Neuropedagogiek
Overzicht cursus
Inhoud
Overzicht cursus ...................................................................................................................................... 1
Inleiding: .................................................................................................................................................. 2
Waarom neuropedagogiek.................................................................................................................. 2
Deel 1....................................................................................................................................................... 7
1. Methoden van onderzoek in de (cognitieve) neurowetenschappen .......................................... 7
2. Basisinzichten uit de cognitieve neurowetenschappen ............................................................ 14
Deel 2: Thema’s uit de neuropedagogiek.............................................................................................. 22
3. Het lezende brein ...................................................................................................................... 22
4. Het rekenende brein ................................................................................................................. 29
5. Het lerende brein: executieve functies ..................................................................................... 38
6. Het emotionele brein ................................................................................................................ 48
7. Het sociale brein ........................................................................................................................ 55
8. Plasticiteit en de rol van omgevingsfactoren ............................................................................ 61
Deel 3..................................................................................................................................................... 72
9. Neuropedagogiek: mogelijkheden en grenzen ......................................................................... 72
10. Neuromythes ......................................................................................................................... 80
11. Neuro-ethiek ......................................................................................................................... 89
Exameninfo + voorbeeldvragen ............................................................................................................ 89
Pagina 1 van 92
,Inleiding:
Waarom neuropedagogiek
Neuro & Pedagogen
• “We gebruiken maar 10% van onze hersenen”
o Niet waar, verkeerde interpretatie van neuro-onderzoek, gebruiken constant 100%
• “Het regelmatig inoefenen van bepaalde cognitieve vaardigheden verandert de structuur van de
hersenen”
o Waar, Op basis van ervaringen, leren kunnen onze hersenstructuren veranderen
• “Verschillen in de dominante hersenhelft (links vs.rechts denken) kunnen prestatie in leren
verklaren”
o Niet waar, hardnekkige neuromythe
• “Leerproblemen die het gevolg zijn van een verstoorde hersenontwikkeling kunnen niet
geremedieerd worden in onderwijs”
o Niet waar, structuur van hersenen kunnen wel veranderen
• “De hersenen zij volledig ontwikkeld zodra leerlingen naar de middelbare school gaan”
o Niet waar, nog vele belangrijke ontwikkelingen in de adolescentie
Waarom neuropedagogiek?
• Kennisexplosie obv cognitieve neurowetenschappen
o Neurologische verklaringen voor ontwikkelingsstoornissen zijn niet nieuw
▪ Biologie van belang bij ontwikkelingsstoornissen, leerstoornissen, opvoeding, ..
▪ “A definition of developmental dyscalculia, stressing the hereditary or
congenital affection of the brain substrate of mathematical functions is ….”–
erfelijkheid
▪ Toen niet zoals nu hersenonderzoek doen, waren afhankelijk van patiënten met
hersenletsel (letsel op bepaalde plaats gaf gevolgen op vaardigheden van
persoon) (bv hersenletsel in brocca of wernikke -> taal moeilijkheden)
o Later niet invasieve methoden -> Ontstaan cognitieve neurowetenschappen (=
kennisexplosie)
▪ Niet afhankelijk van patiënten of radio actieve stoffen om hersenen te
onderzoeken
▪ Magnetic Resonance Imaging (MRI): structuur en functie van hersenen in kaart
brengen
o Biologische basis van mentale functies onderzoeken (cognitief, sociaal,
emotioneel, …)
o Wat gebeurd er wanneer mensen leren, welke gebieden van belang bij
welke functies, …
• Neuropedagogiek als nieuw wetenschapsdomein
= Niet invasieve methode -> cognitieve neurowetenschappen => brug tussen
neurowetenschappen en pedagogie (= Neuropedagogiek)
o Focus op leren
▪ Hoe leren we ? + Hoe kunnen we leren optimaliseren?
• Publieke en maatschappelijke interesse in het ‘brein’
o Recente media: bv: ‘breinman’, artikels, nieuws, onderzoek (vaker gepubliceerd dan
pedagogisch onderzoek), …
o Boeken: bv breinwijzer (niet altijd gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek)
Pagina 2 van 92
, o Hersenen in pedagogisch debat
▪ Organisatie van het secundair onderwijs (oriëntatienota hervorming 2nd ond)
o Kneedbaarheid van hersenen , Emotionele onvolwassenheid, .. -> eerste
jaren algemeen en later een studiekeuze maken
▪ Zelfsturende leerling
o Leerling moet zelf leergedrag kunnen sturen, moeten structuur zelf
kunnen opleggen <-> neurologisch rijpingsproces nog volop bezig
(hersenonderzoek gelinkt aan controlefuncties)
▪ Moet de school ’s ochtends later starten
o Bioritme van adolescenten loopt anders dan kinderen en volwassen
waardoor ze minder uitgeslapen zijn in de ochtend <-> moeten leren aan
afspraken te houden <-> rekening houden met ritme (!geen onderzoek)
o Onderzoek punten en afwezigheid wanneer school later startte: betere
resultaten (!1 studie in 1 context)
o Onderzoek in Vlaanderen interesse in brein
▪ CLB veel vaker geconfronteerd met atypische ontwikkelingstrajecten – hier is
kennis over neuro meest toepasbaar -> biologische oorzaak in leren en
ontwikkelen
• Hersenonderzoek kan misbruikt of over geïnterpreteerd worden
o Bv apps om hersenen te trainen (niet onderzocht)
▪ Niet altijd zo bedoeld, maar wordt makkelijker aangenomen wanneer je over
hersenen spreekt
▪ Vaak wel uit een correct element vertrokken, maar verkeerde conclusie
o Neuromythes
▪ Bv links- en rechtsdenkers is een misinterpretatie
▪ Vaak gestoeld om neurowetenschappelijke kennis gestoeld maar over
geïnterpreteerd of verkeerd geïnterpreteerd
• ! Belangrijk als pedagoog geldigheid van hersenargument in te schatten
Belang opleiding & vorming
• Training en professionele ontwikkeling van mensen in het veld moet neurowetenschappen (voor
zover op toepassing van pedagogische fenomenen) bevatten
• Neurowetenschappen <-> pedagogiek (zitten beiden in beide geloofsovertuigingen)
o Optimisme
▪ Gelooft dat neurowetenschappen de pedagogische praktijk volledig zal
veranderen
Pagina 3 van 92
, o Objectieve kennis om met pedagogische thema’s om te gaan
o Evidence-based
• Evidence zal uit neurowetenschappen komen
o Bv: geneeskunde was vroeger obv ervaring, nu veel objectiever -> exacte
wetenschappen verschaffen inzicht in menselijk lichaam net zoals
neurowetenschappen in de pedagogie -> zorgt voor gelijkaardige
kennistoename
o Als we de biologie kennen, wordt opvoeden en onderwijs misschien een
biologische interventie
o Sceptisme
▪ Directe toepassing van Neurowetenschappelijke resultaten niet mogelijk
o houdt geen rekening met complexiteit van opvoeding
• Neurowetenschap maakt hier een abstractie van
o Neurowetenschap is descriptieve wetenschap (wat is) <-> pedagogiek is
normatieve wetenschap (wat moet zijn)
• Willen we opvoeden volgens kind maken dmv medicatie
o Ecologische validiteit verzamelde gegevens
• Opvoeding in neurowetenschappelijk onderzoek is volledig anders
dan in de omgeving van gezin of klas
o Gevaar voor misvattingen
• Argumenten zijn niet correct voor bepaalde interventie
• Toepassing enkel via tussenstap (cognitieve)
o Gematigde positie (zo positioneren in deze cursus)
▪ Neurowetenschappen gaan de pedagogiek niet overnemen
▪ Raakvlakken mogelijk
o Verbinding zoeken
o Niet alle neurowetenschappen en niet alle domeinen van de pedagogiek
▪ Zowel pyschologische, pedagogische als neurologische disciplines
o Psych: Mentale micro processen als basis voor gedrag (individu)
o Neuro: cognitieve neurowetenschappen (basis voor mentale processen)
o Peda: interesse voor onderwijs, opvoeding, leren, .. op micro-niveau
- Alle 3 even belangrijk in de neuropedagogiek, even objectief, gelijkwaardig,..
- Op alle 3 werkt de omgeving in
Neuropedagogiek
= Waar bruggen bouwen tussen neurowetenschappen, pyschologie en pedagogiek
• Mogelijkheden
o Effect van genen op de structuur van de hersenen
Pagina 4 van 92
