Criminologische psychologie
➔ Theorieën die we zien, moeten we niet echt vanbuiten kennen, vooral kunnen
toepassen op een casus!
- Opdracht: factcheck
➔ Er wordt in media veel geschreven over criminele feiten. Maar dit is niet altijd juist of
empirisch bewezen. Het is de bedoeling dat we een bepaalde stelling uit de media
kritisch bekijken.
➔ In de ppt zie je een aantal stellingen (en de link naar een artikel). Dan moeten we ons
de vraag stellen of die stelling wel klopt. Hiervoor zoek je empirische evidentie (5 tal
wetenschappelijke artikels of rapporten vanuit de regering (bv. cijfermatige
rapporten).
➔ Werk een rapport uit: onderzoeksvraag, onderbouwing (kritische overweging contra’s
en pro’s adhv empirisch onderzoek => welke dingen ondersteunen de stelling en
welke ontkrachten deze?), conclusie. Het rapport mag max 5 pagina’s zijn, inclusief
referenties.
➔ Geef mondelinge toelichting in 2 minuten (video - wees creatief): hoe zou je de
bevolking overtuigen van wat er in je paper staat? https://youtu.be/BHBUV-F4Wp4
➔ Voor de factcheck moet je niet enkel cijfers van België gebruiken. Je moet ook
buitenlandse literatuur raadplegen, maar we beginnen wel altijd vanuit België.
- Stellingen waaruit we mogen kiezen: slide 8 - 17
➔ Stelling 1: tijdens corona is er meer partnergeweld, maar is dat wel zo? Men zegt dat
bv. die hulplijn meer hulpvragen krijgt, maar betekent dat wel dat er meer
partnergeweld is of bellen mensen gewoon vaker?
➔ Stelling 2: slachtoffers van partnergeweld zoeken tijdens de pandemie nog maar
nauwelijks hulp. Klopt dit wel? Of zoeken ze juist meer hulp of evenveel? Dit is een
stelling die veel voorkomt, maar die wordt nooit onderbouwd.
➔ Stelling 3: kindermishandeling komt vaker voor tijdens corona. Maar klopt dit wel?
➔ Stelling 4: kinderen worden vaker seksueel uitgebuit tijdens corona dan voorheen (bv.
voor pornografische doeleinden). Maar klopt dit effectief wel? Wordt dit bevestigd
door wetenschappelijke data?
➔ Stelling 5: kunnen pedojagers (= mensen die zelf op zoek gaan naar
kindermisbruikers. Zij vinden dat de politie niet voldoende doet en nemen het recht in
eigen handen) seksueel misbruik effectief voorkomen? In Nederland is er op die
manier iemand gedood. Pedojagers vinden dat de politie te weinig doet en dat zij
proberen kindermisbruik verminderen en zij zeggen ook dat wat zij doen helpt. Maar
is dat wel zo? Helpt dit en zijn er ook nadelen verbonden aan wat zij doen?
➔ Stelling 6: femicide: klopt het dat vrouwen vermoord worden omdat ze vrouw zijn?
Er is een roep om femicide op te nemen in het wetboek als een apart soort moord.
Sommige experts twijfelen aan het feit dat zij vermoord zijn omdat zij vrouw zijn,
1
, misschien ligt er toch iets anders aan de basis. Zijn er indicaties voor het feit dat
vrouwen vermoord worden omdat ze vrouw zijn?
➔ Stelling 7: Klopt het dat iemand vanwege een moeilijke jeugd overgaat tot
brandstichting. In de forensische psychiatrie zien we veel mensen die branden gesticht
hebben en dit kan ook zelfs dodelijke slachtoffers hebben. In het artikel zien we een
brandweerman die zelf brand gesticht heeft. Hij verklaart dit doordat hij een moeilijke
jeugd gehad heeft. Kan dit? Gaan mensen echt over tot brandstichting na een
moeilijke jeugd?
➔ Stelling 8: voyeurisme (= mensen die gluren naar mensen die naakt zijn, seksuele
handelingen plegen,...). Dit is in België nog niet zo lang strafbaar. In het artikel werd
de persoon vrijgesproken omdat de vrouwen ondergoed aanhadden en de rechter vond
dat vrouwen naakt moeten zijn voor het voyeurisme is => kunnen we pas over
voyeurisme spreken als het slachtoffer ontbloot is?
➔ Stelling 9: slachtoffers. Komt het dat victim blaming vaak ten aanzien van
vrouwelijke slachtoffers gebeurt dan ten aanzien van mannelijke slachtoffers.
➔ Stelling 10: vrouwelijke plegers. In het artikel zie je een casus waarbij een vrouw haar
3 kinderen had gedood. Zij moest naar een psychiatrische instelling. We hebben vaak
het gevoel dat vrouwen die ernstige feiten plegen sneller in de forensische psychiatrie
komen dan mannen => Klopt het dat bij vrouwelijke plegers vaker een psychiatrische
stoornis vastgesteld wordt dan bij mannelijke plegers, ookal hebben ze gelijkaardige
feiten gepleegd?
2
,HOOFDSTUK 1: Forensische psychologie
➔ Het verschil tussen criminologische en forensische psychologie is niet zo duidelijk.
Forensische psychologie wordt gezien als het brede werkveld waarbinnen de
criminologische psychologie een deel is.
1. Wat is forensische psychologie niet?
➔ Mensen hebben vaak het idee dat forensisch psychologen en criminologen echt in het
werkveld gaan, politioneel onderzoek doen,... maar dit klopt niet! Dit komt vooral
doordat dit zo wordt getoond in de films.
➔ Forensische wetenschappen: elke beroepsgroep kan onder de forensische
wetenschappen geplaatst worden (bv. je hebt forensische geneeskunde, forensische
ingenieurs, forensische computerwetenschappen…). De forensische psychologie is
dus ook een deeltje van de forensische wetenschappen. Alle werkdomeinen die je je
kan inbeelden hebben dus een deeltje dat zich bezighoudt met het forensische.
2. Wat is forensische psychologie niet?
➔ Forensische psychologie ligt op de rand tussen psychologie en recht. Dit maakt het
interessant en deze 2 disciplines kunnen elkaar mooi aanvullen. Toch leidt het vaak tot
communicatiefouten (het recht en forensische psychologie verstaan elkaar vaak
onvoldoende).
- Definitie van forensische psychologie
➔ Er zijn heel veel definities voor. Hieronder zie je een aantal voorbeelden.
➔ We zijn al met forensische psychologie bezig sinds de jaren 60, maar er is nog steeds
geen goede eenduidige definitie. In Vlaanderen is men ook nog maar 1-2 jaar bezig
met het zoeken naar een definitie van de forensische psychologie.
➔ Wat valt op binnen de definities?
➢ Forensische psychologie is een toepassing van de algemene psychologie: men
ziet de forensische psychologie als een toegepaste tak binnen de psychologie.
Het is niet zozeer een fundamenteel onderzoeksveld van de psychologie, maar
het is een toepassing van wat we kennen uit de psychologie op het forensisch
werkveld voor juridische doeleinden.
➢ Het gaat niet enkel over de praktijk van de forensische psychologie, maar ook
over het onderzoek.
➢ Wat is het toepassingsveld van de forensische psychologie? Bij Need zien we
bv. een hele opsomming: het gaat over psychologen die werken bij de politie,
bij de rechtbank, in de gevangenis, justitie assistenten, die werken op gesloten
en ambulante afdelingen,... => het gaat over een heel breed werkveld.
3
,- APA’s specialty guidelines for Forensic psychologists
➔ In Vlaanderen hadden we tot voor kort nog geen definiëring van de forensische
psychologie. In Amerika heb je een heel grote beroepsvereniging voor psychologen
(= APA). Men is dan eens gaan kijken hoe zij forensische psychologie definiëren.
➔ Hun definitie is: “Forensic psychology refers to professional practice by any
psychologist working within any sub-discipline of psychology (e.g. clinical,
developmental, social, cognitive) when applying the scientific, technical, or
specialized knowledge of psychology to the law to assist in addressing legal,
contractual, and administrative matters.”
➢ Ook hier wordt het dus gezien als een subdiscipline van de psychologie.
➢ Bij forensische psychologie worden inzichten uit de klinische, ontwikkelings,
sociale en cognitieve psychologie toegepast binnen het recht. De psychologie
wordt dus zowel toegepast binnen het strafrecht als binnen het civiel recht (bv.
soms in echtscheidingszaken of verzekeringszaken worden forensische
psychologen soms ook ingezet voor een assessment).
- Definitie van de forensische psychologie in Vlaanderen
➔ “Forensische psychologie verwijst naar de professionele praktijk van iedere klinisch
psycholoog die wetenschappelijke, technische en/of gespecialiseerde psychologische
kennis toepast op (1) justitiële vragen met betrekking tot contractuele, administratieve
en juridische probleemstellingen, en op (2) niet-justitiële vragen met betrekking tot
grensoverschrijdend gedrag (o.a. preventie, bemiddeling en vrijwillige hulpverlening).
➔ De forensische psycholoog is diegene die gespecialiseerd is in preventie van
crimineel/normoverschrijdend gedrag, de forensische psychodiagnostiek en/of de
behandeling van plegers/slachtoffers.” (=> het slachtoffer luik valt ook onder de
forensische psychologie)
4
,- Dus wat is forensische psychologie?
➔ Het is zeer breed: je hebt een toegepast veld waarbij forensisch psychologische
inzichten toegepast worden en forensisch psychologische thema’s worden in
verschillende domeinen behandeld (bv. cognitieve, sociale,... psychologie).
- Termen:
➔ Forensische psychologie is het brede werkveld.
➔ Criminologische psychologie wordt gezien als een subtak van de forensische
psychologie waarbij de focus vooral ligt op inzicht verkrijgen in crimineel gedrag (bv.
de ontwikkeling ervan).
➔ Rechtspsychologie wordt gezien al een andere subtak van de forensische psychologie.
Hier gaat het meer over toepassen van psychologische kennis en methodiek (bv.
diagnostiek) binnen het rechtsproces. Denk hierbij bv. aan deskundigenonderzoek,
analyse van de betrouwbaarheid van een getuige,...
5
,3. Psychologie en recht
➔ Als psychologie en recht samen komen, spreken we over het forensisch werkveld.
➔ Als recht en psychologie samenkomen heeft dit voor- en nadelen.
- Casus:
➔ Het gaat over een psychiater die in de rechtbank ondervraagt wordt. De rode zinnen
zijn de vragen die gesteld worden door de advocaat tijdens de zitting, de blauwe
zinnen zijn de antwoorden van de psychiater.
- Wat zijn bedenkingen die je hebt na het lezen van bovenstaande casus?
6
,➔ Verklaart de gokverslaving al die persoon zijn gedrag en problemen? Dit wordt wel
door de psychiater geïnsinueerd. Bv. bij de vraag ‘maakt dit dat hij niet meer in staat
is om een onderscheid te maken tussen goed en fout?’, merk je dat alles verklaard
wordt vanuit die gokverslaving, maar kunnen we wel van causaliteit spreken?
➔ Krankzinnig:
➢ Krankzinnig is een oude term voor ontoerekeningsvatbaar dus het was niet
ongepast om deze term te gebruiken, terwijl dit voor ons wel zo lijkt.
➢ Wel valt op dat deviant gedrag vrij snel gezien wordt als iets pathologisch. Dit
is wel een terechte bedenking: kunnen we zijn gedrag wel als iets pathologisch
bestempelen? Wanneer zien we het als een pathologie?
➢ In principe mogen psychiaters ook geen uitspraak doen over of iemand
ontoerekeningsvatbaar is of niet. Psychiaters/psychologen moeten vaststellen
of er een psychologische stoornis is, of die een link heeft met het delictgedrag,
of er een grote kans is dat hij nog eens zo een feiten gaat plegen, … Maar
bepalen of iemand ontoerekeningsvatbaar is, is een juridische vraag en moet
beantwoord worden door de rechtbank zelf, niet door de psychiater.
➔ De psychiater haalt onderzoeken aan:
➢ Je weet niet of dit valide en betrouwbare onderzoeken zijn. De psychiater
moet bovenop zijn getuigenis ook nog een verslag schrijven. Vaak staat er in
dit verslag ook geen referentie naar het onderzoek waarop die psychiater zich
gebaseerd heeft. Je kan dus helemaal niet nagaan of zijn uitspraken wel
kloppen en of het onderzoek waarop hij zich gebaseerd is wel betrouwbaar en
valide is. Dit is dus een probleem dat vaak voorkomt: men haalt cijfers aan om
een punt te maken, maar je kan er niet zeker van zijn dat die cijfers kloppen
want je vindt die cijfers nergens terug.
➢ Hij neemt twee onderzoeken samen, maar zijn die twee onderzoeken wel
vergelijkbaar? Zijn de groepen uit de verschillende onderzoeken wel gelijk?
➔ Een bedenking die men in de rechtspraak kan maken bij verslaving is: onder invloed
van je verslaving ga je dingen doen waar jij niet aan kan doen. Maar: jij kiest wel om
dat middel te gebruiken (je kiest zelf om te beginnen gokken, om drugs te
gebruiken,...).
➔ Ook moet je beseffen dat psychologie geen harde wetenschap is, je kan geen
uitspraken doen met zekerheid (het is geen 1+1=2, we zullen altijd bepaalde dingen
moeten gokken, moeten afleiden uit iemands gedrag. We kunnen nooit met 100%
zekerheid zeggen of onze theorie klopt. Dat is eigen aan de psychologie). Dit maakt
het ook moeilijk om als psychiater op zulke vragen te antwoorden in de rechtbank.
7
, - Er zijn verschillen tussen de psychologie en het recht
➔ Verschillen in training: taalverschillen? Training?
➢ Advocaten, magistraten,... hebben een andere training gehad dan psychologen
en criminologen. Dit heeft implicaties voor de terminologie. In teksten treden
bijvoorbeeld soms juridische termen op, maar psychologen hebben niet altijd
een idee van wat deze juist inhouden. Om dit te begrijpen, moet men extra
onderzoek verrichten. Het omgekeerde is ook waar: als
psychologen/psychiaters het hebben over een bepaalde stoornis is het
belangrijk dat ze er niet vanuit gaan dat rechters, advocaten,... die terminologie
volledig begrijpen. Als die termen niet genoeg uitgelegd worden, gaan rechters
die term zelf googlen en dan krijgt men niet altijd betrouwbare info => zorg er
altijd voor dat je vaktermen voldoende uitlegt in je verslag!
➔ Verschillen in attitude: bescherming vs hulp
➢ Juristen zijn vooral bezig met het beschermen van de rechten van de
verdachte, van het slachtoffer,...
➢ Psychologen vertrekken eerder vanuit het idee van ‘helpen’. Psychologen
willen slachtoffers of de pleger helpen (om te voorkomen dat het gestelde
gedrag zich herhaalt). Psychologen willen ook voorkomen dat het een grote
impact heeft op alle betrokkenen.
➢ Dit zorgt binnen de rechtbank soms ook voor wat conflicten.
➔ Evidence-based toepassing van gedragswetenschappen in justitiële context is niet
vanzelfsprekend, vooral om volgende redenen:
➢ Klinische vs wetenschappelijke opinie: er is een verschil tussen het klinische
oordeel dat we vellen obv onze klinische ervaring en de wetenschappelijke
inzichten die we hebben. Het is niet altijd makkelijk om die vertaling te
maken. Soms zijn er niet voldoende wetenschappelijke studies over een
bepaald thema en moeten we ons baseren op onze klinische ervaring.
➢ Toepasbaarheid binnen een juridische vraagstelling: soms krijgen psychologen
juridische vragen die ze niet direct kunnen beantwoorden obv wetenschap of
de klinische ervaring. Dit moeten we ook durven aangeven.
➢ Onbeantwoorde juridische vragen: we moeten ons erbij neerleggen dat
bepaalde juridische vragen gewoon niet evidence-based beantwoord kunnen
worden (bv. bij een vechtscheiding wordt soms gevraagd wat het best is voor
het welzijn van het kind: week om week naar vader, om de 2 weken een week
naar de vader,... Dit zijn vragen die moeilijk evidence-based te beantwoorden
zijn obv wetenschappelijke inzichten en dan zal het klinisch inzicht opnieuw
de bovenhand moeten nemen)
➢ Dus: in de praktijk worstelen we soms wel met de balans tussen
wetenschappelijk onderbouwde opinies en klinische opinies.
➔ Verschillen in paradigma’s
➢ Vrije wil >< determinisme: mensen die zich bezighouden met het recht, gaan
vooral uit van de vrije wil. Ze gaan ervanuit dat iedereen in staat is om zelf
keuzes te maken. Maar vanuit de psychologie en de criminologie weten we dat
ons gedrag door veel factoren sterk beïnvloed wordt. Daarom gaat men in de
8
