Academiejaar: 2020-2021
Criminaliteit en samenleving
“Wie criminaliteit wil begrijpen, moet de samenleving begrijpen”
- Verschillende samenlevingen reageren op een andere manier op criminaliteit
o Vb. Wel of geen doodstraf, een specifiek politiemodel, …
- De manier waarop we omgaan met criminaliteit is sterk gebonden aan hoe ze als
samenleving georganiseerd zijn
- Superdiversiteit speelt ook een rol
Hoofdstuk 1: criminaliteit als maatschappelijk vraagstuk
Criminaliteit wordt vaak gezien als een individuele handeling, gepleegd door mensen die
ofwel abnormaal zijn, “waar iets mis mee is”, ofwel gepleegd door mensen die een
weloverwogen keuze, een kosten- baten analyse, hebben gemaakt
- Focus op twee uitgangspunten:
o Idee dat criminaliteit kan herleid worden tot handelingen van een individu,
het is iets heel individueels
Handelingen van mensen die afwijkend zijn, abnormaal zijn
(Positivisme)
Samenleving als slachtoffer
Of
Mensen zoals als wij ‘normaal’, maar die een bepaalde keuze maken,
kosten-baten analyse en daaruit handelen
Samenleving als insteller van opportuniteiten
1.1. Eerste idee: criminaliteit gepleegd door abnormalen -
(Ab)normal
Het afwijkende individu (“het monster”)
- Typische figuren die passen in het beeld van de mens die afwijkt, die abnormaal is:
Andrej Romanovitsj Tsjikatilo (“de slager van Rostov”)
- De Hannibal Lector van de Sovjet-Unie
- Veroordeeld voor de moord op 52-tal jonge vrouwen en kinderen
- Heeft bekend van 56 moorden
- Verminking, kannibalisme,
- Omschreef zichzelf als een afwijking van de natuur, manifesteert zich als iemand die
krankzinnig is
- Gedroeg zich vreemd tijdens zijn proces. Werd veroordeeld tot de doodstraf.
- In de Sovjet-Unie was een seriemoordenaar een taboe, werd toegeschreven aan de
Westerse wereld. Daarom werd in die periode dit soort feiten, die niet pasten in de
maatschappelijke verbeelding van dat moment, heel impactvol.
1
,Academiejaar: 2020-2021
Ted Bundy
- Amerika
- A-typisch als seriemoordenaar
De reden waarom hij tot de maatschappelijke verbeelding spreekt en veel angst
aanjaagt
o Hij ziet eruit als de ideale schoonzoon
o Beantwoordt niet aan het typische profiel van een seriemoordenaar
o Weinig typische voorgeschiedenis
- Iemand die zich aan gruwelijke feiten heeft schuldig gemaakt
- Necrofilie, doden van jonge vrouwen, …
- We willen dat het iemand is, niet zoals wij, maar hier wordt dit beeld moeilijk waar
gemaakt, niet duidelijk wat er afwijkend zou moeten zijn ten aanzien van ons
- Speelt in op onze verwachtingen over hoe criminaliteit moet tot stand komen, hoe ze
zich moeten gedragen, wat we verwachten van die persoon, …
Jeffrey Dahmer
- Tot de meest verbeelding sprekende
- Necrofilie, kannibalisme, seriemoorden
- Veroordeeld voor de moord op een 17-tal mannen
- Verleide mannen, na de one night stand doodde hij de slachtoffers, niet altijd even
snel
- Avond in 1991: een dame die ’s avonds mee naar de woning gaat van Dahmer, die
zich niet comfortabel voelt bij het gebruik van handboeien, de vrouw is de eerste die
zich kan vrijmaken van Dahmer, ze loopt naar buiten, komt een politiepatrouille
tegen en vraagt om hulp. De politie gaat naar binnen, merkt een vreemde geur aan,
en merkt abnormale zaken aan.
(Hoofden in de frigo, schedels, lichaamsdelen op sterk water, …)
- Spreekt enorm tot de maatschappelijke verbeelding: vertaalde zich tot in de
gevangenis zelf. Persoon wordt daar niet aanvaard, idee van een monster, dringt ook
in de gevangenis door.
o Wordt niet geëxecuteerd, steekpartij in de gevangenis dood hem
Richard Ramirez (“the night stalker”)
- Figuur die aansluit bij de erge persoonlijke angsten van individuen
- Dahmer: eerder uit de samenleving, uitzonderlijk, lijkt zeer ver weg
Ramirez: veroorzaakte een angstgolf, deed het omgekeerd
o Kleedde zich in het zwart, brak nachts in bij mensen, vermoorde de man,
verkrachte de vrouw, liet soms slachtoffers in leven, …
- Idee dat ten alle tijden iemand bij je thuis kan komen, iemand in donkere kledij, en
dergelijke feiten, …
- Proces: hij bekende dat hij een satanist was, duivelaanbidder was… toonde dit ook
tijdens zijn proces. Werkte mee aan zijn beeldvorming
2
,Academiejaar: 2020-2021
“Het misleidende kwaad” – Hitler, Stalin
- Figuren waarvan we in de geschiedenis zeggen dat het vormen van kwaad zijn, die
hele samenlevingen hebben misleid
- Politiek kwaad: staan ver van vorige besproken personen
- Maar vandaag worden zij duidelijk omschreven als het vleesgeworden kwaad
- Belangrijk is dat idee van ‘het zijn geen normale mensen’
o Wat is er mis mee? Zodat we in de toekomst zo’n figuren niet meer aan de
macht laten komen
1.1.1. Het afwijkende individu (“het monster”)
“staat buiten de samenleving” “is abnormaal” “niet zoals wij”
Expertise (begrijpen) richt zich op eigenschappen/kenmerken van mensen / op wat
individuen “anders” maakt (biologische, psychologische kenmerken)
- Waarom zijn ze abnormaal? Waarom doen ze dit?
Hoe moeten we dit begrijpen?
- Vormen van politiekkwaad: hoe komt dat dit gebeurd is? Welke eigenschappen
maken deze figuren zo bijzonder?
- Hoe kunnen we op basis hiervan aan preventie doen?
Populair in de maatschappelijke beeldvorming over criminaliteit
1.2. Het tweede idee: Het rationele individu
1.2.1. Gary Becker (1930 – 2014)
- Econoom en socioloog (University of Chicago)
- Nobelprijs Economie (1992)
- Toepassing van economische inzichten op het verklaren van menselijk gedrag
o Heeft als één van de eerste economische inzichten gebruikt om criminaliteit
te verklaren en hoe we ermee kunnen omgaan
Is op dit idee gekomen, hij was te laat op een vergadering. Hij werd
voor een keuze gesteld. Hij kon zijn wagen verkeerd parkeren, zodat hij
snel op de vergadering zou zijn, of hij kon verder parkeren, geen boete
krijgen en iets te laat zijn op de vergadering.
Wat is belangrijker? Hij besloot om zijn auto verkeerd te parkeren en
een boete te ontvangen zodat hij toch op tijd is.
- Crime and punishment: an economic approach". Journal of Political Economy. 76 (2):
169–217
o Belangrijk artikel van hem
3
, Academiejaar: 2020-2021
1.2.2. Het rationele individu
- Criminaliteit is “normaal” (rationele keuze)
o Iedereen maakt overwegingen, het maakt iemand niet abnormaal
o Kijken naar de keuze die iemand op een bepaald moment moet maken.
Kosten opwegen tegen de baten
- Criminaliteit is niet de uitkomst van biologische verschillen, socialisatieprocessen of
sociaal leergedrag maar moet begrepen worden in functie van gedragsmogelijkheden
en gedragsbeperkingen (kosten en baten)
Vb.jongerenplegenmeercriminaliteitdan ouderen omdat ze minder te verliezen hebben
dan mensen op latere leeftijd (status, etc.)
Vb. er wordt minder ingebroken wanneer de beveiliging van woningen verbetert omdat
het daardoor minder aantrekkelijk is om in te breken (zie ook Kleemans, 2001: 158)
1.2.3. Belangrijke beleidstheorie
- Het is heel belangrijk dat bij de rationele keuze modellen, routine activiteit
theorieën… de samenleving een rol speelt, maar die verklaart onvoldoende alle
criminaliteit
- De samenleving is enkel een opportuniteitsstructuur, alleen een veld van
mogelijkheden en opportuniteiten
o Om criminele feiten te plegen, maar houdt ook risico’s in om slachtoffer te
worden van een aantal feiten
- Wordt vertaald in de principes van Felson en Clark
o RAT: routine activiteit theorie
Samenleving als opportuniteitsstructuur
(volgende lessen, samenleving zien als veel meer dan dat)
4
