ARBEIDSRECHT
KU Leuven
Samenvatting Arbeidsrecht
Dit is een uitgebreide samenvatting van ‘Arbeidsrecht’ deel van het vak ‘Arbeids- en
Socialezekerheidsrecht’ gegeven in de Bachelor Rechten of Master ERB. De samenvatting is
gebaseerd op het boek ‘Inleiding tot het Belgische Arbeidsrecht’ geschreven door F.
Hendrickx en op de PowerPointpresentaties en lesnotities van de lessen van Prof. F.
Hendrickx.
Schooljaar: 2020-2021
,Inhoudsopgave
1 INLEIDING ..............................................................................................................................................4
1.1 BEGRIP EN GRONDSLAGEN ...........................................................................................................................4
1.2 HISTORISCHE WORTELS ...............................................................................................................................4
1.3 DE INBEDDING VAN HET ARBEIDSRECHT IN HET SOCIALE RECHT ............................................................................5
1.4 BRONNEN VAN HET ARBEIDSRECHT ................................................................................................................5
1.4.1 Algemeen .........................................................................................................................................5
1.4.2 Hiërarchie van de rechtsbronnen .....................................................................................................6
1.4.3 Meergelaagdheid .............................................................................................................................7
1.5 HANDHAVING ...........................................................................................................................................7
2 DE ARBEIDSOVEREENKOMST .................................................................................................................8
2.1 BEGRIP ARBEIDSOVEREENKOMST ..................................................................................................................8
2.2 GEZAG EN DE AARD VAN DE ARBEIDSRELATIE ...................................................................................................8
2.2.1 Algemeen .........................................................................................................................................8
2.2.2 Kwalificatievraagstuk in de cassatierechtspraak .............................................................................9
2.2.3 De Arbeidsrelatieswet ......................................................................................................................9
2.3 SOORTEN ARBEIDSOVEREENKOMSTEN VOLGENS DE AARD VAN HET WERK ............................................................12
2.3.1 Arbeider – bediende .......................................................................................................................12
2.3.2 Handelsvertegenwoordigers ..........................................................................................................13
2.3.3 Dienstboden ...................................................................................................................................14
2.3.4 Studenten .......................................................................................................................................14
2.3.5 Huisarbeiders en telewerkers.........................................................................................................15
2.4 SOORTEN ARBEIDSOVEREENKOMSTEN NAARGELANG DE DUUR ..........................................................................16
2.4.1 De arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd .............................................................................16
2.4.2 De arbeidsovereenkomst voor een bepaalde tijd...........................................................................17
2.5 SOORTEN ARBEIDSOVEREENKOMSTEN NAARGELANG DE OMVANG VAN DE ARBEIDSTIJD ..........................................19
2.5.1 Voltijdse arbeid ..............................................................................................................................19
2.5.2 Deeltijdse arbeid ............................................................................................................................19
2.6 AANGAAN VAN DE ARBEIDSOVEREENKOMST ..................................................................................................23
2.6.1 Geldigheidsvoorwaarden ...............................................................................................................23
2.6.2 Werving en selectie ........................................................................................................................25
2.7 BEWIJS VAN DE ARBEIDSOVEREENKOMST ......................................................................................................29
2.8 TRIANGULAIRE ARBEIDSRELATIES: UITZENDARBEID EN TERBESCHIKKINGSTELLING ...................................................29
2.8.1 Uitzendarbeid ................................................................................................................................29
2.8.2 Terbeschikkingstelling ....................................................................................................................34
2.8.3 Onderaanneming ...........................................................................................................................36
3 ARBEIDSVOORWAARDEN .....................................................................................................................37
3.1 ALGEMEEN .............................................................................................................................................37
3.2 RECHTEN EN PLICHTEN VOORTVLOEIEND UIT BEDINGEN IN DE ARBEIDSOVEREENKOMST ..........................................37
3.2.1 Verzwarende clausules ..................................................................................................................37
3.2.2 Huwelijks-, moederschaps- en pensioenbeding .............................................................................37
3.2.3 Verbod van levenslange binding ....................................................................................................37
3.2.4 Scheidsrechtelijk beding .................................................................................................................37
3.2.5 Wijzigingsbeding ............................................................................................................................38
3.2.6 Scholingsbeding .............................................................................................................................38
3.2.7 Concurrentiebeding........................................................................................................................38
3.2.8 Exclusiviteitsbeding ........................................................................................................................38
3.2.9 Delcrederebeding ...........................................................................................................................38
3.2.10 Proefbeding ...............................................................................................................................39
3.3 RECHTEN EN PLICHTEN VOORTVLOEIEND UIT DE ARBEIDSOVEREENKOMSTENWET ..................................................39
3.3.1 Wederzijdse eerbied en achting .....................................................................................................39
3.3.2 Werknemersverplichtingen ............................................................................................................39
3.3.3 Werkgeversverplichtingen .............................................................................................................41
1
, 3.3.4 Aansprakelijkheid...........................................................................................................................42
3.3.5 Schorsing van de arbeidsovereenkomst .........................................................................................43
3.3.6 Gewaarborgd dagloon ...................................................................................................................43
3.3.7 Arbeidsongeschiktheid ...................................................................................................................44
3.4 RECHTEN EN PLICHTEN VOORTVLOEIEND UIT DE ARBEIDSREGLEMENTERING .........................................................47
3.4.1 Loon ...............................................................................................................................................47
3.4.2 Arbeidsreglement...........................................................................................................................49
3.4.3 Discriminatie ..................................................................................................................................51
3.4.4 Arbeidstijden ..................................................................................................................................57
3.4.5 Welzijn ...........................................................................................................................................59
4 BEËINDIGING .......................................................................................................................................60
4.1 INLEIDING ..............................................................................................................................................60
4.1.1 Vastheid van betrekking ................................................................................................................60
4.1.2 Wijzen van beëindiging ..................................................................................................................60
4.1.3 Ontslag: een begripsvorming .........................................................................................................61
4.2 EENHEIDSSTATUUT ARBEIDER-BEDIENDE .......................................................................................................62
4.2.1 De arresten van het Grondwettelijk Hof ........................................................................................62
4.2.2 De IPA-wet .....................................................................................................................................62
4.2.3 De Wet Eenheidsstatuut ................................................................................................................62
4.2.4 Inzetbaarheid .................................................................................................................................63
4.3 OPZEGGING ............................................................................................................................................63
4.3.1 Begrip .............................................................................................................................................63
4.3.2 Vormvereisten ................................................................................................................................63
4.3.3 Opzeggingstermijn .........................................................................................................................64
4.4 ONTSLAG WEGENS DRINGENDE REDEN .........................................................................................................68
4.4.1 Algemeen .......................................................................................................................................68
4.4.2 Begrip .............................................................................................................................................68
4.4.3 Toepassingsmodaliteiten ...............................................................................................................68
4.4.4 Gevolgen ........................................................................................................................................69
4.5 ONTSLAGMOTIVERING ..............................................................................................................................69
4.5.1 Algemeen .......................................................................................................................................69
4.5.2 Ontslagmotivering .........................................................................................................................70
4.5.3 Willekeurig ontslag en rechtsmisbruik ...........................................................................................72
4.6 IMPLICIET ONTSLAG EN EENZIJDIGE WIJZIGING VAN DE ARBEIDSVOORWAARDEN ....................................................73
4.6.1 Algemeen .......................................................................................................................................73
4.6.2 Eenzijdige wijziging van de arbeidsvoorwaarden (EWAV) .............................................................73
5 COLLECTIEF ARBEIDSRECHT ..................................................................................................................76
5.1 INLEIDING ..............................................................................................................................................76
5.2 VRIJHEID VAN VAKVERENIGING ...................................................................................................................76
5.2.1 Vakverenigingsvrijheid ...................................................................................................................76
5.2.2 Werknemersorganisaties ...............................................................................................................76
5.2.3 Werkgeversorganisaties ................................................................................................................77
5.2.4 Verhouding vakorganisatie – aangeslotene ..................................................................................78
5.3 NATIONALE ARBEIDSRAAD .........................................................................................................................78
5.3.1 Samenstelling.................................................................................................................................78
5.4 PARITAIRE COMITÉS .................................................................................................................................79
5.4.1 Oprichting ......................................................................................................................................79
5.4.2 Samenstelling.................................................................................................................................79
5.4.3 Werkingssfeer ................................................................................................................................79
5.4.4 Opdrachten ....................................................................................................................................79
5.5 REGIONAAL EN EUROPEES OVERLEG ............................................................................................................80
5.5.1 Regionaal .......................................................................................................................................80
5.5.2 Europees ........................................................................................................................................80
5.6 DE COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST .....................................................................................................80
5.6.1 Begrip .............................................................................................................................................80
2
, 5.6.2 Partijen...........................................................................................................................................81
5.6.3 Niveau ............................................................................................................................................81
5.6.4 Inhoud ............................................................................................................................................81
5.6.5 Duur ...............................................................................................................................................82
5.6.6 Vormvereisten ................................................................................................................................82
5.6.7 Neerlegging....................................................................................................................................82
5.6.8 Binding ...........................................................................................................................................82
5.6.9 Algemeenverbindendverklaring .....................................................................................................83
5.7 ONDERNEMINGSRAAD ..............................................................................................................................84
5.7.1 Algemeen .......................................................................................................................................84
5.7.2 Oprichting ......................................................................................................................................84
5.7.3 Samenstelling.................................................................................................................................85
5.7.4 Bevoegdheid ..................................................................................................................................86
5.7.5 Werking..........................................................................................................................................86
5.8 COMITÉ VOOR PREVENTIE EN BESCHERMING OP HET WERK ...............................................................................86
5.9 DE VAKBONDSAFVAARDIGING ....................................................................................................................87
5.10 COLLECTIEVE CONFLICTEN..........................................................................................................................87
5.10.1 Bronnen .....................................................................................................................................87
5.10.2 Begrip ........................................................................................................................................88
5.10.3 Rechtmatige uitoefening ...........................................................................................................88
5.10.4 Minimale dienstverlening en prestaties van algemeen belang .................................................89
5.10.5 Invloed van een staking op de individuele arbeidsovereenkomst .............................................90
5.11 HERSTRUCTURERING ................................................................................................................................90
5.11.1 Overgang van onderneming......................................................................................................90
5.11.2 Collectief ontslag en uitsluiting .................................................................................................90
6 ARBEIDSRECHT EN EUROPA .................................................................................................................92
7 CORONA EN ARBEIDSRECHT .................................................................................................................93
7.1 INLEIDING ..............................................................................................................................................93
7.2 OMVANG VAN DE WELZIJNSVERPLICHTINGEN.................................................................................................93
7.3 PRIVACY ................................................................................................................................................94
7.4 TELEWERK ..............................................................................................................................................94
7.5 DE ARBEIDSOVEREENKOMST IN CORONA-CONTEXT .........................................................................................95
7.6 ZIEKTE, ARBEIDSONGESCHIKTHEID EN QUARANTAINE .......................................................................................95
7.7 UITDAGINGEN .........................................................................................................................................96
3
,1 Inleiding
1.1 Begrip en grondslagen
Arbeidsrecht= het recht dat van toepassing is op arbeidsprestaties geleverd in ondergeschikt
verband.
à Sleutelelement = het ondergeschikt verband (laat toe om arbeidsrecht af te
bakenen met andere rechtsgebieden)
Er is evenwel ook een alternatieve/ruimere begripsvorming mogelijk:
Arbeidsrecht= het geheel van rechtsregels die betrekking hebben op het verrichten van arbeid
op de arbeidsmarkt en tot doel hebben de menselijke waardigheid en de sociale
rechtvaardigheid te bevorderen.
Het arbeidsrecht is een antwoord op de ongelijkheid in arbeidsverhoudingen of op de
arbeidsmarkt. Men spreekt van een dubbele ongelijkheid:
• Feitelijke ongelijkheid: de aanname van een marktongelijkheid, m.a.w. een
ongelijkheid in de onderhandelingspositie van de werknemer en werkgever bij het
aangaan van de arbeidsovereenkomst (AO). Vaak bevindt de werknemer zich in een
inferieure onderhandelingspositie t.a.v. de werkgever.
= ECONOMISCHE ONDERGESCHIKTHEID
• Juridische ongelijkheid: de werknemer bevindt zich, o.b.v. een vrij aangegane
overeenkomst, in een juridische ondergeschiktheid t.o.v. de werkgever.
= JURIDISCHE ONDERGESCHIKTHEID
De functie van het arbeidsrecht bestaat erin de ongelijkheid op een gelijk niveau te brengen
d.m.v.:
• Wetgevend optreden: wetgeving die een aantal spelregels vastlegt waaraan partijen
niet kunnen ontsnappen (dwingende wetgeving, soms van openbare orde).
• Dus, het arbeidsrecht werkt zowel beschermend als ordenend.
o Het beschermt de positie van de werknemer.
o Het regelt en kanaliseert de verhoudingen tussen de betrokken partijen.
• Maar, het arbeidsrecht mag niet eenzijdig opgevat worden: niet alleen de werknemer
verdient bescherming, maar ook de belangen van de werkgever moeten in rekenschap
genomen worden.
1.2 Historische wortels
Het arbeidsrecht vindt zijn oorsprong in het einde van de 18e en begin 19e eeuw, met als
referentiepunt de Franse Revolutie. In de Code Civil (Franse BW dat ook in België van
toepassing was toen) werd de arbeidsrelatie gezien als huur van werk. Het idee was dat
contractpartijen vrij waren en gelijk.
Maar, de veronderstelling van vrije en gelijke contractspartijen beantwoordde niet aan de
realiteit. Aan het einde van de 19e eeuw ontstond dan ook de eerste arbeidsrechtelijke
wetgeving als rechtstreeks gevolg van sociale wantoestanden.
4
,In de 20e eeuw kwamen dan ook meer alomvattende regelingen van de AO tot stand en kwam
zo ook de eerste Arbeidsovereenkomstenwet tot stand. Men bleef wel veel belang hechten
aan de vrijheid van het individu: de wil van de partij en de in de wet voorziene bescherming
heeft voorrang.
Bovendien ontstonden er steeds meer vakbewegingen en kreeg het collectief overleg steeds
meer vorm.
Na de Tweede Wereldoorlog werden de collectieve arbeidsverhoudingen, sociale zekerheid
en arbeidsbescherming (verder) uitgebouwd. Een Sociaal Pact kwam tot stand tussen
werkgevers- en werknemersorganisaties met als centrale doelstellingen solidariteit,
stabiliteit, verhoging van de koopkracht en volledige tewerkstelling, en een stelsel van SZ.
Er volgde steeds meer belangrijke wetten (vb. CAO-wet, Arbeidswet…) en kwam er een breed
gamma aan dwingende, wetgevende maatregelen tot stand.
Aan het einde van de 20e Eeuw vertoonde zich een nieuwe dynamiek: een verlangen om het
arbeidsrecht te dereguleren of te versoepelen. De nadruk komt te liggen op flexibiliteit van
de regelingen, maar niettemin blijven nieuwe arbeidswetgeving en nationale CAOs het licht
zien.
De rol van de Europese Unie neemt eind 20e Eeuw ook steeds een belangrijkere rol in. Het
uitgangspunt was om werk te maken van een economische integratie. Er kwamen heel wat
plannen voor een Europees Arbeidsrecht naar boven, maar de roep naar flexibilisering en de
uitbreiding van Europa hield veel tegen.
1.3 De inbedding van het arbeidsrecht in het sociale recht
In enkele landen wordt de term ‘sociaal recht’ gebruikt als verzamelnaam voor het
arbeidsrecht enerzijds en het socialezekerheidsrecht anderzijds. Deze term wordt echter niet
overal gebruikt, voorbeelden:
• België, Nederland en Frankrijk: ‘sociaal recht’ als verzamelnaam van het arbeids- en
socialezekerheidsrecht
• Duitsland: ‘sociaal recht’ als synoniem voor het socialezekerheidsrecht en dus
onderscheiden van het arbeidsrecht
• Verenigd Koninkrijk (Angelsaksische landen): de term ‘sociaal recht’ is vrijwel
onbestaande of het betekent iets helemaal anders (familierecht, gezondheidsrecht…)
1.4 Bronnen van het arbeidsrecht
1.4.1 Algemeen
Het arbeidsrecht kent een grote verscheidenheid aan rechtsbronnen. Wetgeving is een zeer
belangrijke bron van rechten en plichten, maar dit neemt niet weg dat een arbeidsrelatie het
bestaan van een overeenkomst veronderstelt. Bovendien zijn er nog enkele bijzondere
rechtsbronnen zoals de CAO, het arbeidsreglement en het gebruik.
5
,1.4.2 Hiërarchie van de rechtsbronnen
In art. 51 CAO-wet heeft de Belgische wetgever een hiërarchie van de rechtsbronnen voorzien:
1. De dwingende bepalingen van de wet
2. De algemeen verbindend verklaarde collectieve arbeidsovereenkomsten in volgende
orde:
a. De overeenkomsten gesloten in de Nationale Arbeidsraad
b. De overeenkomsten gesloten in een paritair comité
c. De overeenkomsten gesloten in een paritair subcomité
3. De niet algemeen verbindend verklaarde collectieve arbeidsovereenkomsten,
wanneer de werkgever de overeenkomst ondertekend heeft of aangesloten is bij een
organisatie die deze overeenkomst heeft ondertekend, in volgende orde:
a. De overeenkomsten gesloten in de Nationale Arbeidsraad
b. De overeenkomsten gesloten in een paritair comité
c. De overeenkomsten gesloten in een paritair subcomité
d. De overeenkomsten gesloten buiten een paritair orgaan
4. De geschreven individuele overeenkomst
5. De niet algemeen verbindend verklaarde collectieve arbeidsovereenkomst, gesloten
in een paritair orgaan, wanneer de werkgever, hoewel hij de overeenkomst niet
ondertekend heeft of niet aangesloten is bij een organisatie die ze heeft ondertekend,
behoort tot het ressort van het paritaire orgaan waarin de overeenkomst gesloten is
6. Het arbeidsreglement
7. De aanvullende bepalingen van de wet
8. De mondelinge individuele overeenkomst
9. Het gebruik
Deze hiërarchie bepaalt de voorrang van de verschillende rechtsbronnen wanneer die met
elkaar in tegenstrijd zijn. In geval van strijdige bepalingen, zijn de strijdige bepalingen van de
lagere rechtsbron nietig.
De individuele overeenkomst staat vrij laag in deze hiërarchie (zowel de geschreven als de
mondelinge). Men verlaat dus de partijautonomie ten dienste van de arbeidsrechtelijke
logica.
Opmerkingen:
• Er bestaat in het Belgische arbeidsrecht geen ‘gunstigheidsbeginsel’ dat steeds voor
een werknemer gunstige bepalingen zou doen voorgaan op een andere. Maar, in de
praktijk bevatten arbeidswetten en CAOs slechts minimumbepalingen (vb.
minimumloon in de CAO) die dus door een lagere rechtsbron verhoogd of verbeterd
kunnen worden (vb. een hoger loon in de individuele AO).
• Art. 51 CAO-wet verbiedt niet dat partijen een schriftelijke AO wijzigen door een
mondelinge overeenkomst (deze staat dan gelijk met de schriftelijke AO in de
hiërarchie).
• Art. 6 CAO-wet: van de bepalingen die in deze wet zijn neergelegd, kan men
contractueel niet afwijken. Afwijkende bepalingen zijn nietig in zoverre ze de rechten
van de WN inkorten of verplichtingen van de WN verzwaren (nuance van ‘verbod’ op
gunstigheidsbeginsel).
6
, 1.4.3 Meergelaagdheid
Men dient rekening te houden met de meergelaagdheid van de Belgische rechtsorde.
Enerzijds beïnvloed door het internationaal en Europees recht, maar ook ingebed in onze
federale staatsstructuur (waarbij gemeenschappen en gewesten bevoegdheden hebben in
het domein van het arbeidsrecht).
1.5 Handhaving
Voor de handhaving van het arbeidsrecht, geldt een uitgebreid en eigen arsenaal aan
structuren en rechtsregels:
• Arbeidsinspectie
• Arbeidsrechtbank in eerste aanleg, Arbeidshof in hoger beroep
• Sociaal Strafwetboek
• Bijzondere verjaringsregels: 1 jaar na het eindigen van de AO of 5 jaar na het feit
waaruit de vordering is ontstaan zonder dat deze termijn 1 jaar na het eindigen van de
AO mag overschrijden (art. 15 AOW)
Let op: de rechtsvordering moet uit de AO ontstaan (vb. terugbetaling van
onverschuldigd loon is geen rechtsvordering die uit de AO is ontstaan, dus is
onderworpen aan de gemeenrechtelijke verjaringstermijn van 10 jaar overeenkomstig
art. 2262bis, §1 BW)
7
