus: stichter van lange opeenvolgende
generatie van zieners
o Duistere periode: weinig informatie bekend (1000-800 v.C.)
-niet religieus geïnspireerde geneeskunde is uitzonderlijk, wel structuur van Griekse
wetenschap
Structuur helemaal anders dan traditionele landbouwcultuur van eerste
beschavingen Grieken kennen stadstaten
Traditie van onderzoek vormt basis van wat wij wetenschap zijn beginnen
noemen
B. Filosofisch denken
-wijziging in medische denktraditie door nieuwe invalshoek door echte filosofie
-eerste Griekse filosofen: uitleg van natuur natuurfilosofen
Thales van Milete
o Eerste van de filosofen
o Drie belangrijke stellingen
De aarde rust op water
De oerstof is water
Alles is vol goden
Anaximander van Milete (610-540 v.C.)
o Leerling van Thales
o Gebruikt als eerste term oerstof of principe (=archè)
Beginpunt van de oerstof: apeiron of het onbepaalde eeuwig,
onveranderlijk en goddelijk
Uit het onbepaalde ontstaan talloze werelden die dan terugkeren
naar apeiron
Het ontstaansproces is te danken aan de tegenstelling of de
contraria of ta enantia
, Tegengestelden moeten in evenwicht blijven, bij elke stoornis
wordt evenwicht opnieuw hersteld
Anaximenes van Milete (585-525 v.C.)
o Oerstof lucht (pneuma): lucht is eeuwig, goddelijk, oneindig in kwaliteit
o Uit lucht ontstaan verschillende dingen door verdichting/verdunning
C. Pythagoras en de pythagoreeërs
-Pythagoras: wiskunde sluitende bewijsvoering
Geboren op eiland Samos, rijk van Polykrates (tiran van Samos)
Emigreerde naar Egypte en naar Kroton (Zuid-Italië)
Stichtte school in Kroton
Bouwde specifiek wiskundig systeem op en een religieuze genootschap met als
basis zielsverhuizing en verbod op eten van bonen (Favisme)
Geloofde dat alles kon verdeeld worden in twee tegengestelden
-Alkmeon van Kroton
Eerste beoefenaar van experimentele fysiologie en psychologie
o Levende mensen gedisseceerd
o Lokaliseerde denkvermogen in hersenen (Plato en Hippocrates volgden
zijn denkpatronen)
o Onderscheid tussen gevoel en verstand
o Zenuwen zijn holle geleidingsbanen naar hersenen
o Lucht is onontbeerlijk voor waarnemen van geluiden
o Bestudeerde het kippenembryo
o Levensprincipe: gezonde mens is resultaat van harmonische samenleven
tussen systemen van twee tegengestelde krachten
Evenwicht: gezondheid
Onevenwicht: overheersen van één kracht = monarchia leidt tot
ziekte
-Philolaus van Kroton
Uitgewerkte fysiologie
Veronderstelde volledige gelijkheid tussen mens en heelal
Centraal gelegen principe is vuur: lichaam blust vuur door te ademen
D. Heraklitus van Efese
-tijdgenoten: Pythagoras, Xenophanes
-bijnaam: de duistere schrijfstijl, somber en hooghartig karakter, totaal misprijzen
voor domme massa
-interesses: kosmologie en totale menselijk leven (moraal, politiek, godsdienst)
-Heraklitus betoogt niet, hij verkondigt:
Een grote wet of formule (logos) bepaalt en verklaart alles: de tegengestelden
zijn één en de realiteit is een synthese van tegengestelden
o Contraria zijn op elkaar betrokken, verlenen door hun spanning eigen
dynamiek aan werkelijkheid
Panta rei kai oudem menei: alles vervloeit en niets blijft bestendig
E. De eleaten
-Elea (Zuid-Italië): natuurfilosofische school
-Parmenides (515-450 v.C.)
Richt niet enkel aandacht op waarnemen of inzet van menselijke zintuiglijke
waarneming
ook op het denken, het vragen dat achter verschijnselen zit grondlegger
metafysica
, o kritiek op alles wat tevoren werd gedacht
o definieert ‘het zijn’ in leerdicht: ‘over de natuur’
deel 1 leerdicht: De Weg van de Waarheid: allegorie
deel 2 leerdicht: De Weg van de Mening: abstracte argumentatie,
strikt rationeel betoog
Drie fundamentele alternatieven op de vraag: ‘is het of is het
niet?’
Argumentatie 1: het is en kan niet anders dan zijn
Argumentatie 2: het is niet en kan onmogelijk zijn
wat niet bestaat kan niet gedacht warden. Hij sluit uit
dat het niet zijn, het zijnde is
Argumentatie 3: het is en het is niet gewone weg
van de stervelingen die voortdurend twijfelen en
regelmatig betrouwen op hun zintuigen
Hij vraagt we volgens de eisen dienen te zeggen
over bepaald kennisobject
Steunend op rationele evidentie wijst hij alle
gegeven van ervaring en gewone meningen van
mensen af
o Leven is volgens Parmenides vermenging van koude en warmte
-volgelingen van Parmenides: Zeno van Elea, Mellesus van Samos
F. Pluralisten
-Redenering van Parmenides beïnvloedde wetenschappelijk denken
Pre-socratici: nemen aan dat het Zijnde, ongeboren, onvergankelijk en
onveranderlijk is
Oplossing voor probleem van zintuiglijke waarneming door pluralisten: de
fundamentele realiteit is niet enkel maar meervoudig
o Primaire bestanddelen: op zichzelf eeuwig
o Samenstelling: steeds wisselend
o Voortdurende variatie verschillende elementen
-Empedocles van Agrigentum (483-443 v.C.)
Agrigentum (Akagra) in Sicilië
Veelzijdige, originele, eigenaardige persoonlijkheid, bedreven in geneeskunde en
menselijke fysiologie
o Ontdekte dat lucht een afzonderlijke substantie is
o Middelpuntvliegende kracht
o Selectieve evolutieleer: best aangepaste overleven
Belang voor geneeskunde:
o Onderscheidde vier elementen in levende mens, nam ze als basis van
mens aan
Elementen ongeboren, onvergankelijk, onveranderlijk, onderling
kwantitatief verschillend
In de natuur: absoluut alle vier gelijk
Reële dingen: verschillende verhoudingen
o Ontleedde menselijk oog
o Ervaringen komen lichaam binnen via poriën, stoffen komen in bloed
terecht, lopen naar hart = bron van alle kennis
o Binnenoor: orgaan voor gehoor
-Atomisten
Leukippos van Milete
Demokritos van Abdera
