Achter de deur van de psychodynamische psychotherapie
het kader & de setting
~ Therapeutische ruimte als voorwaarde voor een therapeutisch proces ~
HET THERAPEUTISCH KADER DAT PROCES BEVORDERT
Inleiding: het concept ‘kader’ gesitueerd en gedefinieerd
Kader: grenst af t.o.v. wat zich buiten bevindt & omlijnt de specifieke inhoud
Elke activiteit heeft een kader
- Afbakenen van de ruimte/ klaarmaken van de plaats waar het gebeurd
- Als je het kader binnen komt, dan heb je het gevoel ‘hier gaat het gebeuren’
- Kader is mee deel van het geheel
Afspraken maken over de 4 hoofddimensies van het kader
- Tijd
o Wanneer/hoe vaak? Met wie? Hoe lang? Tot wanneer? Hoeveel sessies?
o We moeten weten wat het kader betekent en hoe het in elkaar zit
§ Wekelijks/ meermaals per week/ veertiendaags
§ Afwisseld ouders en kind samen en ouders apart
§ Meerstal van 50-60 min.
§ Afgebakend in tijd (korterdurend) of ‘open-ended’ (langerdurend)
- Ruimte: plaats van afspraak/ opstelling van de zitplaatsen
o Plaats van afspraak: Hoe ziet de plek eruit? Je hebt andere dingen nodig afhankelijk
van doelgroep en soort therapie? Van waar maakt ruimte deel van uit? Inrichting?
o Ruimte is anders bij volwassentherapie, muziektherapie…
§ Bank/ stoel(en)/ spelkamer/ speelmat/ Online als specifieke kader
- Regels & afspraken
o Meer & minder uitgesproken regels
o Omtrent betaling, lichamelijk contact, geschenken
- Werkwijze
o Vrije associatie/ vrij spel ⇔ afgesproken focus
o Individueel/ groep/ ouder & kind…
Setting: het kader rondom het kader. (Of hoe de buitendeur zich verhoudt tot de binnendeur)
Kader ⇔ Setting
Kader Setting
- Meer afgebakend - Ruimer concept
- Therapieruimte waar je mensen ontvangt - Institutionele context
- Lading rond concept o Therapieruimte kan plaatsvinden in
o Ongemakkelijk voelen: wie weet ambulante setting (CGG), privépraktijk,
dat ik in therapie ben? residentiële instelling, ziekenhuis…
- Binnen bepaalde hulpverlening
o vb psychose hulpverlening
1
,Korte historiek: van sofa naar veelheid aan kaders
- Psychodynamisch therapeutisch werken is ontstaan op sofa van Freud
- Ontstaan in grote steden in Europa
o Hoogopgeleide cliënten hadden tijd en financiën voor therapie
- Tijdsgeest
o Prototypische cliënt: jonge, intelligente vrouw met een conversiehysterie die verliefd
werd op haar oudere mannelijke dokter/therapeut
o Er werd vooral medisch gekeken naar bezorgdheden: later via hypnose & suggestie
Freud
1900 - Laat cliënt op een andere manier spreken
- Spreken faciliteren: weg openen naar het onbewuste, verdrongen materiaal
o Cliënt verdedigde zich, er heerste ongemak en schaamte hierover
- Een nieuwe opstelling: de sofa
o “Een ceremonieel, een opstelling met een historische betekenis” Freud zit
buiten gezichtsveld van cliënt: geen face-to-face contact
o De sofa wordt het object bij uitstek op het kruispunt van
§ Freud wilt niet meer aan de slag met hypnose & suggestie, toch is
er nog een overblijfsel hiervan (nl. liggen op sofa)
§ Freud wilt het authentieke spreken van de cliënt:
De cliënt in contact brengen met zichzelf, zijn/haar denken en
voelen, het eigen onbewuste à minimaliseert de suggestie: cliënt
uit zichzelf laten spreken, zonder invulling van de therapeut
- 3 grondregels (geen kader):
o Vrije associatie: cliënt heeft opdracht om te vertellen of spelen wat er
door het hoofd gaat, zonder te censureren of achter te houden
o Abstinentie: de neutraliteit die de cliënt aan het werk zet om stil te staan
bij zichzelf, maar ook frustrerend kan zijn à verlangens van cliënt niet
invullen (vb. niet ingaan op uitnodiging feest)
o Gelijkzwevende aandacht: alles wat er verteld en gedaan wordt, daar
schenk je evenveel aandacht aan/ even belangrijk. Is iets om te markeren
en bevragen.
2020
Een veelheid aan psychodynamische kaders
- Psychodynamisch kader heeft zich ontwikkelt vanuit nieuwe problematieken
- Aard van de klinische populatie bepaalde grotendeels dat er een nieuwe
theorievorming kwam + beïnvloedde de praktijk en het kader
- Ander kader nodig voor:
o Persoonlijkheidsstoornis (borderline & narcistische persoonlijkheid)
o Werken met kinderen
o Werken met gezinnen/ ouders & baby’s
- Kader in samenspraak met cliënt + moet passen bij persoon van de cliënt
2
,4 hoofddimensies v/h kader & basisvoorwaarden voor het ontstaan v/e
therapeutisch proces
4 hoofddimensies van het kader (zie schema)
- Tijd
- Ruimte
- Regels
- Werkwijze
Opm.: behandelkader bij kinderen omvat kind en ouders
Van kader naar ontmoetingsruimte: het kader geraakt geïnvesteerd, beladen
met affect & betekenis
Psychotherapieruimte wordt een ontmoetingsruimte
- Cliënt wordt in een specifiek kader uitgenodigd en ontvangen
o Op een vast tijdstip
o Gedurende een afgesproken periode (open-ended of met een zeker duur)
o In een vast afgesproken, rustige ruimte die uitnodigt tot een comfortabel en
vertrouwelijk gesprek à Storende invloeden van buitenaf worden geweerd.
- Therapeut richt zich op cliënt en zijn/haar ritme & niveau van spreken en denken
o Via de communicatiemedia eigen aan de persoon
(van geen materiaal om spreken te facliteren tot creatief materiaal, speelgoed, muziek…)
o Relatie wordt gefaciliteerd door woorden en materiaal à maken denken en spreken
mogelijk
ð Het kader nodigt uit om op zichzelf te richten: op de eigen interne wereld in een nabije
relatie waarin nauwgezet wordt geluisterd
De ruimte van de therapeut wordt de ruimte van de cliënt
- Therapeut ‘ontvangt’ iemand in zijn/haar ruimte:
o Elke therapeut geeft aan zijn/haar therapieruimte een eigen accent
à Voorwerpen in de ruimte weerspiegelen iets van de persoon v/d therapeut
(stoelen, boeken, persoonlijke spullen (wat er aan de muur hangt, op een kast staat…)
- Cliënt zal zich de therapiekamer ‘toe-eigenen’
o Een eigen plekje van maken, zich hechten aan aspecten v/d therapiekamer, zich
hechten aan een plek in de ruimte, een voorwerp in de ruimte …
à Cliënt krijgt gevoel dat dit hun plekje is
o Bij kinderen: explicieter aangeboden: ze krijgen een eigen lade/ doos/ boek
o Bij volwassenen: soms eigen kussen voor de sofa
Het kader geraakt beladen met affect & betekenis
- Bij binnen komen in het kader, dan ontstaat in deze plek affect & betekenis bij C.
- Kader krijgt een eigen subjectieve betekenis in samenspel tussen deze T. & C. via
onderhandelen, exploreren, aanvallen
- Gestelde grenzen kunnen/mogen ‘aanvallen’ à Ervaren hoe T. eraan vasthoudt zonder
- Gestelde grenzen kunnen/mogen ‘aanvallen’ à Ervaren hoe T. eraan vasthoudt zonder in
conflict te gaan à het vertrouwen van de C. wordt verstevigt
3
, Place attachment
- Place attachement: een plaats die voor jou verbonden zijn met herinneringen & ervaringen.
Deze plaats heeft voor een ander geen speciale betekenis.
à Plaats maakt deel uit van je GE en krijgen eeen unieke, persoonlijke betekenis
à Ervaringen à plaats vormen bouwstenen van onze GE, zelfgevoel & identiteit
- Het gaat niet over de objectieve plaats, maar over de betekenis die de plaats krijgt
Place attachment in therapie
- Concrete plaatsen in de therapiekamer/elementen van de inrichting of spelmateriaal
o Krijgen een affectieve lading of betekenis
o Geraken gekoppeld à significante episodes/ervaringen uit het therapieproces
o Zowel positieve, als pijnlijke/angstige betekenis
- Figuur-achtergrond van belangrijke knooppunten
o Waarnaar de cliënt op een later moment van de therapie (vb. naar het einde toe) kan
teruggrijpen
o De cliënt bouwt een ‘persoonlijk patrimonium’ op
Tijd als bondgenoot: belang van historciteit
- Volgehouden continuïteit biedt een container voor versnipperde ervaringen en uitingen van
de cliënt
o Er ontstaat historiciteit doorheen de ontmoetingen, therapiesessies hechten zich aan
elkaar vast en schrijven zich in in de tijd
o Cliënt kan een essentiële historische tijdsdimensie ervaren: er ontstaat een ‘ervoor’
en een ‘erna’, een ‘vorige keer’ en een ‘volgende keer’, een ‘weet je nog toen ik hier
pas kwam…’
o Er ontstaat samenhang, herinnering, een geleidelijk besef van ‘verband’.
o Er kunnen ‘patronen’ zichtbaar worden
- Belang van kunnen ‘wachten’ op wat zich ontvouwt – niet ‘te snel’ willen gaan
o Vertrouwen komt ‘met stukjes’ en ‘via omwegen’
o Illustratie: Kindje dat slaapt op een brancard in huis
Ruimte als bondgenoot: een eigen plek
- Het belang van ‘een eigen plek’ in therapie
o Het kind zoekt eigen plekken in de therapiekamer, een verstopplaats, een plek waar
ik altijd zit
§ Soms vergt het tijd vooraleer het kind zover is.
§ Soms verwacht het kind dat het deze plek moet verdedigen tegen aanvallen
van de therapeut/ andere kinderen…
4
