EUROPEES RECHT I 2020-2021
I. DE EUROPESE UNIE EN EUROPEES RECHT I
Interactieve momenten via teams
è Dieper ingaan op bepaalde aspecten van de cursus maar vooral de actualiteit volgen. Zien wat in de
laatste weken/maanden nog is gebeurd of zal gebeuren zodat we zo kort mogelijk op de bal kunnen
spelen. Dat de cursus zo interessant mogelijk is.
Europees recht evolueert zeer snel. Een rechtstak die aan hele snelle ontwikkeling onderhevig is en
daar moeten we op kunnen inspelen.
De Europese Unie en de inhoud van Europees recht I
§ Relevantie EU-recht
§ Europees integratieproces
§ Institutioneel recht: EU-instellingen
§ EU-regelgeving
§ Naleving EU-recht en rechtsbescherming
1. HET BELANG VAN HET EU-RECHT
A. DE REIKWIJDTE
Er wordt gezegd dat ongeveer 70% van de wetgeving die nationaal is, dat die eigenlijk van oorsprong EU-
recht is. Dat is bijvoorbeeld een Europese richtlijn die is omgezet in nationaal recht. Het kan ook regionale
of lokale wetgeving zijn. Dat is slechts een schatting van hoeveel van die wetgeving eigenlijk in alle
beleidsdomeinen (steeds meer domeinen) van oorsprong uit het EU-recht is.
EU-recht beslaat alle beleidsdomeinen: vroeger zou je kunnen zeggen dat het vooral economisch was. Als
je in de sector van economisch recht ging werken, dan moest je EU-recht kennen. Nu is het volledig anders:
in elke rechtstak heb je echt te maken met EU-recht. Dat is het uitdijend effect geweest van het EU-recht:
naar alle domeinen van het recht. Niet alleen van het recht, maar ook alle politieke beslissingen.
è Nu ook: mededingingsrecht, consumentenbescherming, milieurecht, sociale zekerheid en arbeidsrecht,
asielrecht, intellectuele eigendom, strafrecht en privaatrecht, geneesmiddelen...
B. CCOMPLEXITEIT
Het is een complexe structuur van 27 lidstaten. Het is een radarwerk dat je moet kennen. Je moet weten
hoe dat EU-recht tot stand komt, wie/welke instellingen daar een rol in speelt in welk stadium. Dat levert
soms wel eens problemen op voor nationale rechtsbeoefenaars omdat die in het verleden minder te maken
hebben gehad met het EU-recht. Zoals in de tekst van het Grondwettelijk Hof wordt gezegd: de complexiteit
en toepassing van EU-recht bemoeilijkt hun taak, zowel voor rechters als voor elke rechtsbeoefenaars.
Het Grondwettelijk Hof waakt over de inachtneming van de Grondwet door de verschillende wetgevers in België. De arresten van
het Hof – ongeveer 180 per jaar – dienen binnen de termijn van een jaar te worden uitgesproken. Het Hof slaagt daar slechts in
voor 16% van de zaken. De gemiddelde doorlooptermijn bedraagt nu vijftien maanden. Een dergelijke achterstand is niet
aanvaardbaar. De achterstand heeft twee oorzaken. Ten eerste hebben de lineaire besparingen van 2% per jaar tijdens de
legislatuur 2014-2019 (10% globaal) een zeer grote impact gehad op een kleine instelling als het Hof. Ten tweede zijn tijdens
dezelfde periode veel meer dossiers binnengekomen. De toenemende complexiteit van het recht en de stijgende invloed van het
Europees Unierecht bemoeilijken de taak van het Hof om snel recht te spreken. Het Hof weigert in te boeten op kwaliteit. In mei
2019 heeft het Hof dan ook een rondetafelconferentie gehouden om de oorzaken van de achterstand te identificeren en remedies
uit te werk. De efficiëntie verhogende maatregelen worden reeds geïmplementeerd vanaf het gerechtelijk jaar 2019-2020. Toch
volstaat dit niet om de achterstand weg te werken. Minstens twee bijkomende referendarissen, die als magistraten het Hof
bijstaan, en een versterking van een aantal diensten zijn noodzakelijk om te verzekeren dat het Hof zijn opdracht naar behoren kan
vervullen. Voorts zijn investeringen nodig om het informaticasysteem te moderniseren ten behoeve van de interne efficiëntie en de
dienstverlening aan de burger. In de begroting 2020 die aan het Parlement is voorgelegd, wordt rekening gehouden met de extra
middelen die hiervoor nodig zijn.
1
,✍ In België is de kennis van het EU-recht ook wel hoog. De prof bedoelt niet dat het in andere landen slecht
is, maar dat we trots mogen zijn dat de kennis hier doorgaans zeer goed is. Dat is eigenlijk te danken aan
het feit dat België in het centrum ligt van de EU. De Europese instellingen liggen hier dichtbij. Maar ook dat
het EU-recht al lang deel uitmaakt van het curriculum.
C. RECHTSPRAAK
Rechtspraak van het Europees Hof van Justitie zal zeer vaak aan bod komen, want veel is terug te vinden in
de Verdragen maar heel veel komt ook voort uit jurisprudentie. Dat Hof van Justitie speelt een heel
belangrijke rol in de ontwikkeling van dat EU-recht. Dat is al sinds het ontstaan van het Hof in 1952.
Rechtspraak van het Hof van Justitie is richtinggevend. Het wordt zelfs steeds belangrijker: daar weer die
evolutie van het eerder economisch naar een veel grotere reikwijdte.
Dan zie je dat het Europese Hof van Justitie steeds meer de rol gaat spelen van het Amerikaanse Supreme
Court. Van een echt Grondwettelijk Hof, zoals het in de lidstaten het geval is. Maar misschien zelfs nog wel
maar omdat het EU-recht ook wel ruimte laat voor bepaalde invullingen via interpretatie. Het EU-recht is
een compromis vaak tussen 27 landen, ook met Europees Parlement en andere instellingen die erbij
betrokken worden. Dan zie je dat er toch wel ruimte is voor interpretatie. Dat het moet worden
geïnterpreteerd op een uniforme wijze door het Hof van Justitie. Daar zie je dus dat het heel belangrijk is
om de jurisprudentie te kennen en goed te weten hoe dat Hof tot beslissing komt.
Tweedehands e-books
Arrest in zaak C-263/18 Nederlands Uitgeversverbond en Groep Algemene
Uitgevers/Tom Kabinet Internet BV e.a.
Uitputtingsregel richtlijn auteursrecht: voorbehouden aan de verspreiding
van tastbare zaken, zoals boeken op een materiële drager.
Voor e-books: de kwaliteit van digitale kopieën van e-books gaat door het
gebruik niet achteruit en dergelijke kopieën zijn op de tweedehandsmarkt
dus perfecte vervangers voor nieuwe kopieën.
Cookies
Arrest HvJ (2019) C-673/17 Bundesverband der Verbraucherzentralen.
Voor het plaatsen van cookies is de actieve toestemming van de
internetgebruikers vereist.
Een standaard aangevinkt selectievakje is dus onvoldoende.
Airbnb
Arrest in zaak C-390/18 Airbnb Ireland
Frankrijk kan van de vennootschap Airbnb niet eisen dat zij beschikt over een
beroepskaart van vastgoedmakelaar
Reden: Frankrijk heeft verzuimd overeenkomstig de richtlijn inzake elektronische
handel de Commissie van dat vereiste in kennis te stellen
Maar arresten C-724/18 en C-727/18 Cali Appartements (2020): regulering
(vergunning) kortstondige verhuur aan niet-inwoners mag wel bij schaarste
beschikbare woonruimte
Luchtkwaliteit
Arrest in zaak C-723/17 Lies Craeynest e.a./ Brussels Hoofdstedelijk Gewest
De nationale rechter is bevoegd om de keuze van de plaatsing van de
luchtkwaliteitsmeetpunten te controleren en om jegens de betrokken nationale
autoriteit alle noodzakelijke maatregelen te treffen
Om te bepalen of de grenswaarden worden nageleefd, moet het niveau van
verontreiniging op elk bemonsteringspunt, afzonderlijk beschouwd, in
aanmerking worden genomen
2
, Onafhankelijkheid rechters
Arrest in zaak C-723/17 Lies Craeynest e.a./ Brussels Hoofdstedelijk Gewest
De nationale rechter is bevoegd om de keuze van de plaatsing van de
luchtkwaliteitsmeetpunten te controleren en om jegens de betrokken nationale
autoriteit alle noodzakelijke maatregelen te treffen
Om te bepalen of de grenswaarden worden nageleefd, moet het niveau van
verontreiniging op elk bemonsteringspunt, afzonderlijk beschouwd, in aanmerking
worden genomen
Voorrang en directe werking van het EU-recht
è Dat zijn principes die zijn bepaald door het Europees Hof van Justitie, in dus de constitutionele rol. Het
heeft de verhouding bepaald tussen het nationale recht en het Unierecht. Het gaat om de
inroepbaarheid van het EU-recht in de nationale rechtsordes van de lidstaten.
Dat wil zeggen dat het Unierecht voorgaat op elk nationaal recht, met inbegrip van de Grondwet. Daar
is nog wel discussie over. Maar at is het principe van de voorrang van het Unierecht omdat het op
uniforme wijze moet worden toegepast. Als men zou toelaten dat er geen voorrang is, dan kan
nationaal recht afwijken en zou je een divergerende recht hebben in de verschillende lidstaten.
Ook de directe werking: dat wil zeggen dat je als natuurlijke en rechtspersoon dat EU-recht rechtstreeks
kunt inroepen voor de nationale rechter. Daar zijn voorwaarden aan. Het is nogal een moeilijk leerstuk
maar essentieel voor de verhouding tussen Unierecht en nationaal recht.
2. EUROPEES INTEGRATIEPROCES
Europees integratieproces
Alles is begonnen in 1951 met het Verdrag van Parijs over de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal.
Een heel beperkte samenwerking die steeds groter is geworden. Dit is een post WOII-fenomeen. WOII heeft
het ontstaan van de EU en de Europese gemeenschap mogelijk gemaakt. “Nooit meer oorlog”: dat is
eigenlijk de grondslag van de EU. Daar geeft de EU nog steeds een groot deel van haar bestaansreden aan.
è Idee van vrede en stabiliteit op het Europese continent is rode draad in Europese integratie.
Doel om te verwezenlijken: idee van economisch en sociale ontwikkeling door interdependentie en
integratie van nationale economieën. Stapsgewijze evolutie van de Europese eenmaking is één van de rode
draden.
Algemene paradigmashift na WOII: dan lag de focus gelukkig op de samenwerking tussen staten en keek
men niet meer naar loutere co-existentie tussen soevereine staten. Dat eigenlijk de algemene regel was in
het Europees recht. Sinds WOII ligt de nadruk op internationale samenwerking in internationale organisaties
en verdragen. Dat zie je nog altijd terug in het EU-Verdrag: dient multilaterale oplossingen worden gezocht
voor gemeenschappelijke problemen.
Andere initiatieven lopen parallel en die hebben vaak een zeker overlapping met EU.
- Oprichting Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO, 1948). Voornamelijk
met het doel oorspronkelijk dat die Amerikaanse steun in de naoorlogse periode te beheren, het
zogenaamde Marshall Plan, waar de Amerikanen veel steun hebben gegeven aan West-Europa. Oost-
Europa in de invloedssfeer en de militaire verband zat van de Sovjet-Unie.
- Oprichting van de West-Europese Unie (1948) is belangrijk. Een militaire alliantie als Europese
tegenpool van de NAVO. Van belang omdat het op een bepaald moment wordt geïntegreerd in de EU.
Een begin van militaire samenwerking in de EU.
- Raad van Europa: het is een totaal andere organisatie. Belangrijk om zeker niet met elkaar te verwarren
want helaas is er ook een Raad van de Europese Unie en een Europese Raad. De terminologie is dus
wat ongelukkig om het zacht uit te drukken. Als jurist moet je dan zeer goed weten waarover je het
hebt. Maar ook daar zijn er steeds meer overlappingen omdat de EU dus ook steeds meer op het
domein van de grondrechten actief is. Er is dus ook een overlappende rechtspraak tussen het Hof van
Justitie van de EU en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Twee verschillende instellingen,
twee verschillende organisaties. Het EVRM hoort ook bij de Raad van Europa. Er wordt gekeken naar
elkaars rechtspraak en het wordt op elkaar afgestemd. Maar het is goed voor juristen om het uit elkaar
te kunnen houden.
3
, De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS): Eerste stap in de Europese integratie die naar de
huidige EU leidt, is de Frans-Duitse verzoening: op 9 mei 1950 doet Robert Schuman, Frans Minister van
buitenlandse zaken voorstel aan West-Duitsland (het Schumanplan). Kolen- en staalproductie, essentieel
voor oorlogsindustrie, worden onder supranationaal gezag gebracht. Andere initiatieven om meteen ook
Europese defensiegemeenschap en Europese politieke gemeenschap op te richten mislukken.
Wat is de Europese Unie?
è Essentiele vraag. Sui-generis staatskundige vorm tussen een staat en een internationale organisatie.
Een beetje een frustrerende definitie dus we kunnen volgens de prof beter spreken van een federatie
van staten. Op juridisch vlak is de integratie zeer ver gegaan. Bepaalde aspecten zijn nog niet helemaal
geregeld. Het is een proces dat nog volop in de evolutie is. Maar uiteindelijk kan men toch zeggen dat
het een verregaand project is met kenmerken van een statenfederatie.
Belangrijk: lidstaten moeten niet worden gezien als aparte entiteiten tegenover die EU. Alle
nationale/regionale organen en instanties zijn eigenlijk ook actoren in de Europese Unie: elke nationale
rechter is bv. Een Unierechter. Eerste minister is lid van de Europese Raad, alle andere ministers van de
Raad van de Europese Unie… Lidstaten en EU zijn één geheel. Het is één samenwerking waar die EU
ook de nationale instanties nodig heeft om te kunnen werken en omgekeerd.
3. INSTITUTIONEEL RECHT: EU-INSTELLINGEN
A) INSTITUTIONEEL VS. MATERIEEL RECHT
Het is eerder een cursus institutioneel EU-recht, omdat de klemtoon ligt op de EU-instellingen en organen,
wetgeving, afdwinging van het EU-recht. Materieel EU-recht betreft eerder het inhoudelijke recht dat ze
produceren. Vergelijkbaar met hardware en software (materieel) van een computer. Institutioneel recht
vindt men terug in de verdragen (in de richtlijnen en verordeningen is het materieel recht):
- Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)
- Verdrag betreffende de werking van de EU (VWEU)
B) DE INSTELLINGEN VAN DE EUROPESE UNIE
Het institutionele kader van de EU: er zijn 7 instellingen en dan nog een aantal organen. Samenstelling,
werking en bevoegdheid van alle EU-instellingen: Europees Parlement, Europese Raad, Raad van de EU,
Europese Commissie (de 4 ‘politieke’ instellingen), Hof van Justitie van de EU, Europese Centrale Bank en
Rekenkamer (art. 13 (1) VEU). Andere organen zijn bv. Agentschappen zoals Frontex of het EU-
Merkenbureau.
Elke instelling handelt binnen de grenzen van toebedeelde bevoegdheden, moeten voorgeschreven
procedures volgen en werkt loyaal samen. Dat levert een institutioneel evenwicht op (art. 13(2) VEU). Daar
hecht het Hof van Justitie veel belang aan in haar rechtspraak. De grenzen van de bevoegdheden mogen
niet worden overschreden.
De scheiding der machten in de EU
Wetgevende macht + Uitvoerende macht Rechterlijke macht Buitenlandse bevoegdheid
begroting
Europees Parlement Europese Raad Hof van Justitie Europese Raad
Raad Commissie Raad
Commissie Commissie
Europees Parlement
Financiële bevoegdheid
Europese centrale bank
è Niet veel ingewikkelder dan nationaal recht. Zeker voor een land als België. EU is niet noodzakelijk
complexer dan de nationale staat.
4
