Begrippenlijst methodisch handelen 2
H9: gedragsveranderingstechnieken voor het aanleren of
wijzigen van vaardigheden
Perceptietraining en verstrekken van informatie
vaardigheidstraining Vaardigheidstraining betekent:
- aanleren van vaardigheden, handelingen en strategieën
- afleren van inadequaat gedrag
- wijzigen van gedrag
- doen toenemen van adequaat gedrag dat wel maar nog te weinig aanwezig is
bekrachtigen aanmoedigen, versterken
bestraffen ontmoedigen, verzwakken
operant leerschema prikkel/situatie gedrag positieve (+s+, -s-, °s-) of negatieve (+s-, -s+, °s+)
gedragsgevolgen
respondent leerschema prikkel/situatie betekenis emotie
prikkeldiscriminatie Prikkels die van elkaar verschillen ook daadwerkelijk kunnen onderscheiden of
discrimineren.
onvoldoende De cliënt onderscheidt dingen niet van elkaar terwijl ze wel als verschillend
prikkeldiscriminatie moeten worden beschouwd.
onterechte Stimuli/uitlokkende prikkels allemaal als hetzelfde beschouwen terwijl ze
prikkelgeneralisatie verschillend zijn. Je generaliseert ze.
uitlokkende prikkels = antecedente prikkels
= discriminatieve stimuli
perceptietraining Het leren herkennen en discrimineren tussen prikkels die een verschillende
operante respons vereisen én het leren negeren van verschillen die irrelevant zijn
voor een correcte gedragsuitvoering.
informatie verstrekken Het opdrijven van relevante kennis bij de cliënt. De cliënt duidelijkheid geven
over waarop men precies moet letten om de juiste gedragsrespons te stellen.
Wegnemen en/of aanbieden van uitlokkende prikkels (stimuluscontrole)
stimuluscontrole Het feit dat prikkels in staat zijn een invloed uit te oefenen op het optreden of de
uitvoering van gedrag. De therapeut probeert situaties/prikkels zo te organiseren
dat de cliënt er minder of net meer mee wordt geconfronteerd. Dit kan via:
- prikkelvermijding
- prompting
- fading
prikkelvermijding Het wegnemen of vermijden van gedragsuitlokkende prikkels of omstandigheden
als tijdelijke maatregel.
prompting Het gebruik van prompts om gedrag te ontlokken.
prompts Een prikkel die de persoon eraan herinneren een bepaald gedrag te stellen die hij
al beheerst (reminder) of die helpt een gedrag te stellen dat hij niet vaak of goed
genoeg gebruikt (cue). Prompts worden altijd aangeboden tijdens het gedrag.
- fysieke prompts
- verbale prompts
- picturale prompts
- gestuele prompts
- auditieve prompts
fading Het afbouwen van prompts. Ze worden systematisch minder aangeboden. Het is
een proces waarbij de functie van de prompts zich geleidelijk verplaatst naar de
werkelijke uitlokkende prikkels. De prompt wordt geleidelijk weggenomen of
verandert/aangepast in de richting van wat de eigenlijke uitlokkende prikkel zou
moeten zijn. Het minder nadrukkelijk maken en uitdoven van de prompts. Het
, tijdsinterval tussen de discriminatieve prikkel en de prompt wordt vergroot.
Modeling en het geven van instructies
modeling Een methode om gedrag dat ontbreekt op te roepen. De therapeut stelt modelgedrag
dat door de cliënt wordt waargenomen en uiteindelijk moet worden overgenomen.
coping model De therapeut doet voor hij hij/zij zelf nog zoekgedrag stelt of zichzelf herstelt tijdens
het stellen van het doelgedrag.
mastery model De therapeut doet het doelgedrag voor op de perfecte manier.
instructieleren De therapeut geeft uitleg en concrete gedragsadviezen over hoe een gedrag dient te
worden uitgevoerd.
Bekrachtigingsprocedures
Aangenaam gedragsgevolg
+S+ Positieve bekrachtiging
-S- Negatieve bekrachtiging
°S- Negatieve bekrachtiging
positieve bekrachtiging Gedragsgevolg toevoegen dat het gewenst gedrag doet toenemen,
+S+
consumeerbare bekrachtiger bekrachtiger die men kan eten of drinken
bv. snoep, koek, fruit, frisdrank
materiële/tastbare bekrachtiger bv. speelgoed, kleding, gsm, strip, cd
zintuiglijke bekrachtiger bv. luisteren naar muziek, kunstwerk bekijken, landschap
bewonderen, bijwonen van een theaterstuk of voetbalmatch
prettige activiteiten (activity bv. tv kijken, prentenboek inkijken, een spel spelen, een kamp
reinforcement) bouwen, fietsen, sporten
manipuleerbare bekrachtiger bv. gelegenheid of tijd om met favoriete speelgoed te spelen,
tekenen, kleuren, schilderen, gamen
possessional reinforcer bv. de gelegenheid om je favoriet kleedje te dragen, een eigen kamer
(bezitsbekrachtiger) te krijgen
sociale bekrachtiger aandacht van anderen
bv. een complimentje, schouderklopje, knuffel
premack-principe Koppeling van aan te leren gedrag aan activiteit(en) die al vaak en
graag uitgevoerd worden, doet de frequentie ervan toenemen.
Wanneer aan te leren handelingen worden gekoppeld aan activiteiten die sterk
bekrachtigend werken en door iemand veel en graag uitgevoerd worden, dan zullen
deze doelhandelingen ook geleidelijk aan meer gesteld worden. De therapeut moet
dus op zoek gaan naar andere gedragingen die door de cliënt veel en graag gesteld
worden om specifiek doelgedrag te stimuleren.
negatieve bekrachtiging Ervoor zorgen dat door het gewenste gedrag een eind komt aan een
onaangename toestand (of dat deze in intensiteit afneemt), -S-
= ontsnappingsconditionering
Ervoor zorgen dat door het gewenste gedrag een onprettig gevolg
uitblijft, hoewel dit wel verwacht werd, °S-
= vermijdingsconditionering
coping / aanpakgedrag (ontsnappings)gedrag waarmee men een lastige situatie aanpakt op
een manier die (meer) positieve bekrachtiging oplevert en tegelijk de
onprettige gedragsgevolgen vermindert
bv. assertief reageren ipv agressief
natuurlijke bekrachtigers belonende effecten in eigen natuurlijke situatie
bv. thuis, op school, onder vrienden, op het werk
geprogrammeerde/arbitraire belonende effecten die door de therapeut bedacht en systematisch
