Resume
Samenvatting Journalistiek en Democratie VUB Ike Picone
- Établissement
- Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Samenvatting van de slides en eigen notities van de lessen
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
JOURNALISTIEK EN DEMOCRATIE: SAMENVATTINGDeel 0: Inleiding
1. Situatieschets
Hoe is het gesteld met de democratie?
Er zijn enkele organisaties die de staat vd democratie monitoren waaronder The Economist die elk jaar
een Democracy Index uitbrengt sinds 2006. Obv surveys, criteria, indicatoren ontstaat een
classificering vd belangrijkste landen + mate waarin ze democratisch zijn. Schaal loopt v 1 tot 10.
a) DI In begin v metingen = beetje meer dan 5,5 <> 2020 = tussen 5,4 en 5,3. Laagste gemiddelde
ooit, maar minder dramatisch dan het lijkt.
b) 5 criteria om een D te definiëren
a) Electoral process and pluralism: vrije verkiezingen, volk kan stemmen en
bewindvoerders via democratisch proces gekozen. Gecombineerd met pluralisme.
b) Functioning of government: regering/overheid moet mogelijkheid en middelen
hebben om beleid uit te voeren, bv geld, gekwalificeerd personeel etc.
c) Political participation: volk moet deelnemen ah systeem in veilige omgeving. Op vlak
v politieke deelneming (bv in RUS risico op vergiftiging bij oppositievoering) + willen
stemmen (bv niet doen omdat stem toch niet uitmaakt)
d) Political culture: algemeen basisvertrouwen id D. Bv overheid dient ieders belangen,
verlies toegeven bij fail tijdens verkiezingen, ontslag nemen bij fouten etc
e) Civil liberties: D is meer dan enkele regels die bepalen wie de macht voert, want
anders kunnen leiders democratisch verkozen worden en toch burgerrechten (vrijheid
v meningsuiting, godsdienst, vrij proces etc) schenden.
➢ Periode 2006-‘20: civil liberties grafiek krijgt meeste klappen. Pol participation stijgt globaal,
functioning of government loopt ook dalend.
The Economist onderscheidt 4 soorten regimes in zijn indexering:
1. Full democracies
2. Flawed democracies: open verkiezingen maar slechte score op bv pol cultuur of participatie
3. Hybrid regimes: waar verkiezingen onregelmatigheden vertonen en waar er open verkiezingen
zijn en tegenkandidaten kunnen deelnemen op papier, maar onderdrukt worden
4. Authoritarian regimes: geen D en/of pol pluralisme, gezag wordt doorgegeven van vader op
zoon
West-Europa: zo goed als alle landen zitten tussen full en flawed democracy. Verklaart waarom wij
soms problemen met D niet zo goed begrijpen: onze omgeving is safe.
➢ BEL scoort net geen 8. Doen het dus goed, maar in vgln met andere West-EUR landen zijn we
eerder slechte lln vd klas. Reden: complexiteit vd overheden waarin transparantie verloren
gaat
➢ IT scoort ongeveer hetzelfde, terwijl OH en manier v pol doen daar minder democratisch is dan
bij ons. Daar veel corruptie en maffia die bep streken domineert, dus is hun zwakke plek.
1
, ➢ Scandinavische landen, specifiek NOO scoren beste: grote transparantie, veel vertrouwen id
pol waardoor pol cult sterk scoort, heeft een efficiënte OH dus beslissingen worden ook goed
id praktijk omgezet.
➢ FR is flawed D maar kwam ve full D. Komt door de coronamaatregelen en vele lockdowns.
➢ TUR is enige hybrid regime. HONG niet, loopt wel kantjes eraf maar slaagt erin om repressieve
maatregelen door te voeren die binnen wettelijk kader vallen. Daarom ook EUR interventie
moeilijk. Bv recent laatste kritische radio frequentie verloren, want te laat met rapport in te
dienen bij comcommissie. Net die commissie was ingericht als controlemechanisme op te veel
macht binnen de media, dus was in lijn met richtlijnen v EU. Nu ingezet als repressief orgaan,
maar valt niet onder repressie dus die nuances zie je niet terug in zulke studies
Noord-Amerika (VS + Canada)
➢ Canada doet het beter want id VS slechte score op pol cult. Veel polarisering waardoor
verkiezingsuitkomst zelfs niet meer gedragen wordt door een deel vd bevolking
Azië: grote spreiding op spectrum, deels te wijten aan geografische kenmerken.
➢ TAI scoort goed + grootste stijger. Komt omdat er enkele wetten goedgekeurd zijn die onafh
vd rechterlijke macht vergroot (= meer controle op uitvoerende en wetgevende) + waarin
partijen transparanter moeten zijn over financiering. Veel vertrouwen id OH, bv lockdown was
aanbevolen & grotendeels op vrijwillige basis door bevolking
➢ NIE-ZEE scoort beste, komt door aanpak vd pandemie, goed leiderschap, efficient OHbestel
etc. Sowieso goeie scoorder
➢ INDIA is flawed D. Is grote eco motor id regio, maar in termen v D is het nipt + nog lange weg
te gaan op vlak v civil liberties want daar kastesysteem
➢ NOO-KOR is autoritair regime, gevolgd door CHI. Vroeger ook op eco vlak slechte scoorder, dus
EUR probeerde te onderhandelen: jullie goederen importeren bij ons, wij D gedachtegoed
importeren bij jullie via soft power. Niet gelukt, nu ook eco macht en rollen omgekeerd:
probeert visie op te leggen in EUR dus minder machtige vakbonden, geen kritische stemmen…
Latijns-Amerika
➢ Urugay is full D
➢ BRAZI is flawed D. Dwz dat D niet per se in slechte staat is omdat er een populist ad macht
komt: er zijn nog checks and balances. Toch heeft D het er moeilijk, vooral op vlak v civil
liberties en inefficiënt OHbestel.
Subsaharan Afrika
➢ Mali neigt naar autoritair regime, maar had wel al D klim achter de rug. Verkiezingen liepen
niet altijd even koosjer, denk aan laatste keer in 2020 toen leger de macht weer overnam
vanuit ongenoegen dat er niet sterk genoeg opgetreden werd tegen enkele verzetsgroepen
➢ Congo slechtste scoorder, veel issues. Interessant: welke rol speel/de de kolonisatie daarin?
2
,Midden-Oosten
➢ ISRAEL is flawed D en beste, maar wel nog issues. TUNES tweede beste. Arabische lente zich
heeft enkele dramatische gevolgen gehad, kijk naar wat er gebeurt in SYRI en LIBIE. Verzet
bloederig neergeslagen, maar ook geboorte v nieuwe D regimes. Dus relatie burger & staat is
goed, maar niet tussen staat & buurland. Intern goede scores op civil liberties, extern niet
➢ MAROK hybrid regime, komt door koninklijke en religieuze machten die er heersen.
➢ SYRIE autoritair regime
CONCLUSIE 1: op wereldschaal veel blauwe delen (= D), maar EUR omgeven door veel rood. Westen
voelt zich nog steeds centrum vd wereld. Op eco vlak misschien wel zo, maar is niet alles: kun je D doen
standhouden als eco macht begint te dalen + omgeven door zoveel rood? Bv nu vaccinatie: als
autoritaire regimes (CHI of RUS) vaccin hebben en dus macht, dan hun ideeën opleggen aan ons?
CONCLUSIE 2: Er is grote geografische spreiding + veel nuances in ‘de D’. BEL beschouwt zichzelf als
een volledige D, maar eigenlijk meer meer flawed). Gezonde D ≠ open verkiezingen, ook andere
elementen betrekken zoals burgerrechten, werking vh systeem, pol effectiviteit en cultuur
Hoe is het gesteld met de journalistiek (binnen de D)
Ook hier enkele organisaties die metingen doen, waaronder Reporters without Borders die jaarlijkse
index publiceert met staat v JOU in heleboel landen.
➢ Veel rode landen met slechte score. Zijn dezelfde landen waar D het moeilijk(er) heeft. Reden:
ons denken over JOU vertrekt sterk vanuit democratische aspecten.
➢ Indicatoren vh rapport: mediaonafhankelijkheid speelt belangrijke rol (= geen pol of
commerciële druk) → linken met burgerrechten (bv persvrijheid, vrijheid v meningsuiting)
want veel landen hebben wel het wettelijke kader mee, maar door die pol of commerciële
druk gaat JOU aan (zelf)censuur doen. Denk aan jouen die“ verdwijnen” als ze te kritisch zijn.
Context en omgeving spelen dus ook een rol.
➢ Koplopers: vooral Scandinavische landen (was ook zo op vlak v D). BEL staat op de 12e plaats,
dus goed. Vertrouwen ih nieuws is relatief hoog in vgln met andere landen. Kleine markt, ook
kritiek en uitdagingen maar pluralisme zit goed: 3+1 MB-en privaat en publiek
Stellingen:
➔ “JOUe vrijheid is niet gegarandeerd”
Wenliang (CHI) was 1e dokter die ad alarmbel trok ivm coronavirus, waardoor hij gesidetrackt
werd door overheid. Al-Jazeeri (BAHREIN) sprak overheid tegen en belandde id isoleercel.
Rojas (VENEZUELA) is aangehouden voor een tweet over democratische protesten daar.
➔ “JOU zet zich naar de democratievorm”
JOU = vierde macht, OH bekritiseren & tot verantwoording op te roepen. Kan ook id vorm v
entertainment, bv John Oliver (Last week Tonight) die claimt geen jou te zijn want die voeren
oz en gaan straat op, maar gaat wel ad slag met werk v jou-en. Maar ook: JOU = spreekbuis vd
OH, zo ideeën overbrengen bij burgers. Bovendien: context kan wel goed zitten (vierde macht),
maar dat JOU met andere uitdagingen zit zoals financiering.
3
, ➔ “JOU wordt uitgedaagd”
Er is een kader dat JOU beschermt, maar: commerciële spelers bouwen dat uit. Bep
bedrijfslogica volgen kan nefast zijn voor de ontwikkeling v JOU. Commerciële druk keert terug
in rapportering. Surveys v nieuwsgebruikers, CEO’s en hoofdredacteurs geeft beeld over hoe
medialeiders zelf aankijken tegen trends/ontwikkelingen.
➢ Digitalisering verliep aan sneltempo door covid-19 + snellere omschakeling naar op
lezer gerichte bedrijfsmodellen.
➢ Massaal terugkeren naar MSM: kranten zien clicks groeien, maar toch slechts 50%
heeft vertrouwen id toekomst vd JOU. Bezorgd om fake news, aanvallen op jou-en,
financiering v kleine spelers
➢ Shift in financiering: vroeger ads > online abo’s, nu is dat omgekeerd. Andere
inkomstenbronnen: events, e-commerce, donaties, crowdfunding etc. Complex
verhaal dat aantoont dat A) krantenmarkt sterk bezig is met ‘alternatieve’ bronnen v
financiering binnen te halen obv mkt: niet meer simpele displays, wel merch en events
op poten zetten B) verschuiving v bronnen gebeurt snel: vroeger amper interview v
andere MB-en (ver)kopen (= content syndication), nu wel hip.
Bert Bultinck (hoofdredacteur Knack) stelt: focus ligt weer meer op gebruiker ipv adverteerder.
Dus geen clickbait, wel mensen overtuigen om te betalen en dat doe je door sterke content
aan te bieden. Goeie evolutie. Zie je ook bij grote bedrijven als NYT en The Washington Post.
2. Centrale vragen
➔ Staat JOU in dienst van de D?
➔ Is de D essentieel voor JOU?
In een westerse lib D wordt verwacht vd burgers dat ze de actualiteit & JOU volgt omdat ze
geïnformeerd moeten zijn. Nieuwsmedia zijn 1 vd pilaren vd D, dus van daaruit vertrekken. Nochtans
stellen we de link tssn JOU en D niet vaak in vraag, terwijl dat wel moet want is niet automatisch
positief. Niet elke vorm v JOU is een pijler en niet elke vorm v D zal dezelfde bescherming voor JOU
bieden. JOU en D hebben hechte relatie door lange geschiedenis vh democratisch denken +
persvrijheid die zich daarin mee ontwikkelde. Er is nexus (raakpunten) tussen beide. Maar die
verbinding is soms ook eerder theoretisch. Daarom opsplitsing in 3 grote delen: JOU in D – wie helpt
wie – D in JOU.
4
,Deel 1: Journalistiek in de democratische theorie
Wat is het belang van journalistiek in denken over democratie?
1. Inleiding
JOU is ontstaan in tijden waarin D = pol bewegingen & democratische ‘ideetjes’, dus bouwstenen voor
de latere moderne D. D was manier v denken die verbonden was met de stad. Bevolking leeft daar
dicht op elkaar, dus vormen v directe D & publiek debat waren mogelijk. Houdt niet meer stand als
geografische schaal groter wordt, denk aan Romeinse Rijk. Daarom behoefte aan een andere vorm v
D zonder een koning of clerus.
1.1 Het concept democratie
Democratie = het volk (demos) + heersen (kratos) = heerschappij vh volk.
Het primaat vd politiek (dus persoon die richting vd SL bepaalt en beslissingen neemt) ligt niet
bij een god/koning, maar het volk zelf. Organisatie daarvan kan op talloze manieren, maar de
ondertoon blijft dat macht bij het volk ligt.
D is meer dan enkel stemmen, maar een hele set v elementen. Niet enkel herleiden tot het
beslissingssysteem (stemmen, referenda) want er hangt een volledig waardennetwerk vast ad
D. Het beslissingssysteem is een klein onderdeel ve groter/emancipatorisch project.
Denk aan Hitler, Erdogan: ad macht kwam via democratische verkiezingen, dus als je
enkel kijkt naar beslissingssysteem zouden het democratische leiders zijn. Maar hollen
hun macht volledig uit, voeren een autoritair beleid. Hun landen zouden in theorie een
D zijn, maar praktijk bewijst iets anders.
1.2 De definitie van democratie
DAVID HELD (pol wetenschapper) schreef basisdefinitie die gelaagdheid vd D vat:
Ik zie D in essentie als een familie v verwante concepten, met als kernidee dat legitiem bestuur
bestuur moet zijn dat verantwoording aflegt ad burgers. {...} Je hebt een familie v zeer
uiteenlopende opvattingen over D, van de oudheid tot de moderne staat.
➢ Familie v concepten: dus niet 1 idee
➢ Legitiem bestuur: dus volk gaat akkoord met (manier waarop) beslissingen (genomen worden)
van de overheid
➢ Verantwoording afleggen: dus volk hoeft niet per se zelf/direct te beslissen met een volledige
volksoverleg (referendum). Daar zit nuance tussen representatieve en directe D.
Representativiteit met vertegenwoordigers en accountability is meer aangewezen.
➢ Uiteenlopende opvattingen: sterke centrale basiswaarden als kern, maar grote variatie aan
concepten die daarin inhaken. Invulling D id antieke oudheid ≠ invulling moderne D v nu. Toen:
stad is manageable + deel vd bevolking heeft verantwoordelijkheid en beslissen wat er gebeurt
met budget. Dan geografische problemen. Id moderne D wordt die visie soms
geïmplementeerd op lokaal niveau.
5
, Bij het onderdeel ‘verantwoording afleggen’ loopt het soms mis. Onduidelijk of politici werken in
belang vh volk of eigen agenda + wel nog echt verantwoording afleggen. Verantw moet ook op de
agenda staan tijdens legislatuur, niet enkel tijdens verkiezingen. Daarom manieren zoeken om aan
volksraadpleging te doen
Andere stemmen pleiten meer voor directe D, dus meer referenda. Komt omdat het misloopt
bij die verantwoording: gevoel is dan dat elite die bestuurt te ver vh volk staat, waardoor ze in
opstand komt (bv bestorming vh capitool: dit gebouw is v ons).
HELD definieert vervolgens de Models of Democracy. Daarin onderscheidt hij
➢ 4 klassieke modellen waarin representatieve & directe D belangrijkste zijn, want nog steeds
relevant + sommige autocratische regimes hebben wel D idee, maar dan gelinkt met directe D
(communistisch EUR & Sovjet Unie)
➢ 4 hedendaagse modellen
2. Representatieve versus directe democratie
2.1 Representatieve democratie
2.1.1 Oorsprong van democratisering
17-18e E: 2 grote bewegingen brengen democratisering op gang. Voordien waren er al enkele
bewegingen geweest, maar die zijn nooit gematerialiseerd.
1. De opkomst v representatieve overheden
Leiders (koning, clerus) zien kans om geografische uitgestrektere gebieden te besturen, bv in
ENG, VS, FR. Eerst binnen monarchieën, dan republieken. Ze krijgen idee vd natiestaat met als
doel versch provincies onder 1 bewind te krijgen. Daarvoor moeten ze met lokale entiteiten
ad slag, dus nieuwe bestuursvorm ih leven roepen.
2. De ontwikkeling van het liberalisme
Liberalisme = gedachtegoed v pol gelijkheid tssn burgers, tolerantie en diversiteit v meningen.
➢ Pol gelijkheid ≠ hedendaagse gelijkheid (iedereen gelijk voor de wet, even waardevol:
burger was iem v adel/hoogopgeleid, boeren en slaven niet). Pol gelijkheid = alle
mensen met macht die beslissen wat er met de SL gebeurt zijn gelijk. Niet iem met
absoluut (monarch) of goddelijk gezag (clerus) die boven de rest staat. Verklaring: toen
opkomst v nieuwe klasse zoals handelaars & middenstand die ook kapitaal vergaren
of nadenken. Willen mee besturen met het land.
➢ Klassiek principe (MILTON): het beste idee komt vanzelf op voorgrond als diverse
visies & stemmen vrij kunnen circuleren. Is verbonden met verlichtingsideaal:
waarheid ligt niet bij god/monarchen, wel vinden obv wetenschap, filosofie,
rationele argumentatie/denken. Dus vrij v dogma en goddelijke interventie zoeken
naar waarheid leidt tot rationeel debat met beste idee.
➢ Krijgt een pol vertaling (MILL): vrij om alle visies te uiten + in dialoog te gaan = beste
visie komt naar voren en staat in dienst vh maatsch belang. Vormt basis voor een
seculiere vorm v pol obv individuele vrijheid (<> klerikale/monarchale oppressie). Dat
idee zit nog steeds in onze parlementen.
6
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur fienl. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €4,09. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
53249 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans