Grote stromingen van de wijsbegeerte – Academiejaar 2020-2021
DISCLAIMER
College B komt enkel overeen met college B van academiejaar 2020-2021. Controleer het
dus goed.
Het eerste deel – WPOI, de eerste twee lessen – is onvolledig. Voor de rest (WPOII –
WPOIV) is de samenvatting volledig.
Veel succes!
Grote Stromingen - WPOI
College A
A1
Wat is Filosofie?
‘filos-sofia’ in het Grieks: “vriend van de wijsheid”
Twee vertalingen in het Nederlands: ‘filosofie’ en ‘wijsbegeerte’
De etymologie van het woord ‘filosofie’ toont dat filosofie een samenstelling is van
vriendschap (of liefde) en wijsheid.
De etymologie van het woord ‘wijsbegeerte’ zegt ons daarentegen niets over de vriendschap:
“de begeerte naar wijsheid”
De wijsheid die de filosoof nastreeft is altijd iets anders dan de wijsheid die de meerderheid als
waarheid erkent.
De filosoof verplaatst zich naar de andere kant van de heersende ideologie, hij vraagt zich af
of, wat de mensen denken dat de waarheid is, de effectieve waarheid is.
De liefde voor wijsheid is een kritiek van de heersende ideologie, van de waarheid van het
gezond verstand, van alles wat voor iedereen vanzelfsprekend is geworden.
o Liefde voor de wijsheid is een aanval op de wijsheid van de meerderheid, een aanval
op het systeem dus.
o Dit is een disruptief discours over de realiteit: het maakt een verschil in de realiteit,
toont een alternatief, een parallelle realiteit of wereld, om daaruit onze realiteit in
vraag te stellen.
Wat je ziet, wat je denkt dat de realiteit is, is eigenlijk niet de echte realiteit maar een
vertekend beeld ervan.
Filosofie: een rare vriendschap
“Vriend van de wijsheid” betekent ook: “vijand van de wijze, de wetenschappers, van de
dominante opinie en ook van andere ‘vrienden’ van de wijsheid.”
o Liefde voor de wijsheid is tegelijkertijd een kritische verhouding tegenover andere
wijsheden.
, De filosoof kiest niet om te filosoferen, maar streeft naar de wijsheid. (let op: filosofie ≠
bezitten van de wijsheid)
Wat is filosofie?
Filosofie betekent zowel liefde voor of vriendschap met de wijsheid als begeerte naar
wijsheid.
Het is al dan niet een bewuste affectieve verhouding (vriendschap, liefde, begeerte,
verlangen) tot wijsheid.
Het is geen weten, geen wetenschap
Het is geen wijsheid maar streven naar wijsheid
De specifieke betekenis van deze woorden is nooit dezelfde in de geschiedenis van de
filosofie.
Filosofie ≠ vanzelfsprekendheden
Eerste stap: emancipatie van
o Vanzelfsprekendheden
o Algemene, beheersende meningen
o Wat ‘in’ of ‘mode’ is
o Clichés
o ‘we weten altijd te veel’
Filosofie vraagt afstand (ruimte) en geduld (tijd), wantrouwen (in de eigen wijsheid) en
vertrouwen (in de niet-gevonden waarheid)
Filosofie: (storende) wijsheid
Socrates (469 – 399 v.C.)
o “ik weet dat ik niets weet”; “ik weet dat wat jullie voor waar, goed, juist en schoon
houden, vals is”
o De horzel van athene
o Hij voerde nieuwe goden in, misleidde de jeugd
o Ter dood veroordeeld, moest de gifbeker drinken na een proces.
Filosofen zijn ‘ambetante’ mensen
Baruch de Spinoza (1632 – 1677)
o « un monstre de confusion et de ténèbres » ; « universally infamous », « aethorum
nosra aetate princeps »
o Prins van de atheïsten : in de middeleeuwen was het een groot gevaar om atheïst te
zijn
o ‘Spinozist’ als belediging in zijn tijd
o “Slechts één substantie kan bestaan”, “we zijn allemaal materie”
o Deus sive natura
o Radicaal egalitarisme en radiale democratie
o Gevaarlijk voor de sociale, religieuze, politieke en economische orde
F. Nietzsche (1844 – 1900)
o De hamer-filosoof
, o “ik spreek een taal die niet iedereen begrijpt” (omdat het over een wijsheid gaat die
niet de dominante ideologie is)
o “filosofie is aan gene zijde van goed en kwaad”
o Provocatief, controversieel, polemisch?
o Nihilist? Atheïst?
o “God is dood”
Er was ooit een God, hij is nu dood, we hebben hem vermoord. En nu? Wat
doen we nu zonder God?
De dood van God is geen antwoord, maar een probleem.
Paul Preciado (1970 – nu)
o ‘Pornoptia’: een essay over playboy’s architectuur en biopolitiek (2014)
o ‘Testo junkie’: seks, drugs en de biopolitiek in de ‘pharmacopornographic era’ (2013)
o Manifesto contrasexual (countersexual manifesto) (2002)
o Genderfilosofie
Geen genderstudies, geen wetenschap maar filosofisch terrorisme
o Filosofie is disruptief tegenover common sense, conservatief zichtpunt tegenover
gender, mensen die zich bezig houden met genderkwestie.
o Schrijft over seks, biologische verschillen tussen man en vrouw etc.
o We zijn allesbehalve natuurlijke wezens
o Nieuwe concepten om de wereld anders te bekijken
De historiciteit van de filosofie
De tijdperken
o Antieke wijsbegeerte (7e – 2e eeuw v.C.)
o Middeleeuwse wijsbegeerte (2e eeuw v.C. – 15e eeuw)
o Moderne wijsbegeerte (15e eeuw – 1831)
o Moderniteit (1831 – 1945)
o Postmoderniteit (1945 – nu)
De grote stromingen in de geschiedenis van de wijsbegeerte (een selectie)
Voorsocratische filosofie
Idealisme
Realisme
Scepticisme
Materialisme
Filosofie in de Oudheid
Wat is filosofie in de Oudheid?
Filosofie en/of wijsbegeerte is vriendschap of liefde voor de wijsheid en begeerte naar
wijsheid.
Maar filosofie is in elk tijdperk en zelfs bij elke filosoof altijd anders.
De vraag is dus wat wijsheid, begeerte, vriendschap en liefde precies betekent in het geval
van een tijdperk of een filosoof.
Onze bespreking van deze periode begint met Thales van Milete (623-4/623 – 548/544 v.C.)
en zogenoemde voorsocratische filosofen en eindigt met Aristoteles (384 – 322 v.C.)
, Thales en de voorsocratische filosofen
Men zegt dat Thales de eerste filosoof was
De wijsheid bij hem is de wetenschappelijke verklaring van de natuur
Deze wijsheid toont de onwaardigheid van de wijsheid van zijn tijdgenoten, namelijk de
mythologische uitleg over de natuur.
In de mythologische werken van Homerus en Hesiodus vinden we een universum dat de wil
van de goden volgt.
o Het ontstaan van het universum wordt uitgelegd als een product van de handelingen
van de goden.
o In zijn Theogonie zegt Hesiodus dat er in het begin alleen Chaos was.
o Dan ontstaan er een aantal oer-goden van Chaos en uit deze oer-goden nieuwe
goddelijke en niet-goddelijke wezens die allemaal deel uitmaken of hebben
uitgemaakt van de natuur die voor de mensen verschijnt.
o Bijvoorbeeld: de aarde (Gaia) ontstaat uit Chaos, ze is de moeder van de hemel
(Uranus)
o Het universum is het resultaat van een proces van voortplanting
Thales zegt: het principe van de realiteit (van de natuur) is water
Water is geen god
Doordat water het principe is, is er geen verhaal waarin je moet geloven maar kennis die je
door empirische observatie vergaart.
Thales: liefde is “empirisch onderzoeken naar het materiele principe van de realiteit”
Na Thales komen andere filosofen die ook de vraag stellen naar het principe van de natuur.
Iedereen geeft een ander antwoord op dezelfde vraag.
Anaximander (ca. 610 – 546 v.C.) zegt dat het principe een onbepaalde massa is, alle
oerstoffen ontstaan uit deze materiele onbepaaldheid.
Anaximedes (585 – 526 v.C.) merkt dat noch Thales noch Anaximander gelijk heeft, het
principe is volgens hem lucht.
De natuurfilosofen of presocratici
Thales (Milete): water
Anaximander (Milete): het onbegrensde
Anaximedes (Milete): lucht
Pythagoras (Samos): vuur, harmonie (ziel) en getal
Heraclitus (Efese): Logos (wet/verhouding)
Parmenides (Elea): het (absolute) ‘is’
Empedocles (Akragras): liefde en haat en de vier elementen
Anaxagoras (Klazomenai / Athene): Nous (geest) en kiemen
Democritus (Abdera): atomen (ondeelbare grondelementen)
De crisis van de natuurfilosofie
Met Heraclitus en Parmenides komt de natuurfilosofie tot haar einde.
Filosofie is niet meer de empirische observatie van de natuur (het zichtbare)
Filosofie wordt metafysica: het object van liefde bevindt zich nu voorbij de zichtbare
natuurfenomenen (metafysica)
Filosofie wordt onderzoek naar het onzichtbare als de echte realiteit
Heraclitus
