Psychodiagnostiek AJ 2020-2021 Prof. Sofie Wouters
Introductie in de psychodiagnostiek
Wat is psychodiagnostiek?
Gangbare definities
Basisassumpties
Hogan (2015)
Mensen hebben herkenbare psychologische trekken of eigenschappen die potentieel belangrijk zijn én waarin
mensen individueel verschillen.
Deze eigenschappen
- Kunnen gekwantificeerd/gemeten worden
o We kunnen mensen op een continuüm zetten
- Zekere mate van stabiliteit
o Als een eigenschap heel erg fluctueert heeft een test weinig waarde
- Belangrijke link met effectief gedrag
o De test moet ook iets zeggen over gedrag dat in de realiteit effectief voorkomt → Anders
kent de test weinig waarde.
Definities
- De Bruyn, 1988
o Systematisch beslissingsproces waarin verschillende theoretische en empirische
onderzoekslijnen samengebracht worden.
- De Zeeuw, 1983
o Individuele verschillen tussen mensen vaststellen om deze kennis toe te passen op het enkele
individu, de persoon ten dienste van zijn of haar belang in persoonlijk of maatschappelijk
opzicht.
▪ Nadeel: Focust te sterk op het individu
- Van Aarle, 1990
o Op wetenschappelijk verantwoorde wijze verzamelen van informatie omtrent de
persoon en zijn omgeving met het oog op het nemen van beslissingen.
- Walsh & Betz, 2001
o Proces van hulp aanbieden aan personen met hun vragen en problemen
(informatieverzameling, begrijpen van de informatie, integreren van de informatie
tot een oordeel en advies, interventie om het probleem op te lossen).
▪ Nadeel: Legt veel nadruk op het hulp bieden, psychodiagnostiek is meer dan
dat
- Jäger & Petermann, 1999
o Wetenschappelijke discipline die methoden ontwikkelt en toepast om relevante kenmerken
van personen, groepen, situaties, instituties en zelfs voorwerpen vast te stellen, die
vervolgens in een oordeel geïntegreerd moeten worden.
- European Federation of Psychologists’ Associations – Board of Assessment
o A systematic method or procedure for ascertaining the psychological characteristics of an
individual or group of individuals, or the performance of an individual or group of individuals.
1
,Psychodiagnostiek AJ 2020-2021 Prof. Sofie Wouters
De psychologische test
Psychologische testen zijn slechts een onderdeel van
assessment/psychodiagnostiek.
De definitie van een psychologische test redelijk onbekend
omdat:
- Niet zo makkelijk
- Op vele manieren gebruikt
- Vaak circulair
Binnen de gedragswetenschappen zien we toch 6 centrale
elementen in een psychologische test (Hogan, 2015):
- Soort proces of materiaal dat
- Informatie oplevert over
- Een steekproef van
- Gedrag en cognitieve processen
- Op systematische, gestandaardiseerde wijze
- Resulterend in één of andere kwantificatie
Definities
- Anastasi, 1988
o A psychological test is the measurement of a sample of behavior obtained under standardized
conditions and that has established rules for scoring or interpreting this sample.
- Drenth & Sijtsma, 2005
o Een psychologische test is een systematisch onderzoek van gedrag met behulp van speciaal
geselecteerde vragen of opgaven, met de bedoeling inzicht te krijgen in een psychologisch
kenmerk van de betrokkene in vergelijking met anderen.
▪ We vergelijken altijd met anderen omdat we geïnteresseerd zijn in individuele
verschillen (je kunt niet ‘hoog’ of ‘laag’ scoren zonder van andere scores te weten).
• Dit is niet altijd het geval, als het doel ligt bij beheersing dan vergelijk je met
een absolute standaard → criteriumgerichte instrumenten
o Voorbeeld: Kennisverwerving in het onderwijs
Rol van diagnostiek in het psychologisch/pedagogisch werkveld
Psychodiagnostiek speelt een centrale rol in (vrijwel) alle toepassingsgebieden van de psychologie en
pedagogische wetenschappen.
Denk aan de klinische psychologie, onderwijs, organisatiepsychologie, onderzoek etc.
➔ Voor veel toepassingsgebieden is diagnostiek van persoonlijkheid & intelligentie bijzonder relevant.
2
,Psychodiagnostiek AJ 2020-2021 Prof. Sofie Wouters
Historische ontwikkelingen
Vroege voorlopers?
Oud Testament
‘Gideon en zijn leger stonden 's ochtends vroeg op en trokken naar de bron Harod, waar zij hun kamp
opsloegen. De troepen van Midian waren in het dal beneden hen gelegerd, aan de noordelijke kant van de
heuvel Moré. De Heer zei tegen Gideon: "Uw leger is te groot! Ik wil u niet allemaal tegen de Midianieten laten
vechten, want anders zouden de Israëlieten er tegenover Mij prat op gaan dat zij zichzelf hebben bevrijd! Zeg
maar tegen het volk: 'Wie bang is, mag naar huis gaan." Toen gingen 22.000 mannen naar huis terug en er
bleven slechts 10.000 over die bereid waren te vechten.’
- Dit is de eerste vorm van een selectieproef/persoonlijkheidstest.
o De eerste inschatting of selectie op basis van ‘bang’ wordt gemaakt → zo bestaat het leger
enkel uit de dapperste mannen.
‘Maar de Heer zei tegen Gideon: "Het zijn er nog steeds te veel! Laat hen naar het water gaan en daar zal Ik u
laten zien wie met u zal meegaan en wie niet.” Toen ging Gideon met zijn mannen naar het water en de Heer
zei tegen hem: "Verdeel hen in twee groepen op grond van de manier waarop zij water drinken. De ene groep
zijn de mannen, die met de hand aan de mond het water opslurpen als een hond. Tot de andere groep behoort
ieder die op de knieën gaat zitten om het water te drinken. "Slechts driehonderd mannen behoorden tot de
eerste groep; alle anderen gingen op de knieën zitten om water te drinken. "Ik zal de Midianieten verslaan met
deze driehonderd man!" zei de Heer tegen Gideon. "Stuur alle anderen naar huis."’
- De eerste vorm van een gedragsproef → men probeert persoonlijkheidsgroepen te maken op basis
van hoe men water drinkt.
Chinese Oudheid: selectiesysteem
Tot in de 20ste eeuw vonden er selecties plaats voor mensen die voor de keizer wilden werken.
Selecties qua prestaties in verschillende domeinen; later ook schriftelijke examens.
Als je tot in de laatste ronde komt, krijg je heel veel privileges maar het kost ook HEEL VEEL.
Men was extreem bezig met fraudebestrijding → mensen moesten in een soort dixi examens
maken. Zo ziet degene die de examens uitdeelt niet aan wie hij ze geeft + het examen wordt
overgeschreven door iemand anders zodat er niet te achterhalen is wie het heeft geschreven.
Deze sessies zijn heel tijdsintensief.
Oude Grieken
De typologie van de lichaamsvochten van
Hippocrates.
➔ Hippocrates geloofde dat er vier belangrijke
vochten waren in het lichaam die
samenhingen met persoonlijkheid (teveel/te
weinig aanwezig heeft invloed op
persoonlijkheid)
Aristoteles probeerde kenmerken van het lichaam te
linken met persoonlijkheidskenmerken van de
persoon.
➔ De ziel en het lichaam ‘sympathiseren’ met elkaar
3
, Psychodiagnostiek AJ 2020-2021 Prof. Sofie Wouters
Oorsprong term ‘psychodiagnostiek’
Etymologie?
➔ Grieks:
Ψυχή (“psychè”): 'ziel'
Διά (“dia”): 'uiteen'
Γνώσis (“gnosis”): 'kennis'
Middeleeuwen en nieuwere tijd
Giambattista della Porta (1535-1615)
➔ Zoölogische methode, gebaseerd op dierfysiognomie oude
Grieken.
We kunnen uiterlijke kenmerken van dieren koppelen aan
uiterlijke kenmerken van mensen en op die manier
persoonlijkheidskenmerken ‘oplichten’.
Nieuwere tijd
Johann Kaspar Lavater (1741-1801)
➔ Fysiognomiek = gelaatskunde
Men dacht dat je vanuit silhouetten/gelaten wetmatigheden rondom persoonlijkheid kon afleiden.
Franz Joseph Gall (1758-1828)
➔ Frenologie: als bepaalde eigenschappen meer aanwezig zijn voelen we
dat door middel van een bult in de schedel → dat zou in je
persoonlijkheid ook meer uitgesproken moeten zijn.
Césare Lombroso (1835-1909)
➔ Criminele fysiognomie: ‘Zo zien criminelen
eruit.’
Carl Huter (1861-1912)
➔ Psychofysiognomie gebaseerd op de kiembladentheorie.
Chiromantie
➔ Handlijnkunde
Dergelijke theorieën werden vanaf het begin van de 20ste eeuw minder populair, onder meer door het ontstaan
van de psychologische test. Toch zien we tot in de recentere tijden nog uitlopers van theorieën over verband
tussen lichamelijke kenmerken & psychologische eigenschappen → negatieve naam door WO II.
4
