SAMENVATTING MACRO-ECONOMIE
2020-2021
Inhoud
Thema 1: Rol van de overheid in de economie ....................................................................................... 5
1. De rol van de overheid in de economie ...................................................................................... 5
1.1 Soorten economieën ........................................................................................................... 5
1.2 Omvang overheidssector in een gemengde economie ....................................................... 5
2. Wat is overheidsbeleid? .............................................................................................................. 6
2.1 Efficiëntie, effectiviteit en doelbereiking ............................................................................ 6
2.2 Verantwoordelijkheid economisch beleid........................................................................... 7
3. Doelstellingen van economisch beleid ........................................................................................ 8
3.1 Concrete economische overheidsdoelstellingen ................................................................ 8
3.2 Doelstellingen meten .......................................................................................................... 8
3.3 Vanaf wanneer is de doelstelling gerealiseerd? .................................................................. 9
3.4 Conflicten (trade-offs) in overheidsdoelstellingen.............................................................. 9
3.5 Positief verband tussen overheidsdoelstellingen ............................................................. 10
3.6 Globale beoordeling maken van het economisch beleid .................................................. 10
4. Economische instrumenten van economisch beleid ................................................................. 11
4.1 Instrumententypologie (policy repertoire) ....................................................................... 11
4.2 Beleidsinstrumentenmix ................................................................................................... 12
4.3 Economische indeling van beleidsinstrumenten............................................................... 12
Thema 3: Budgettair beleid ................................................................................................................... 13
0. Definitie en typologie .................................................................................................................... 13
1. Overheidsuitgaven ........................................................................................................................ 14
1.1 Verklaringen toename van overheidsuitgaven ................................................................. 14
1.2 Speciaal begrip: Barro-effect ............................................................................................. 15
2. Overheidsinkomsten ..................................................................................................................... 16
2.1 Verschillende vormen van overheidsinkomsten ............................................................... 16
2.2 Haavelmo-effect of multiplicator van de evenwichtige begroting (balanced budget
multiplier) ...................................................................................................................................... 16
2.3 Laffer curve ........................................................................................................................ 16
2.4 Verband tussen belastingvoet en economische groei ...................................................... 17
2.5 Automatische stabilisatoren.................................................................................................... 18
3. Begrotingssaldo ............................................................................................................................. 18
3.1 Soorten saldo’s .................................................................................................................. 18
3.2 Normen van saldo’s ........................................................................................................... 19
, 3.3 Stabiliteits- en groeipact (SGP) .......................................................................................... 19
3.4 Criteria van Maastricht ...................................................................................................... 20
3.5 Het Europees semester ..................................................................................................... 20
4. Overheidsschuld ............................................................................................................................ 21
4.1 Kenmerken van de overheidsschuld ................................................................................. 21
4.2 Currency trap ..................................................................................................................... 22
4.3 Dynamiek van de overheidsschuld .................................................................................... 23
4.4 Schuldbeheer ..................................................................................................................... 24
4.5 Wat indien een land zijn schulden niet meer kan terugbetalen? ..................................... 24
4.6 Oorzaken van het uitblijven van kwijtschelden van schulden .......................................... 25
Thema 4: Monetair beleid ..................................................................................................................... 26
1. Rol van centrale banken in de economie ...................................................................................... 26
2. Wat is monetair beleid? ................................................................................................................ 27
3. Wat zijn de doelstellingen van monetair beleid? ......................................................................... 27
4. Wie is de centrale bank? ............................................................................................................... 28
5. Hoe? (Instrumentarium)............................................................................................................ 28
6. Typologie van het monetair beleid ........................................................................................... 30
7. Hoe de strekking van het monetair beleid weten? ................................................................... 30
8. Regel van Taylor ........................................................................................................................ 31
9. Transmissiemechanismen ......................................................................................................... 33
10. Geloofwaardigheid van centrale banken .............................................................................. 33
11. Relatie economische omgeving en monetair beleid ............................................................. 34
12. Nadelen van het TE expansief beleid van de centrale banken.............................................. 34
Thema 5: Beleidseffecten: IS-LM model ............................................................................................... 35
1. Macro-economisch evenwicht ...................................................................................................... 35
1.1 Link met het bedrijfsleven ................................................................................................. 35
1.2 Model van de vier seizoenen............................................................................................. 36
2. Veranderingen............................................................................................................................... 37
2.1 IS-curve .............................................................................................................................. 37
2.2 LM-curve ............................................................................................................................ 40
3. Gevalstudies .................................................................................................................................. 42
3.1 Gevalstudie 1: Dalend consumentenvertrouwen (coronavirus) bestrijden met
belastingverlaging of infrastructuurwerken .................................................................................. 42
3.2 Gevalstudie 2: Monetair beleid Europese centrale bank .................................................. 43
3.3 Gevalstudie 3: Amerikaanse policy mix ............................................................................. 43
3.4 Gevalstudie 4: Langdurige economische malaise.............................................................. 44
Thema 6: Beleidseffecten: AA-VV model .............................................................................................. 46
1. Initieel macro-economisch evenwicht (korte termijn) ................................................................. 46
2
, 1.1 Wet van Okun (Okun’s Law) .............................................................................................. 47
1.2 Link met het bedrijfsleven ................................................................................................. 48
2. Veranderingen in het model ......................................................................................................... 48
2.1 AV-curve .................................................................................................................................. 48
2.2 AA-curve ............................................................................................................................ 49
3. Werking van het AA-AV model ..................................................................................................... 53
3.1 Voorbeeld 1: Recessie VSA ...................................................................................................... 53
3.2 Voorbeeld 2: Trumponomics ................................................................................................... 54
3.3 Voorbeeld 3: Expansief monetair beleid bij wisselende arbeidsmarktflexibiliteit .................. 54
3.4 Voorbeeld 4: Toename consumentenvertrouwen .................................................................. 55
3.5 Voorbeeld 5: Significante stijging van de loonkost ........................................................... 55
4. Aggregatief aanbod- en vraagbeleid ......................................................................................... 56
4.1 Vraagbeleid........................................................................................................................ 56
4.2 Aanbodbeleid op korte termijn ......................................................................................... 57
4.3 Aanbodbeleid op lange termijn ......................................................................................... 57
Thema 7: Inflatie ................................................................................................................................... 57
1. Inleiding ......................................................................................................................................... 57
1.1 Inleidende begrippen .............................................................................................................. 57
1.2 Inflatiemaatstaven: hoe inflatie meten? ................................................................................. 58
1.3 Waarom is (hoge) inflatie en deflatie slecht? ......................................................................... 59
1.4 Oorzaken van inflatie............................................................................................................... 59
1.5 Relatie tussen inflatie, lonen en productiviteit ....................................................................... 61
2. Inflatiebeleid ................................................................................................................................. 62
2.1 Gevolgen voor het monetair beleid ........................................................................................ 63
Thema 8: Conjunctuur en economische groei ...................................................................................... 64
1. Conjunctuur................................................................................................................................... 65
1.1 Begripsomschrijving .......................................................................................................... 65
1.2 Typologie van conjunctuurgolven ..................................................................................... 65
1.3 Conjunctuurfasen .............................................................................................................. 65
1.4 Typologie van conjunctuurindicatoren ............................................................................. 68
2. Economische groei ........................................................................................................................ 71
2.1 Begripsomschrijving ................................................................................................................ 71
2.2 Productiefunctie van een economie ................................................................................. 71
2.3 Overheidsbeleid om economische groei te stimuleren .................................................... 72
Thema 9: Wisselkoersbeleid en betalingsbalansbeleid (zelfstudie)...................................................... 73
1. Wisselkoersbeleid ......................................................................................................................... 73
1. Waarom aandacht voor wisselkoersen? ............................................................................... 73
2. Vormen van wisselkoersbeleid .............................................................................................. 74
3
, 3. Welke maatregelen vallen onder direct wisselkoersbeleid? ................................................ 74
2. Betalingsbalansbeleid ................................................................................................................... 77
2.1 Samenstelling van de betalingsbalans ..................................................................................... 77
2.2 Basisrelaties op basis van de betalingsbalans ................................................................... 78
2.3 Betalingsbalanssaldo ......................................................................................................... 79
2.4 Doordenkers ...................................................................................................................... 80
4
,Thema 1: Rol van de overheid in de economie
1. De rol van de overheid in de economie
1.1 Soorten economieën
GEMENGDE ECONOMIE
PERFECTE 2 partijen STAATSECONOMIE
MARKTECONOMIE
- Overheid: federale overheid, maar
ook gewestelijke, lokale en monetaire
overheden 1 partij
1 partij
- Marktpartijen: bedrijven, organisaties, Enkel overheid, maar
Enkel marktpartijen,
particuliere consumenten... dit komt in de praktijk
maar dit komt in de
zelden 100% voor
praktijk zelden 100% --> De overheid kan de marktpartijen
voor aanvullen en corrigeren bv. Rusland, China,
Noord-Korea...
bv. Verenigde Staten --> De laatste jaren kent het belang van
de overheid een opwaartse trend
bv. West-Europese landen
1.2 Omvang overheidssector in een gemengde economie
Twee indicatoren om de omvang van de overheidssector in een gemengde economie te meten
1) G0 % van het bbp (drukt de waarde uit van de economie van een land)
• C: private consumptie
• I: private investeringen (investeringen die ondernemingen doen bv. machines,
computerprogramma’s…)
• G of G0: overheidsuitgaven (bv. bruggen, wegen, leger…)
• E – Z: nettohandel (export – import)
bbp = C + I + G0 + E - Z
Grafiek
Omvang van de overheidssector kende jarenlang een
stijging in België. De laatste jaren kent deze een daling
door de centrumrechtse regering Michel die niet zo graag
een sterke overheid heeft.
2) % van de werkenden die bij de overheid werken
Het gaat niet over het nominaal aantal mensen dat voor de overheid werkt!
5
, 2. Wat is overheidsbeleid?
Bv. arbeidsmarkthervormingen, energiebeleid, verhogen/verlagen van belastingen, toekennen van
subsidies aan bedrijven, stimuleren van innovatie…
Beleid = het streven naar het bereiken van bepaalde doeleinden met bepaalde middelen en bepaalde
tijdskeuzen
Economische politiek/economisch beleid = het geheel van maatregelen die door een beleidsvoerder
(…) wordt genomen teneinde bepaalde doelstellingen op het domein van allocatie, ordening,
stabilisatie en verdeling te realiseren
2.1 Efficiëntie, effectiviteit en doelbereiking
EFFECTIVITEIT
EFFICIËNTIE
= doeltreffendheid DOELBEREIKING
= doelmatigheid
De mate waarin het beleid Mate waarin het doel
De goedkoopste manier bereikt wordt
bijdraagt tot de realisatie van
om een doel te bereiken
de doelstelling
EXAMEN: Leg op basis van een zelfgekozen voorbeeld het verschil uit tussen efficiëntie, effectiviteit
en doelbereiking.
Effect (y-as): het te beïnvloeden fenomeen (bv. aantal jobs, CO2-reductie…)
Tijd (x-as): tijdperiode regering
• z: effect zoals het vandaag gemeten wordt (bv. aantal jobs vandaag: 140.000)
• d: doelstelling die de overheid op het einde
van de regeerperiode (T1) wil behalen (bv.
200.000 jobs)
• b: normale groei = de groei die je zou hebben
als je als overheid niets doet (bv. 160.000
jobs)
• c: het aantal jobs na het voeren van beleid (bv.
loonkosten verminderd, nachtarbeid
eenvoudiger gemaakt, deeltijdse arbeid
gestimuleerd… → 175.000 jobs)
- Doelbereiking: het doel is niet bereikt. Het
doel was 200.000 jobs, maar op T1 zijn er slechts 175.000 jobs → tekort van 25.000 jobs. Je
kan het ook op een andere manier bekijken, gezien je wel degelijk bent opgeschoven naar
boven (dan is er wel doelbereiking)
- Efficiëntie: kan je geen uitspraken over doen, want je weet niet hoeveel het heeft gekost. Als
je bv. 5 euro hebt gespendeerd aan wetswijzigingen, dan is er een hoge efficiëntie. Als het bv.
7 miljard euro heeft gekost om loonkosten te verminderen, dan is er weinig efficiëntie.
- Effectiviteit: er is effectiviteit, want door het beleid heeft men 15.000 meer jobs kunnen
creëren (175.000 versus 160.000)
EXAMEN: tekening zoals bovenstaande figuur, waarbij je uitspraken moet doen over efficiëntie en
effectiviteit. Stel b = c, dan is er geen effectiviteit
6
,2.2 Verantwoordelijkheid economisch beleid
• Overheid: politieke overheden (centrale, regionale, lokale en supranationale overheid) +
administraties + centrale bank (monetaire overheid)
• Kiezers
• Parlement
• Belangengroepen: vakbonden, milieugroeperingen… (bv. WWF, UNIZO, ABVV…)
• Buitenlandse instellingen (bv. IMF, WTO, Wereldbank, Bank for international settlements…)
EXAMEN: Som 3 verschillende partijen/actoren op die verantwoordelijkheid dragen inzake
economisch beleid.
7
, 3. Doelstellingen van economisch beleid
3.1 Concrete economische overheidsdoelstellingen
STABILISATIE
- Selectieve economische
groei
ALLOCATIE
- Optimale benutting van HERVERDELEN
productiefactoren* Bevredigende
Rechtvaardige verdeling van
(arbeid, kapitaal, land) samenstelling van het
de inkomens en vermogens
nationaal product
- Lage inflatie
- Evenwicht
betalingsbalans
*In de praktijk wordt het meest aandacht besteed aan arbeid → volledige tewerkstelling
3.2 Doelstellingen meten
(*): de groei van het bbp gebruiken om te kijken of voldaan is aan de voorwaarde van selectieve
economische groei. Bv. vandaag is het bbp 100 en 1 jaar later is het bbp 102, dan heeft het bbp een
groeipercentage van 2% vertoond. Dit percentage wordt gebruikt om de doelstelling te meten.
→ Kritiek op bbp: houdt geen rekening met het welzijn van de bevolking → alternatief: World
Happiness Report
(**): de Gini-index geeft de mate van inkomensongelijkheid weer en kan een waarde aannemen tussen
0 (volledig gelijke verdeling van inkomen = iedereen heeft hetzelfde inkomen) en 100 (volledig
ongelijke verdeling van inkomen = 1 persoon heeft alles)
8
,3.3 Vanaf wanneer is de doelstelling gerealiseerd?
3.4 Conflicten (trade-offs) in overheidsdoelstellingen
Trade-offs = het realiseren van 1 doelstelling gaat vaak ten koste van de realisatie van een andere
doelstelling → negatief verband
• Tussen inflatiegraad en werkloosheidsgraad (Philips curve): als inflatie verminderd wordt,
dan zal de werkloosheidsgraad vaak toenemen
• Tussen groei en evenwicht op de betalingsbalans: bij meer inkomen wordt meer ingevoerd,
wat slechter is voor de economie (gemiste productie + er stroomt geld buiten)
• Tussen groei en milieu: niet noodzakelijk negatief, want groei kan gestimuleerd worden door
te investeren in milieutechnologie, isolatiematerialen…
• Tussen tewerkstelling en huiseigenaarschap (Oswald hypothese): landen met een hoog
percentage huiseigenaars hebben ook een hoge werkloosheidsgraad (want als het aantal jobs
daalt, gaan huiseigenaars minder geneigd zijn te verhuizen naar een andere regio met meer
jobaanbiedingen, want in vergelijking met huurders hebben ze hogere kosten1)
EXAMEN: Leg de Oswald hypothese uit.
• Tussen groei en rechtvaardige inkomensverdeling
(Kuznets-curve): Als de economie begint te groeien,
zullen er een aantal mensen heel sterk van de groei
profiteren en anderen bijna niet. Deze ongelijkheid
wordt groter naarmate men verder opschuift op de
curve (stijgend gedeelte van de curve). Op een bepaald
moment zal de overheid tussenbeide komen en
belastingen heffen op de allerrijksten, zodat de
inkomensongelijkheid ingeperkt wordt (dalend
gedeelte van de curve).
In de praktijk vormen zich Kuznets-waves (continu toenemen en afnemen van ongelijkheid
naarmate de economie groeit) volgens Milanovic. De golven worden getriggerd door positieve
en negatieve economische, politieke en sociale krachten (ze kunnen zowel een golf naar boven
als een golf naar beneden inluiden)
Bv. globalisering: toename globalisering, maar de laatste jaren is deglobalisering opgetreden.
1
Hoge kosten die gepaard gaan met het aan- en verkopen van een woning.
9
, EXAMEN: Leg Kuznets-waves volgens Milanovic uit.
3.5 Positief verband tussen overheidsdoelstellingen
• Tussen inkomensongelijkheid en gezondheids- en sociale problemen: mechanisme:
ongelijkheid stimuleert competitie. Als je minder hebt dan de rest, dan wil je graag wat de
ander heeft. Als dat niet lukt, dan kan dit leiden tot een gebrek aan zelfvertrouwen en
terugplooien van mensen
EXAMEN: Leg kort uit het verband tussen inkomensongelijkheid en gezondheids- en sociale
problemen zoals die zijn gevonden door Wilkinson & Pickett.
3.6 Globale beoordeling maken van het economisch beleid
1) Diamantvoorstelling
= grafische voorstelling van verschillende economische
prestaties van 1 land of een groep van landen.
➔ Voordeel: je krijgt in 1 figuur een voorstelling van je
sterke en zwakke punten
2) Samengestelde prestatie-indicatoren
= verschillende indicatoren optellen en herleiden tot een
soort van gemiddelde. Op basis van het gemiddelde kan je
landen rangschikken
• Global Innovation Index (81 indicatoren)
• Global Competitiveness Index (98 indicatoren)
• World Competitiveness Ranking (258 indicatoren)
• Okun’s Misery Index2: 2 indicatoren optellen (= aantal werklozen uitgedrukt als een % van de
beroepsbevolking) → hoe lager, hoe beter
o Inflatiepercentage
o Werkloosheidspercentage
→Voordeel: 1 kengetal dat 2 doelstellingen tegelijkertijd meet
2
Niet te verwarren met Okun’s Law (zie later)
10
