Zie cursusinformatie voor vragen examen en info
zie boek
zie practicum nota’s
zie seminaries
zie PP
Les 1: Inleiding - Voortplanting
Eerste trimester van zwangerschap is heel gevoelig, meer kans op geboorteafwijking.
embryologie: bevruchte eicel is een zygote,dit is eerste embryo die we tegenkomen, die
ontwikkelt zich tot de foetus geboren wordt (van bevruchting tot geboorte)
teratologie: studie van geboorteafwijkingen
Oorspronkelijk oerdarm waar divertikels uit zijn gekomen
Bij de mens: Softenon is de merknaam van Thalidomide: geneesmiddel in jaren 50-60 bij
zwangere vrouwen tegen ochtendmisselijkheid, in vroege zwangerschap dus eerste
trimester. Thalidomide is teratogeen: geneesmiddel die geboorteafwijkingen veroorzaakt,
armen zijn kort, bepaalde beenderen ontbreken ook in armen. De stof teratogeen gaat
interfereren met vasculogenese (aanleg van bloedvaten in armen) -> te weinig zuurstof en
voedingsstoffen komen erdoor -> armen gaan niet goed ontwikkelen, focomelie. Thalidomide
is het eerste geneesmiddel met deze grote afwijkingen. In Europa werd het op de markt
gezet, in US niet. De firma’s moesten de testen enkel op knaagdieren doen, hier werd weinig
gezien, enkel veel abortussen. Bij ratten was de stof sterker dus veel sterftes, bij de mens
afwijkingen. Vanaf dan moesten ze ook drachtige niet-knaagdieren testen.
Normale embryonale ontwikkeling heeft 5 stappen/fenomenen, als er een niet gebeurt dan is
er geen normale ontwikkeling. Celproliferatie, groei, celdifferentiatie, celmigratie, celdood.
Neurale lijstcellen (melanine) van regio ruggenmerg, deze moeten migreren, zo niet ->
problemen.
Foetaal alcohol syndroom/alcohol spectrum disorder (door veel drinken tijdens
zwangerschap): specifiek gezicht van het kind, beetje zoals syndroom van Down. Hoe? Door
de metaboliet van alcohol gaan de neurale lijstcellen ‘precies dronken worden’ en niet op de
juiste plaats liggen (dus foute celmigratie) -> abnormale vorm van het aangezicht.
Embryonale periode: bevruchting tot primitieve gemeenschappelijke lichaamsvorm, meeste
species lijken op elkaar, pas erna specifieke kenmerk, tot einde van organogenese (stopt
wanneer gehemelte platen gaan vergroeien) (1e trimester)
Foetale periode: organen zijn aangelegd maar moeten nog groeien tot geboorte (2&3e
trimester)
Postnatale periode: verdere ontwikkeling bv centrale zenuwstelsel moet matureren
(puberteit), synapsen moeten nog afgesteld worden
,Nestvlieders zijn sterk ontwikkeld, binnen paar minuten staan ze recht (prooidieren), langere
drachtduur
Nestblijvers moeten nog lang bij de moeder blijven (carnivoren), korte drachtduur
Voortplanting:
gametogenese, ontstaan gameten: spermatozoa (zaadcellen) en ovogenese (eicellen)
Gametogenese is gelijkaardig in de gonaden (geslachtsorganen) bij vissen, amfibieën,
vogels en zoogdieren
Mannelijk geslachtsstelsel zie pp
Spermatozoa moeten rijpen in epididymis: belangrijk als maturatie orgaan
Zaadplasma gaat spermatozoa beschermen en dient als voedsel
Testikel bevat zaadbuisjes, dwars zijn tubuli seminiferi -> periferie, sparmatogonia
(stamcellen) -> spermatozoa
Ook ondersteunende cellen: sertolicellen, soort zeester met uitlopers, houdt alle kiemcellen
vast
Een bepaald solvent kan sertolicellen aanvallen -> tentakels gaan intrekken
Als sertolicellen afsterven wordt de man infertiel
Leydig cellen zijn belangrijk voor aanmaak van testosteron
Proces:
Sparmatogonium -> primaire spermatocyt (16 dagen) -> eerste meiotische deling (eerst
mitose) -> 2 secundaire spermatocyten (elk diploid) -> tweede meiotische deling -> 2
spermatiden (haploid)
Spermatiden gaan niet meer delen, gaan omvormen (metamorfose) -> ronde cel wordt flagel
achtige cel, cytoplasma wordt afgestoten, flagel wordt gevormd
Spermatogenese: omvorming van sparmatogonium tot spermatiden (deze term wordt
gebruikt voor volledig proces, 2 maanden) ; stamcellen vormen zich om tot spermatozoa
elke 2 maanden
Spermiogenese: omvorming van spermatiden tot een matuur spermatozoom (20 dagen)
Oögenese:
Primordiale cel voor oöcyt gaat delingen ondergaan -> primaire oöcyt -> eerste meiotische
deling maar wordt in profase op pauze gezet tot het individu in cyclus komt en de eerste
ovulatie krijgt, secundaire oöcyt wordt gevormd en de tweede meiotische deling gaat direct
starten maar wordt ook direct op pauze geduwd, nu in de metafase, de tweede meiotische
deling gaat pas door op het moment dat de eicel bevrucht wordt, de secundaire oocyt heeft
de spermatozoom nodig om de tweede meiotische delling te voltrekken
Dus de eerste meiotische deling start al vanaf je een embryo was, dan op pauze en pas
terug voltrokken op de eerste menstruele cyclus (ongeveer 12/14 jaar op pauze), dan
tweede meiotische deling, direct op pauze tot zwangerschap
Proces van jarenlang, heel gevoelig voor fouten (het is minder gevoelig bij man want is om
de twee maanden), kan je vergelijken met auto in garage, primaire oöcyt is lang op pauze,
,eerste meiotische deling gaat vaak fout omdat er 12/14 jaar tussen zit. Bij de tweede
meiotische deling kan het ook fout gaan als je bv wacht met zwangerschap tot 40 jaar, kans
op fouten neemt enorm toe, kans op babys met genetische afwijking bv syndroom van
Down, door fout in eerste meiotische deling
Vrouwen worden geboren met vaste poule van eicellen, bij mannen wordt het constant
aangemaakt
(Spermatogenese is maar +-1 maand bij muizen, bij kip 2 weken dit is het kortst)
Gemiddeld 10-12 dagen om spermatozoa te laten migreren vanuit de testikel tot in de bijbal
Spermatogenese is temperatuursafhankelijk, sneller bij hoge temperatuur, traag bij lage
Spermiogenese: spermatiden worden gevormd, cytoplasma wordt afgestoot, over de kern is
er een soort ‘badmuts’ met water=acrosoom (vesikel, gevormd door het golgi-apparaat) dat
hydrolytische enzymen bevat, die gaan de eicel penetreren bij de bevruchting
Kern is nog groot, chromatiden moeten nog condenseren, wordt dens om tot een slanke
kern te komen en de flagel wordt aangelegd en het cytoplasma wordt verwijderd
Kern bevat maternale genetisch materiaal, haploid
centriool is van belang voor mitotische figuur van de zygote
tussenstuk: motor van spermatozoa, bevat mitochondriën die energie gaan produceren, gaat
de flagel aandrijven
Vorm van spermatozoom verschilt qua species
Rat en kip hebben een soort haak als kop, andere species hebben een ronde kop
Tussenstuk met mitochondriën en microtubuli, de microtubuli zitten in de staart, doublet
structuur met 9 doubletten errond (zie tekening) = typisch voor elke flagel
Vrouwelijk geslachtsstelsel:
ovarium en eileider met infundibulum (trechter die de eicel met de granulosacellen en zona
pellucida zal opvangen), eicel gaat migreren, als er een copulatie gebeurt is, gaan de
spermacellen via vrouwelijk geslachtsstelsel in baarmoeder, in eileider terechtkomen, gaan
de eicel bevruchten, als deze bevrucht is -> delingen -> embryo komt in baarmoeder terecht
en nestelt zich hier in
Rond eicel, een soort band/schaal ter bescherming, dit is de zona pellucida (bestaat uit
glycoproteïnen), komt overeen met de vitelliene membraan bij amfibieën en vogels, het
eikapsel (bij amfibieën) en de eischaal (bij vogels) wordt door de schaalklier aangemaakt, de
calcium deposit gebeurt daar dus
Elk vrouwelijk individu heeft een poule van primordiale follikels= eicel met errond afgeplatte
follikelcellen, als deze kubisch worden=primaire follikel, geleidelijk aan wordt er tussen de
eicel en follikelcellen een zona pellucida gevormd, vanaf er meerdere lagen follikelcellen
rond eicel zijn= secundaire follikel
(Dus:
afgeplatte laag van cellen: primordiale follikel
, kubisch epitheel: primaire follikel
meerdere lagen van follikelcellen: secundaire follikel)
Geleidelijk aan wordt er vocht opgenomen tussen de follikelcellen, we krijgen een lumen=
antrale holte van een follikel , de eicel komt op een soort schiereiland te liggen tussen het
vocht -> tertiaire follikel die eventueel gaat ovuleren -> follikel barst -> eicel met zona
pellucida en aantal follikelcellen komen naar buiten en worden opgevangen in de eileider
ook het follikelvocht wordt voor een stuk opgevangen, follikelvocht is belangrijk want het
trekt de spermacellen aan naar de eicel
als eicel is geovuleerd met zona pellucida en follikelcellen = cumulus oophorus, follikelcellen
die rond de eicel liggen (ook rond de zona pellucida), dient als bescherming van de eicel
Wanneer de eicel gaat uitpuilen naar het lumen toe: tertiaire follikel
grafische follikel is een tertiaire follikel die rijp is en zal ovuleren
de andere follikelcellen gaan luteïniseren, worden geel en vormen het corpus luteum (gele
lichaam), is geel want zit vol met progesteron, als er een ovulatie is en geen bevruchting,
gaat dit verdwijnen door apoptose en er blijft een wit lichaampje over=corpus albicans/witte
lichaam
als er wel een zwangerschap, blijft het progesteron aanmaken
De hormonale regeling (de regulatie van de spermatogenese en oögenese) gebeurt
hoofdzakelijk in de hypothalamus (deel van hersenen), hier wordt het gonadotrope releasing
hormone/factor GnRH of GRF geproduceerd, het heeft een effect op de hypofyse, de
hypofyse gaat twee hormonen aanmaken: het lutiniserend hormoon en het follikelsimulerend
hormoon (zowel bij man als vrouw), heeft effect op de gonaden -> gonaden gaan ook
hormonen produceren
Bij de secundaire oocyt is het polocyte 1 waar de rest van het DNA materiaal zit omdat de
secundaire oocyt maar haploid is
Dus: primaire oocyt start de eerste meiotische deling maar wordt op pauze gezet, wordt
voltrokken tijdens de eerste menstruele/oestrische cyclus om de secundaire oocyt te vormen
-> rijpe oocyt met het secundaire poollichaampje
Secundaire poollichaampje=polocyte?X
Het eerste poollichaampje dat ontstaat na de eerste meiotische deling kan zichzelf ook
opsplitsen in 2 -> sommige oocyten hebben 3 poollichaampjes
Het aantal stamcellen neemt exponentieel toe tussen de derde en de zesde maand van de
dracht tot 7miljoen -> drastische daling tot geboorte tot 2 miljoen -> na geboorte verdere
daling tot op moment van eerste cyclus tot 0,5 miljoen stamcellen ; deze curve komt omdat
een te snelle deling (de exponentiele stijging) veel fouten maakt, dit is een natuurlijk
beschermingsmechanisme, de apoptose van de slechte follikels waardoor de sterkste
overblijven in het ovarium, (normaalgezien) zonder fouten (dit zien we ook bij tumoren, de
sterkste tumoren blijven bestaan)
