Samenvatting sociologie van de stad – Fien Smessaert
Inhoudstafel
H1: Voorstelling vak, literatuuropdracht + inleiding: wat is een stad?...................................................2
1.1. Mondialisering is verstedelijking.................................................................................................2
1.2. Wat is stedelijkheid?....................................................................................................................4
1.3. Vlaanderen worstelt met zijn steden...........................................................................................5
1.4. Reflectietekst over anti-stedelijke tendensen.............................................................................7
H2: Giddens & Sutton: Cities & Urban life..............................................................................................7
2.1. Steden vroeger en nu / Cities ancient and modern.....................................................................7
Industrialization and urbanization..................................................................................................8
Development of the modern city....................................................................................................9
Global cities - Saskia Sassen............................................................................................................9
2.2. Stadssociologische theorieën over stedelijkheid / theorizing urbanism....................................10
Community and the urban personality.........................................................................................10
2.3. The Chicago School (1920s-1940s)............................................................................................12
2.4. City spaces, surveillance and urban inequality / stedelijke ongelijkheid...................................13
2.5. Social movements and collective consumption / Sociale bewegingen en collectieve consumptie
..........................................................................................................................................................14
2.6. Urban trends and the sustainable city / Stedelijke trends en de duurzame stad......................15
2.7. Urbanisering in de ‘ontwikkelende wereld’...............................................................................17
2.8 Urban infrastructure and the sustainable city / Stedelijke infrastructuur en de duurzame stad 18
2.9. Governing the city.....................................................................................................................19
H3: Witboek stedenbeleid....................................................................................................................20
3.1. De gebouwde stad.....................................................................................................................22
3.2. De publieke stad, of het belang van de publieke ruimte...........................................................24
3.3. De ondernemende stad: oude stedelijke economie onder druk...............................................25
3.4. de solidaire stad.........................................................................................................................26
3.5. de pluri-culturele stad...............................................................................................................27
3.6. de deelnemende stad................................................................................................................28
H4: Superdiversiteit..............................................................................................................................30
4.1. eerste hoofdstuk: Van gastarbeid tot superdiversiteit, waar komt diversiteit vandaan............31
Korte geschiedenis migratie in België :.........................................................................................31
4.2 tweede hoofdstuk: De superdiversiteit van de 21ste eeuw........................................................34
De kwalitatieve dimensie: diversiteit in de diversiteit..................................................................37
4.3. Superdiversiteit als normalisering van diversiteit......................................................................37
1
,H5: Stadsontwikkeling & superdiversiteit (Pemberton): heeft superdiversiteit een impact op gezinnen
& woonbehoeften?...............................................................................................................................40
5.1 Urban planning & the challenge of superdiversity:.....................................................................41
1. Redistribution of herverdeling..................................................................................................43
2. Recognition of erkenning..........................................................................................................43
3. Encounter of ontmoeting..........................................................................................................44
H6: Stad & ongelijkheid: gentrification.................................................................................................46
6.1 Tekst 1. Voorbij de sociale mix. Stijn Oosterlynck, Elise Schillebeeckx & Nick Schuermans, 2012.
..........................................................................................................................................................48
Motieven voor sociale mix............................................................................................................49
Is sociale mix nu wenselijk?..........................................................................................................49
Is sociale mix haalbaar?................................................................................................................50
6.2 Tekst 2. Stad en sociale ongelijkheid: naar een sociale stijgings-perspectief? Stijn Oosterlynck &
Elise Schillebeeckx, 2012. Stad en sociale ongelijkheid: naar een sociale stijgings-perspectief?......51
H7: Klimaatuitdagingen........................................................................................................................55
7.1 Inleiding......................................................................................................................................59
7.2. Ingrediënten voor een ernstig klimaatbeleid.............................................................................61
H8: Duurzame steden & publieke ruimte: Jan Gehl..............................................................................63
8.1. Inleiding.....................................................................................................................................63
8.2 Jan Gehl. Cities for people..........................................................................................................65
De humane dimensie:...................................................................................................................65
First we shape the cities, then they shape us...............................................................................66
De stad als ontmoetingsplaats:.....................................................................................................67
8.3 Uitdieping: drie virtuele gastcolleges over de stad en haar toekomst........................................69
H9: Impact corona op de stad..............................................................................................................70
Les 9: De (post)coronastad & de impact van de coronacrisis...............................................................70
9.1 De coronacrisis vanuit sociologisch perspectief:.........................................................................70
9.2 Hoe corona onze samenleving en de stad verandert.................................................................73
9.3 Afronding vak en uitleg examen.................................................................................................77
H1: Voorstelling vak, literatuuropdracht + inleiding: wat
is een stad?
1.1. Mondialisering is verstedelijking
Meerderheid van de wereldbevolking vandaag woont in steden
Naar 80 % die stedelijk wonen tegen midden 21 e eeuw
Maar wat is een stad? →ontelbare definities
Emotionele tweedeling enerzijds drukte, lawaai, verkeer > < platteland, rustig
2
,Hoogbouw? Dan Brugge geen stad?
Een historisch centrum ? Amerikaanse steden dan en Dubai?
Kernelementen die in meeste definities terugkomen:
1. Een stad is een plaats waar zeer veel mensen wonen
2. Op een beperkte oppervlakte
3. Dus met een grote densiteit/bevolkingsdichtheid (# aantal inwoners / km²) en grote densiteit
aan gebouwen
Zie bv. omschrijving door Patrick Janssens → belang van publieke ruimte mag niet worden
onderschat. Straten, pleinen, parken hebben een sterke invloed op het leven zelf
Situering: → 21e eeuw is eeuw van de stad (toekomst planeet (economisch/klimaat/migratie...)
vanuit steden worden bepaald)
Begin 21e eeuw: wereldwijd woont helft in steden
Over 2 decenia: 2/3 wereldwijd woont in steden
Verschillende functies van een stad: en aantal functies zijn evident:
WOONFUNCTIE Uitgebreid woningaanbod geconcentreerd op beperkte oppervlakte
ECONOMISCHE FUNCTIE Plek waar veel mensen werken (vaak ook van buiten de stad)
Belangrijk deel van bruto nationaal product wordt
geproduceerd
Winkels als deel van economische functie
BESTUURLIJKE FUNCTIE Huisvesten instellingen zoals parlement, regering, justitiepaleis ...
CULTURELE FUNCTIE (cultuur) historische binnensteden met stedenbouwkundig erfgoed,
Musea, theaters, operahuizen
SOCIALE FUNCTIE Ontmoetingen van mensen in publieke ruimte straat, pleinen, parken
en semi-publieke ruimte zoals cafés,bib,... uitgebreid netwerk aan
sociale voorzieningen
CENTRUMFUNCTIE Voor de bewoners en de economie uit de rand
bv. ziekenhuis, universiteit, knooppunt openbaar vervoer,
daklozenopvang
Enkele andere minder voor de hand liggende functies van de stad:
VRIJPLAATSEN voor denkers, → “Stadslucht maakt vrij”
politieke activisten, door interactie en confrontatie van ideeën bieden steden meer
onderzoekers, ... vrijheid & creativiteit dan platteland
TOEVLUCHTSOORDEN Naast vrijheid vindt men er (grotere) anonimiteit
bv. wie in sociale problemen zit, zoekt vaak de stad op
AANKOMSTPLAATSEN Voor wie migreert, met wijken van aankomst
EMANCIPATIEMACHINES Mensen kunnen opklimmen op de sociale ladder
VERVULLEN VELE FUNCTIES, ZO NIET ALLE TEGELIJK →Juist die interactie maakt vele huizen en mensen op een
beperkte oppervlakte tot een stad. Vanuit die interactie ontstaan vormen van STEDELIJKHEID.
3
,1.2. Wat is stedelijkheid?
Een stad is meer dan haar gebouwen en haar historisch centrum.
In steden ontstaan vormen van stedelijkheid
Door de aard van bebouwing & inrichting van de openbare ruimte , de fysieke stad
Maar ook en vooral door de manieren waarop mensen er met die ruimte omgaan en met
elkaar leven
In steden ontstaan vormen van stadscultuur → stedelingen ontwikkelen en verwerven een vorm van
‘stedelijkheid’, is moeilijk definieerbaar
DEFINITIE VOLGENS stedelijkheid als een kwaliteit, die de kenmerken van het samenleven in
BOEK “DE EEUW VAN steden omschrijft. Volgens Witboek gaat het om densiteit, diversiteit en
DE STAD WITBOEK” : democratie. Het versterken van die kenmerken is het doel (of zou het doel
moeten zijn) van stedelijk beleid.
HOUDING die openstaat voor de veelheid aan ervaringen en
ontmoetingen met anderen, vaak onbekenden.
Vrijheid om EIGEN LEVENSSTIJLEN te ontwikkelen en om te gaan met
anderen die dat ook doen
Omgaan met een veelheid aan IMPULSEN en wisselingen met
voortdurende confrontaties.
o Die omgeving prikkelt, stimuleert, leidt ook vaak tot creativiteit.
o Richard Florida benadrukt het belang van die creatieve stad voor
kunst & economie als broedplaats voor innovatie
DIVERSITEIT en ETNISCH-CULTURELE DIVERSITEIT zijn basiskenmerken van de
geglobaliseerde stad in de 21e eeuw →omgaan met die diversiteit als
kenmerk van stedelijkheid (zie les 4 & 5 superdiversiteit)
STEDELIJKHEID OVERSCHRIJDT DE GRENZEN VAN DE STAD:
Vandaag verwijst stedelijkheid niet meer per definitie naar de stadscultuur of de grenzen van de
administratieve stad →
o Stedelijkheid niet langer gebonden aan het historische stadshart, noch aan openbare
ruimte
o Vele (voormalige) stadsbewoners en (huidige) stadsgebruikers wonen vandaag in de
(steeds minder) groene rand rond de stad maar hebben wel een stedelijke levensstijl
behouden → zij gebruiken de stad en genieten van groot-stedelijke functies (werken,
studeren, uitgaan) maar leven toch buiten de stad.
o De stad is een onderdeel van een stadsregio of stadsgewest én van een stedelijk netwerk
Zie Witboek: idee van de rasterstad
“Stadslucht maakt vrij “ De stad als ‘oord des verderfs’
Historisch, in de feodale samenleving Roept ook weerstand op
o Vrijheid en burgerschap binnen de o Arbeiders, vreemdelingen,
stadsmuren, broedplaatsen voor zedeloosheid, anonimiteit, prostitutie,
verandering in een samenleving criminaliteit, sociale problemen, …
o Hanzasteden → o Zeker het conservatieve Vlaanderen
samenwerkingsverband tussen worstelt met zijn/haar steden
4
, handelssteden in Europa
Samengevat: kennisclip wat is de stad?
http://www.youtube.com/watch?v=cfXlQ3p-7ac
Schaal, dichtheid en diversiteit als de drie ecologische aspecten van een stad volgens
grondleggers sociologie begin 20e eeuw in Chicago
Administratieve onderverdeling via gemeentegrenzen, ...
Pragmatische onderverdeling , hoe werkt stad en oefent het iets uit op haar bewoners,
emancipatiemachine die gelijkheid schept, ...
1.3. Vlaanderen worstelt met zijn steden
Vlaanderen kent een traditie van ANTI-STEDELIJKHEID
o De baksteen in de maag van vele Vlamingen ontwikkelt in het te verkavelen veld →een
groot deel van Vlaamse middenklasse ziet een nieuwbouwwoning rond de stad of verder
als maatschappelijk succes
NA OORLOOGSE PERIODE
o Fataal voor Vlaanderen én onze steden → verkaveling na verkaveling verdween de open
ruimte en groeide de automobiliteit
1950-2000: selectieve (witte) stadsvlucht van de middenklasse
o Bevolkingsdaling van de steden
o Verarming van de bevolking
1980-1990
o Financiële problemen door vlucht door gezinnen uit stad waardoor er een hinderpaal
voor sociale stadvernieuwing ontstaat naast een gebrek aan politieke prioriteit
o Ook draagvlak verzwakt op vlak van het sociaal kapitaal van de bewoners
→ noodzaak om verminderen van druk op de schaarsere open ruimte, steden moeten worden
versterkt
Steden groeien opnieuw in de 21e eeuw:
21E EEUW: historische kentering in de grootste Vlaamse steden
Drie factoren verklaren de plotse ommekeer in stedelijke bevolkingscijfers
o Stad voor jongeren en jonge gezinnen opnieuw iets aantrekkelijker als woonplek
o Toename migratie (zie les superdiversiteit)
o Steden krijgen opnieuw een geboorte-overschot, opmerkelijk in tijden van vergrijzing
Een groeiend aantal kinderen in de Vlaamse steden groeit op in gezinnen met een andere
etnische afkomst →verjonging én verkleuring van onze steden
ANTWERPEN: INWONERS:
5
, 2000 445 000
2006 463 000
2019 527 000
2030 voorspellingen 600 000
GENT:
2000 224 000
2019 260 000
WAAROM GROEIT DE BEVOLKING IN ANTWERPEN?
Na een halve eeuw stadsvlucht → opnieuw een sterke bevolkingstoename, Antwerpen vandaag telt
+/- 527 000 bewoners en zal stijgen naar 600 000 inwoners tegen 2030 → Een zeer grote uitdaging ,
woningen, scholen, leefkwaliteit, mobiliteit, …
Drie componenten:
o Natuurlijke groei →meer geboorten dan sterften
o Binnenlandse migratie
o Internationale migratie
GEVOLG: een radicale verjongingskuur van de steden
o Vergroening (meer geboorten)
o Verkleuring: superdiversiteit
o En verkleurende armoede
ONDANKS DE BEVOLKINGSTOENAME BLIJFT STADSVLUCHT VAN DE (WITTE) MIDDENKLASSE
Achter de stijging aantal inwoners zit complexer verhaal → te statische kijk op bevolkingscijfers
→ te gemakkelijk zet men meer inwoners op één lijn met einde van stadsvlucht
o Bij diegenen die zich in de stad vestigen, zijn jongeren, lagere inkomensgroepen, zwakker
inkomensprofiel én nieuwkomers oververtegenwoordigd.
o Bij wie de stad verlaat, blijven jonge middenklassegezinnen oververtegenwoordigd
MECHANISMEN ACHTER DE STADSVLUCHT: door Vlaamse socioloog Pascal De Decker
Surburbia trekt aan, de stad stoot af → de stad is fysiek & psychisch 'vol'
o Zoeken naar groen & ruimte voor kinderen, ‘veilig’ verkeer buiten de stad? Of oeverloze
files?
ONVEILIGHEIDSDISCOURS vaak vereenvoudigd tot enkel jongeren- én stadscriminaliteit
Stad is aankomstplek van migranten → stad in diversiteit, met haar kansen en spanningen
o Die diversiteit voedt ten dele ‘ WITTE STADSVLUCHT’, die daardoor toename van de diversiteit in
de stad verder versnelt
o Al deze krachten samen werken tegen de aantrekkingskracht van de stad en zorgen voor een
blijvende SUBURBANISATIE → sociale uitsortering en groeiende ruimtelijke ongelijkheid (zie les
gentrificatie)
6
