Samenvatting psychologie II
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Introductie ..................................................................................................... 4
Hoofdstuk 2. Psychologie gedurende de levensloop .............................................................. 5
2.1. De reeds veranderende mens ................................................................................................. 5
2.1.1. Ontwikkelingspsychologie ............................................................................................................... 5
2.1.2. Discussiepunten in de levenslooppsychologie ................................................................................. 6
2.1.3. Andere factoren die de ontwikkeling beïnvloeden ........................................................................... 7
2.1.4. Uitgangspunten in deze cursus ......................................................................................................... 8
2.2. Tijd en tijdsbeleving ................................................................................................................ 9
2.2.1. Soorten tijd ....................................................................................................................................... 9
2.2.2. De beleving van tijd .......................................................................................................................... 9
2.2.3. Leeftijd............................................................................................................................................ 10
Hoofdstuk 3. Ik besta ........................................................................................................ 11
3.1. Prille begin van psychisch leven ............................................................................................ 11
3.1.1. Het biologisch gestuurde proces ..................................................................................................... 11
3.1.2. Is er reeds bewustzijn bij de foetus? ............................................................................................... 11
3.1.3. Fysieke uitrusting van de baby op het moment van de geboorte.................................................... 12
3.1.4. Strevingen ....................................................................................................................................... 12
3.1.5. Sociale gerichtheid ......................................................................................................................... 12
3.1.6. De (fysieke) geboorte ..................................................................................................................... 13
3.2. De psychologische geboorte ................................................................................................. 13
3.2.1. Margareth Mahler ........................................................................................................................... 13
3.2.2. De protestfase ................................................................................................................................. 14
3.2.3. Temperament .................................................................................................................................. 14
3.2.4. De psychologische navelstreng ...................................................................................................... 15
Hoofdstuk 4. Basisveiligheid .............................................................................................. 16
4.1. Gehechtheid .......................................................................................................................... 16
4.1.1. Situering van het begrip hechting ................................................................................................... 16
4.2. De impact van gehechtheid op verdere relaties ................................................................... 19
4.3. Gevolgen van onveilige gehechtheid .................................................................................... 20
4.3.1. Effecten van verwaarlozing en mishandeling ................................................................................. 20
Hoofdstuk 5. Opgroeien in een gezin ................................................................................. 21
5.1. Het gezin of familie als systeem ............................................................................................ 21
5.2. Gezinssysteem als netwerk van zichtbare en onzichtbare relaties ....................................... 21
5.2.1. De hiërarchische structuur binnen het gezin................................................................................... 21
5.2.2. De betrokkenheid tussen de gezinsleden onderling ........................................................................ 22
5.2.3. (Dis) functionele communicatieprocessen...................................................................................... 22
5.2.4. Loyauteit tussen ouders en kinderen .............................................................................................. 23
5.2.5. Kernthema’s van het gezin ............................................................................................................. 23
5.3. Opvoeden .............................................................................................................................. 23
5.3.1. Opvoedingsonduidelijkheid ............................................................................................................ 23
5.3.2. Individualisering van het opvoedingsproces .................................................................................. 24
5.3.3. Opvoeden waartoe .......................................................................................................................... 24
5.3.4. Ouderschap ..................................................................................................................................... 24
5.3.5. Opvoedingstaken ............................................................................................................................ 26
1
, 5.3.6. Opvoeden in multiculturele samenleving ....................................................................................... 27
Hoofdstuk 6. Begrijpen van de wereld: taal en denken ........................................................ 28
6.1. Taalontwikkeling ................................................................................................................... 28
6.1.1. Elementen van taal.......................................................................................................................... 28
6.1.2. Taal en denken: Vygotsky .............................................................................................................. 28
6.2. Denken .................................................................................................................................. 30
6.2.1. Piaget .............................................................................................................................................. 30
6.2.2. De evolutie van het denken volgens Piaget .................................................................................... 31
6.3. Informatie verwerkingsbenadering ....................................................................................... 33
Hoofdstuk 7. Begrijpen wat niet te begrijpen is: .................................................................. 34
Een magische ingesteldheid .............................................................................................. 34
7.1. Magie .................................................................................................................................... 34
7.1.1. Situering.......................................................................................................................................... 34
7.1.2. De peutertijd: een tijd van monsters en elfjes................................................................................. 34
7.1.3. De sprookjes en andere verhalen .................................................................................................... 35
7.2. Archetypische wereld van Jung ............................................................................................. 35
7.3. Zelfexpressie ......................................................................................................................... 36
7.3.1. Het spel als expressie en ontwikkelingsmedium ............................................................................ 36
7.3.2. Het tekenen als expressie en ontwikkelingsmedium ...................................................................... 38
7.4. Esthetische ontwikkeling ....................................................................................................... 39
7.4.1. Parson ............................................................................................................................................. 39
7.5. Zeven functies van kunst ....................................................................................................... 40
Hoofdstuk 8. Sociale relaties ............................................................................................. 41
8.1. Sociale cognitie ..................................................................................................................... 41
8.2. Opbouw van het sociaal functioneren .................................................................................. 41
8.2.1. Evolutie tijdens baby-, peuter-, kleutertijd ..................................................................................... 41
8.2.2. Evolutie tijdens lagere school periode ............................................................................................ 41
8.2.3. Evolutie tijdens lagere de adolescentie ........................................................................................... 43
8.3. Oude en nieuwe media ......................................................................................................... 44
8.3.1. Televisie (brede betekenis) ............................................................................................................. 44
8.3.2. Online aanbod: computer, tablet, laptop, smartphone,… ............................................................... 45
8.3.3. Facebook en andere sociale media ................................................................................................. 45
Hoofdstuk 9. De morele ontwikkeling ................................................................................ 46
9.1. De cognitieve benadering van Kohlberg ............................................................................... 46
9.2. De psychoanalytische benadering......................................................................................... 46
9.3. De leertheoretische benadering ........................................................................................... 46
9.4. Pesten ................................................................................................................................... 47
Hoofdstuk 10. Psychoseksuele ontwikkeling ....................................................................... 48
10.1. De seksuele differentiatie ..................................................................................................... 48
10.1.1. Genderidentiteit ................................................................................................................................. 48
10.2. Ontstaan van seksueel gedrag .............................................................................................. 48
10.1.2. Een ‘norm’aal ontwikkelingsproces.................................................................................................. 48
10.3. Seksualiteit in partnerrelaties ............................................................................................... 49
2
, 10.4. Seksuele responsiviteit en seksueel gedrag .......................................................................... 49
10.5. Het vermogen om intieme relaties aan te gaan .................................................................... 50
Hoofdstuk 11. Zoektocht naar jezelf .................................................................................. 52
11.1. Situering in de adolescentie: de wereld draait door ............................................................. 52
11.1.1. Lichamelijke veranderingen .............................................................................................................. 52
11.2. Identiteit 2.0.......................................................................................................................... 52
11.2.1. Relatie met zichzelf........................................................................................................................... 52
11.2.2. Identiteitsontplooiing ........................................................................................................................ 53
11.2.3. Identiteitsontwikkeling...................................................................................................................... 53
11.3. Vastlopen in het identiteitsproces: gedragsproblemen ........................................................ 54
Hoofdstuk 12. Zoektocht naar jezelf .................................................................................. 55
12.1. Volwassen zijn: een integratief begrip .................................................................................. 55
12.1.1. Cognitieve volwassenheid................................................................................................................. 55
12.1.2. Sociale volwassenheid .................................................................................................................... 55
12.2. Jongvolwassen: het maken van keuzes ................................................................................. 56
12.3. De vroege volwassenheid...................................................................................................... 57
12.3.2. Het gezin ......................................................................................................................................... 57
12.3.3. De beroepsloopbaan ....................................................................................................................... 57
12.4. Overgangsfase: de kracht van een crisis ............................................................................... 58
12.5. De middelbare volwassenheid .............................................................................................. 58
12.5.2. Lichamelijke ontwikkeling ............................................................................................................. 59
12.5.3. Psychosociale evolutie en ontwikkelingstaken............................................................................... 59
12.6. Levenskunst........................................................................................................................... 59
12.6.2. Emotioneel welbevinden ................................................................................................................ 59
12.6.3. Zelfrealisatie ................................................................................................................................... 60
12.6.4. Sociaal welbevinden ....................................................................................................................... 60
12.6.5. Zingeving ........................................................................................................................................ 60
Hoofdstuk 13. Wijsheid en integriteit ................................................................................. 61
13.1. Lichamelijke evolutie ............................................................................................................. 61
13.2. Cognitieve evolutie................................................................................................................ 61
13.2.1. Intelligentie ..................................................................................................................................... 61
13.2.2. Nooit te oud om te leren ................................................................................................................. 62
13.2.3. Wijsheid .......................................................................................................................................... 62
13.2.4. Dementie ......................................................................................................................................... 62
13.3. Psychosociale evolutie .......................................................................................................... 62
13.3.1. Theorieën .......................................................................................................................................... 62
13.3.2. Fasen in de groep ouderen ................................................................................................................ 63
13.3.3. Ouderen en hun relaties..................................................................................................................... 63
13.3.4. Tijdsbeleving bij ouderen.................................................................................................................. 64
13.3.5. Reminiscentie .................................................................................................................................... 64
13.3.6. Rouwbeleving ................................................................................................................................... 65
3
,Hoofdstuk 1. Introductie
• Wat te kunnen:
- Psychologie + tijdsfactor
hoe evolueren onze psychische functies, uitgewerkt in een aantal thema’s die zich gedurende
de levensloop op verschillende momenten soms wat prominenter manifesteren.
- Een aantal facetten van ons mens zijn verder uitdiepen. In dit vak wordt vooral aangegeven
hoe deze evolueert gedurende de levensloop
• De 10 kernthema’s
1) Existentie 2) Basisveiligheid
3) Ratio 4) Magie
5) Sociale relaties 6) Moraliteit
7) Seksualiteit 8) Identiteit
9) Zelfrealisatie 10) Wijsheid
• Dit vertaalt zich in volgende hoofdstukken:
1) Situering: psychologie gedurende de levensloop
2) Ik besta (existentie)
3) Basisveiligheid
4) Mijn leefomgeving: gezin (in alle mogelijke vormen)
5) Begrijpen van de wereld: taal en denken
6) Begrijpen van de wereld: magie en zelfexpressie
7) Sociale relaties
8) Morele ontwikkeling
9) Psychoseksuele ontwikkeling
10) Zoektocht naar jezelf: wie ben ik (identiteit)
11) De zoektocht naar zelfrealisatie: wat beteken ik?
12) Wijsheid en integriteit
• Het examen verloop:
- In ‘normale’ omstandigheden: mondeling examengesprek:
o Schriftelijke voorbereiding
o Twee open vragen
o Een van de theorieen die tijdens de cursus aan bod kwam
o Weet en toepassingsvraag
- Voorstellen van ‘take-home examen (paper) 30% van de punten
4
,Hoofdstuk 2. Psychologie gedurende de levensloop
2.1. De reeds veranderende mens
• Je verandert voortdurend gedurende je leven:
- Ontogenese: groei en verandering van cellen in ons lichaam
- Fylogenese: de mensheid die evolueert
• Geen twee momenten zijn exact hetzelfde.
• Je plaats op de levensloop bepaalt mede hoe je betekenis geeft jezelf en de zaken waar je mee
geconfronteerd wordt.
- Als je jong bent, zijn de mogelijkheden onbeperkt en lonken er een oneindig aantal
alternatieve paden.
- Dit verandert gedurende je leven door je levenservaringen, je ontmoetingen en
toevalligheden
• Door deze veranderingen moeilijk om mens in ontwikkeling te bestuderen maken gebruik
van theorieën die denkkader biedt waarin we ervaringen plaatsen. Een theorie:
- Organiseert op systematische wijze wat al bekend is over het onderwerp
- Verklaart in termen van onderliggende principes, mechanismen, processen
- Genereert nieuwe ideeën, die getest kunnen worden
2.1.1. Ontwikkelingspsychologie
Ontstaan van de ontwikkelingspsychologie
• Ontstaan in 1ste decennia 20ste eeuw als deeldiscipline van psychologie
• Ontwikkelingspsychologie ging in begin over de ontwikkeling van baby’s, peuters, kleuters,
lagereschoolkinderen, pubers en adolescenten
• Hoe ontwikkelt de mens, van ‘het niets’ naar een volwaardig functionerende volwassene. Hoe
bouwen de psychologische (cognitieve, emotionele en sociale functies) en de motorische functies
zich op gedurende de kindertijd
• Freud, Piaget, Erikson… te eenvoudige theorieën, vanuit hun eigen denkkader, vormen wel orde
• Oorspronkelijk zeer biologisch, nadien kwamen er sociale en cultureel psychologische dimensies
bij.
Levenslooppsychologie
• Levenslooppsychologie wil de mens bekijken in de context van zijn levensloop, die ingebed is in
een sociaal-culturele context.
Dit betekent een voortdurend aanpassen aan veranderende levensomstandigheden.
Ieder doet dit vanuit de mogelijkheden waar hij over beschikt, vanuit de omstandigheden waarin
hij zich bevindt en vanuit de positie die hij in het leven inneemt.
• Ieder van ons heeft zijn eigen kijk op ontwikkeling. We zijn immers allemaal
‘ervaringsdeskundigen’. In die zin heeft ieder zijn eigen – meestal impliciete –
‘ontwikkelingstheorie’. Belangrijk om deze bewust te worden. (zie “een theorie:..”)
• Erikson: breidde de ontwikkelingspsychologie uit tot totale levensloop, zijn theorie:
- Epigenetische theorie:
o mens streef om op een doelgerichte wijze te leven in interactie met de sociale omgeving
staat centraal.
o Deze persoonlijkheidsintegratie pas op latere leeftijd bereiken als een aantal
noodzakelijk doorgemaakte crises een gunstige oplossing kregen in de voorafgaande
levensperiode.
5
, - De opeenvolgende van de levensfases van crises is volgens epigentische principe:
opeenvolgende crises vinden plaats volgens een vooraf bepaald grondplan en bouwen op
elkaar voort naar een steeds hoger functionerend en geïntegreerd geheel
- Erikson onderscheidt 8 fasen, waarin telkens een ontwikkelingstaak centraal staat, bij de
overgang tussen de fasen zijn er crisissen
o Basisvertrouwen – wantrouwen (0-1.5j)
o Zelfstandigheid – schaamte en twijfel (1.5-3j)
o Initiatief – schuldgevoel (3 – 5j)
o Activiteit en vlijt – minderwaardigheid (5-12j)
o Identiteit - rolverwarring (12 -16 j)
o Intimiteit – isolement (16-21 j)
o Generativiteit – stagnatie (21 – 55j)
o Integriteit – wanhoop (vanaf 55j)
Verschillende invalshoeken/ stromingen binnen levenslooppsychologie
• De biologisch geïnspireerde theorie zagen de ontwikkeling vooral vanuit groei en rijping.
- Vb Gesell: focus op aanleg en erfelijkheid, ontwikkeling loopt spontaan + normatief karakter
• In de leertheorieën ligt de nadruk op leerprocessen: een kind moet bijvoorbeeld ‘leren’ lopen. Dit
continu proces zorgt ervoor dat een mens zijn handelingspotentieel uitbreidt. Invloed van
omgeving: bepaalt omstandigheden waar dit wel/niet kan gebeuren
- Vb taalontwikkeling, succes op school,…
• Psychodynamische theorieën invloed gehad op de persoonsontwikkeling.
- Vb egopsychologen: Freud’s fasen model over persoonlijkheid en psychoseksuele ontwikkeling
- Orale/anale fase, oedipuscomplex, latentie en genitale fase
• In navolging van Erikson: benadering die richt op ‘ontwikkelingstaken’.
- Vb Havighurst: modellen die uitgaan van ‘levenstaken’ de menselijke levensloop wordt
gekenmerkt door het vervullen van opdrachten die in zekere zin specifiek zijn voor de
opeenvolgende levenstijdperken. In elke fase wordt individu geconfronteerd met taken
staat dan centraal:
- Bv baby: leren lopen, puber lichaam accepteren
2.1.2. Discussiepunten in de levenslooppsychologie
Fazenmodel vs continue ontwikkeling
Startvraag: kent de levensloop van mens een continu verloop of vindt de ontwikkeling plaats in fases?
• Kenmerken fase-benadering:
- Alle intacte organismen volgen dezelfde fazen
- Elke fase is kwalitatief uniek en verschillend
- Fazen volgen een logische vooruitgang, latere fasen complexer
- Een geheel van vaste, niet veranderbare volgorde
- Met eigen specifieke niet-terugkerende mogelijkheden en kansen
- Verticaal verloop met grote verschillen tegenover vorige fases
- Eigen specifieke risico’s en moeilijkheden
• Voordelen fase-benadering:
- Brengt ordening, maakt ontwikkeling overzichtelijk en bestudeerbaar
- Verschaft inzicht, makkelijk discussieerbaar tussen collega’s, bruikbaar in klinische praktijk
• Risico’s van fase-benadering:
- Elke indeling heeft iets arbitrairs. Het gaat steeds om en ‘construct’ waarbij één of meer
facetten van de ontwikkeling centraal staan.
- Indeling kan een normatief karakter krijgen: doordat je fases benoemt ga je denken dat het
ook zo moet lopen, dat je bepaalde kenmerken moet hebben
6
