SV MEDIA & ETHIEK
1. DOEL
Met deze cursus willen we studenten Communicatiewetenschappen vertrouwd
maken met de kerngedachten van diverse ethische modellen. Media-ethiek is een
vorm van toegepaste ethiek waarbij we gebeurtenissen en probleemsituaties die zich
voordien in de media analyseren en beoordelen aan de hand van morele
basisprincipes. Finaal moeten de studenten in staat zijn om de empirische en
theoretische kennis over deze materie om te zetten in een kritisch-normatief model.
Daarnaast moeten ze bekwaam zijn om actuele maatschappelijke problemen inzake
ethiek en media, te duiden, te bekritiseren, en met rationele argumenten eigen
hypothesen te formuleren. Naast algemene theoretische lessen worden er ook
verschillende thema’s uitgewerkt, waaronder ‘de verhouding tussen de vrije
meningsuiting, journalistiek en verantwoordelijkheid’, ‘uitdagingen bij het modereren
van online content’, en ‘online privacy en databescherming’.
Deze cursus maakt gebruik van het handboek ‘Media en Ethiek’ editie 8 (2019) van
Dirk Verhofstadt.
2.WERKVORMEN
2.1 WEKELIJKS LESMOMENT
Elke week op maandag is er een online les* voorzien van 13u tot 15u45. Per lesmoment
worden theoretisch kaders aangereikt en/of cases uitgewerkt. Tijdens de lessen wordt
gebruik gemaakt van verschillende werkvormen: hoorcollege en interactieve
discussies.
• De hoorcolleges worden gegeven door dr. Ralf De Wolf en dr. Sander De
Ridder, samen met (inter)nationale collega’s onder de vorm van gastcolleges.
• Tijdens de lessen zullen heel wat ethische vraagstukken met betrekking tot
(nieuwe) media en ICT aan bod komen. Er zal ruimte worden gegeven om
gedachten en ideeën uit te wisselen.
* Omwille van de covid-19 pandemie zijn we genoodzaakt om online lessen te
voorzien in de eerste 6 lesweken van het 2de semester. Na deze periode zullen we kijken
of on campus lessen opnieuw mogelijk zijn.
2.2 ZELFSTANDIG WERK
Naast de wekelijke lesmomenten wordt er verwacht dat je ook zelfstandig kennis
verwerft in (een deel van) de cursus. Dit zorgt ervoor dat je zelf de leerstof analyseert,
verbanden legt tussen concepten en toepassingen zoekt.
,3.EVALUATIE
Het mondelinge examen omvat theoretische en kritische toepassingsvragen met een
focus op: a) Een kritische analyse van actuele ontwikkeling of vraagstuk i.v.m. media
en ethiek
b) Het blijk geven van een ethisch kritische houding ten aanzien van de media en
maatschappij en van het besef van de maatschappelijke relevantie van de ethiek
m.b.t. de media.
Studenten zullen na de theoretische lessen kunnen intekenen op een van de ethische
vraagstukken verbonden aan de thema’s van de overige lessen (e.g., privacy en dataprotectie, media
en seksualiteit, reclamewijsheid) via Ufora. Deze vraagstukken moeten schriftelijk
worden voorbereid en toegelicht tijdens het mondelinge examen. De vormvereisten
en tijdsplanning van deze taak zullen later worden meegedeeld.
Het mondeling examen bestaat uit een 2-tal open vragen en neemt ongeveer 20
minuten in beslag.
,LES 1 DE BASIS VAN DE MORAAL (15/02)
Handboek Media en Ethiek: Hoofdstuk 1 (p. 1-14)
ETHIEK?
̶ “ETHICS HAS TO DO WITH WHAT MY FEELINGS TELL ME IS RIGHT OR
WRONG.”
Ethisch zijn is niet hetzelfde als je gevoel gaan volgen.
̶ “ETHICS HAS TO DO WITH MY RELIGIOUS BELIEFS.”
Ethiek is geen religie, anders is dit enkel van toepassing op religieuze mensen.
̶ “BEING ETHICAL IS DOING WHAT THE LAW REQUIRES.”
Ethiek is niet hetzelfde als gewoon de wet gaan volgen, want niet alles in de
wet is ethisch opgesteld. Vb. apartheid
̶ “ETHICS CONSISTS OF THE STANDARDS OF BEHAVIOR OUR SOCIETY
ACCEPTS.”
De standaarden in de samenleving zijn ook niet altijd ethisch. Vb. nazi duitsland.
̶ “I DON'T KNOW WHAT THE WORD MEANS.”
MEDIA-ETHIEK?
̶ Filosofie -> ethiek -> media-ethiek
̶ Normatieve & toegepaste ethiek
“Media-ethiek is een vorm van toegepaste ethiek waarbij we gebeurtenissen en
probleemsituaties die zich voordien in de media analyseren en beoordelen aan de
hand van morele basisprincipes.”
̶ ≠ meta-ethiek & descriptieve ethiek (waar morele principes vandaan komen)
=> hier gaan we ons niet op toespitsen.
TOEGEPAST ETHIEK-ETHICS AS A METHOD
“It’s impossible to standardize or universalize what constitutes the ethically correct
actions in technology design and reserach context, not least because we cannot
predict what will happen as a result of our choices. Obviously, a belief in and
understanding of core human rights, plus basic human decency, plus common sense,
can help us make good decisions to minimize the potential harmful impact of our
actions to persons or society. But our choices are never simply a matter of using our
personal calculus: regulations, laws, and policies governing research also define
ethics for us.” (Markham et al.,
2018)
,Er is ook een spanningsveld tussen agentschap en structuur. De structuur laat steeds
toe hoe dat je kan gaan handelen en hoe betekenisvol die handelingen maar kunnen
zijn. Vb. vandaag is er een spanningsveld tussen onderzoeksjournalistiek en tussen hoe
zij aan bod kunnen komen de dag van vandaag.
BASISCONCEPTEN
̶ Waarden
= idealen die we nastreven of overtuigingen van een persoon of groepen van
mensen.
̶ Eerlijkheid
̶ Vrijheid
̶ Gelijkwaardigheid
̶ Trouw
̶ Verantwoordelijkheid
̶ Respect voor anderen
Vb. wat zou een belangrijke waarde zijn voor een journalist? Eerlijkheid en
betrouwbaarheid, transparantie…
̶ Normen
= concrete richtlijnen
= poging om de waarden te realiseren
Bv. diefstal bestraffen
Bv. discriminatie bestraffen
̶ Moraal
= de heersende opvatting over waarden en normen
̶ Ethiek
= de filosofie van de moraal : dieper kijken naar de waarden en normen die aanvaard
worden in de samenleving.
DOEL
̶ Kennis van diverse ethische modellen
̶ Omzetten van kennis in kritisch-normatief model
̶ Analyseren van actuele maatschappelijke problemen inzake ethiek en media
,Vb. anti-vaxxers in een debat van de 7e; tom van griepen die pepperspray meenam
naar het nieuws. We kunnen ons vragen stellen of het wel ethisch correct is…. Als
mediawetenschappers moeten we deze cases kunnen detecteren.
JULLIE ROL
̶ Communicatiewetenschappers komen terecht in…
̶ Media en communicatie sector
̶ Handel en industrie
̶ Beleid en organisatie
̶ Rol = Kritische burgers, consumenten, media-makers en onderzoekers
LES 1: DE BASIS VAN DE MORAAL
MORELE INTRUCTIES V.O.T.
̶ Moraal obv bovennatuurlijke macht
̶ Morele normen los van goddelijke bepalingen?
̶ Codex Hammurabi (1780 v.o.t.) : 1 van de oudste gekende wetboeken
uit het oude mesopotanië. Gaat over eigendom, positie van slaven. Je
merkt dat er al morele principes werden uitgewerkt van wat nu juist
correct handelen was. Dit is autonoom ontstaan los van een god. Er zijn
ook al wetten ontstaan rond procesrecht.
̶ Egyptisch dodenboek: ‘betuigingen van onschuld’ (1550-950 v.o.t.) : is
een verzameling van teksten die op papirus werden beschreven. Het
duidt ook bepaalde waarden aan die hoog in het vaandel werden
gedragen.
̶ Dijken bouwen in de Nijlvallei
Doorheen de geschiedenis en vandaag nog steeds merken we dat
er een combinatie is van bovennatuurlijke en metafysische
manieren van denken, gecombineerd met meer menselijke
uitwerkingen.
,Morele normen lost van goddelijke bepalingen?
̶ “bij de Griekse goden valt er weinig meer te beleven dan ‘kleptein,
moicheuein te kai allèlous apateuein” (560-170 v.o.t.)
̶ “Vreemdeling, ga aan de Spartanen melden. Dat we hier liggen, trouw
aan hun voorschriften” (480 v.o.t.)
Naast goddelijke regels stelden de grieken ook zelf regels op.
“To be good was to be strong, and brave; to die in battle as the highest honor and
happiness, to survive defeat was a disgrace that even the soldier’s mother could
hardly forgive. ‘Return with your shield or on it’, was the Spartan mother’s farewell to
her soldier son.”
̶ Ostracisme (508 v.o.t.) : een stemprocedure waarbij men ongewenste mensen
uit een stad kon verbannen.
̶ Socrates en verzet tegen sofisme (waarden zouden relatief zijn) en relativisme
van morele normen en waarden
̶ Twaaltafelenwet
GROEIENDE IMPACT BIJB ELSE VOORSCHRIFTEN
̶ Christendom -> als staatsgodsdienst (381)
̶ Dictatus papae (1075)
̶ Ad Abolendam -> Inquisitie.
̶ Malleus Maleficarum = de heksenhamer, vrouwen die werden aangeduid als
heks en hoe ze vermoord moesten worden.
̶ Katholieke kerk Vs Protestantisme : de vele praktijken van het katolieke werden
in vraag gesteld door de protestanten.
VERLICHTING
̶ Franse revolutie (1789): “vrijheid, gelijkheid en
broederschap”
Religeuse verklaringen moesten plaats maken voor de rechten
van de burger. Er is een constant spanningsveld. De vrouw op de
foto is een vrouw die symboliseert dat ze tot het volk behoord.
Maar opnieuw tegenstand en claim dat “moraal alleen gebaseerd kon zijn op geloof”
̶ Pius IX
,MODERNE SAMENLEVING
̶ Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 1948
̶ Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de
Fundamentele vrijheden
̶ Verdrag inzake de Rechten van het Kind : kinderen hebben ook online rechten.
Het ethisch handelen is het gevolg van een eigen morele overtuiging. Het kan niet
bestaan op basis van een beloning dat je zou krijgen, of op basis van een straf. Het is
intrinsiek aan het individu gelinkt. Het maken van afspraken en bindende
voorwaarden kan een beetje paradoxaal overkomen als je dit ziet naast autonomie
of persoonlijke zelfbeschikking. De verschillende verklaringen en verdragen zijn er ook
juist om die individuele vrijheden te gaan garanderen.
Het recht op zelfbeschikking, dus de mogelijkheid om over je eigen leven beslissingen
te nemen is mss wel het meest belangrijke basisprincipe dat we hebben. Dit wordt
ontkend door bepaalde godsdiensten, omdat een god daarover zou bepalen.
Het denken mag zich nooit onderwerpen,
noch aan een dogma,
noch aan een partij,
noch aan een hartstocht,
noch aan een belang,
noch aan een vooroordeel,
noch aan om het even wat,
maar uitsluitend aan de feiten zelf,
want zich onderwerpen betekent het einde van alle denken.
Henri Poincaré, 1909 –
UNIVERSELE ETHISCHE PRINCIPES
̶ Recht op gelijkwaardigheid : mensen hebben dezelfde mogelijkheden.
̶ Onaantastbaarheid van de fysieke integriteit
̶ Vrijheid van meningsuiting
̶ Recht op zelfbeschikking
̶ Recht op privacy…dit komt onder druk te staan door tal van nieuwe tech
, ROL VAN MEDIA ?
̶ Beïnvloedt/ informeert/ faciliteert
̶ Sommige mensen zeggen ook dat we meer in media leven dan met media.
̶ Universele ethische principes -> ethische principes mbt media, technologie en
innovatie
ACTUELE CASES
In de cases wordt het duidelijk dat ethiek een dynamisch is. Dezelfde spanningsvelden dat we
gezien hebben doorheen de geschiedenis komt ook terug.
CASE 1: ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE EN ALGORITMES
AI refers to systems that display intelligent behaviour by analyzing their environment
and taking actions – with some degree of autonomy – to achieve specific goals. AI-
based systems can be purely software-based, acting in the virtual world (e.g. voice
assistants, image analysis software, search engines, speech and face recognition
systems) or AI can be embedded in hardware devices (e.g. advanced robots,
autonomous cars, drones or Internet of Things applications).”
AI wordt vaak naar voor geschoven als een oplossing voor heel wat
maatschappelijke problemen on der de noemer van efficiëntie en meer controle.
THE ERA OF THE BLIND FAITH IN BIG DATA MUST END
̶ Artificiële intelligentie en algoritmes
̶ Nieuwe ‘slimme’ technologie versus ‘messy human affairs’
TAKEAWAYS?
̶ Wat is de centrale boodschap van Cathy O’Neil?
We moeten algoritmes niet blind vertrouwen. We merken een algoritmisering van onze
samenleving. Publieke diensten en thuiscontext worden gereguleerd door tal van
algoritmes. Ze duiken steeds meer op in meerdere sferen van onze samenleving en
daarom mogen we er zo kritisch over zijn. Geen enkele technologie is neutraal, er is
altijd wel een sociale constructie. Algoritmes hebben een enorme macht omdat ze
bepalen met wat we allemaal in contact komen. Ze zegt dat we zelf het recht in
handen moeten nemen en de algoritmes niet voor ons moeten laten bepalen.
Als we simpelweg zouden zeggen dat het een data issue is, dan zouden we tech
deterministisch denken. Een tech zelf kan ook discriminerend zijn. We moeten AI niet
gaan zien als een black box dat voor ons beslissingen gaat nemen. We denken vaak
over AI als iets dat we niet begrijpen en niet kunnen controleren.
̶ Wat wordt bedoeld met “algorithms automate the status quo” en “data
laundering”?
