2020
2021
Geschiedenis van de
Nederlanden
, INHOUDSOPGAVE
Praktisch ............................................................................................................................................. 5
Basisconcepten & historiografie ......................................................................................................... 7
Studieobject: De Nederlanden ....................................................................................................... 7
Afbakening .................................................................................................................................... 7
Algemene relevantie .................................................................................................................... 7
Geschiedenis van een geschiedenisvak ....................................................................................... 9
1800-1870: Het primaat van de natiestaat................................................................................. 9
1870-1945: Professionalisering .................................................................................................... 12
1945 – Heden: Weg van de nationalistische kaders ............................................................... 14
Landschap, taal, religie en vroegste politieke structuren ............................................................. 15
Landschap en bevolking................................................................................................................ 15
Bevolking ...................................................................................................................................... 15
Poldermodel ................................................................................................................................ 16
taal .................................................................................................................................................... 17
Integratie in het Romeinse Rijk ................................................................................................... 17
Etnische verschuivingen vanaf 2E .............................................................................................. 17
Religie ............................................................................................................................................... 18
Tweede Kerstening vanaf 6E ...................................................................................................... 18
Vroegste politieke structuren ......................................................................................................... 19
Soevereiniteitsgrenzen ................................................................................................................ 19
Landsheerlijkheden ..................................................................................................................... 21
‘Gewone’ heerlijkheden ............................................................................................................ 25
De bourgondische eenmaking en de Habsburgse overname (14E – 16E) ................................... 26
De rol van de steden ...................................................................................................................... 26
Demografische groei .................................................................................................................. 26
Politieke gevolgen....................................................................................................................... 28
Ambigue relatie stad – graaf (hertog, …) ................................................................................ 29
De uitbouw van de Bourgondische dynastie .............................................................................. 29
Het huwelijk van 1369 ................................................................................................................. 30
Gebiedsuitbreiding onder Filips de Goede (1396-1467) ......................................................... 31
Hoogmoed onder Karel de Stoute (1433-1477)....................................................................... 33
De Habsburgse machtsovername ................................................................................................ 34
Crisisjaren in de Nederlanden (1477-1492) ............................................................................... 34
Filips de Schone (1478-1506) & Karel V (1500-1558) ................................................................ 35
De Nederlanden als kralenketting ............................................................................................ 35
De samenleving in de Bourgondisch-Habsburgse periode (14E – 16E) ........................................ 37
Politieke structuur in de Nederlanden (14e – 16E) ........................................................................ 37
pogingen tot centralisering........................................................................................................ 37
uitbouwen van een hofleven ................................................................................................ 37
Uitbouw van politieke instellingen ......................................................................................... 37
Bovengewestelijk ................................................................................................................. 37
Regionaal ............................................................................................................................. 39
juridische eenmaking van de Nederlanden ........................................................................ 39
1
, Impact van centarlisering .......................................................................................................... 40
Een almachtige Bourgondische-Habsburgse Staat?.............................................................. 40
sociaalegonomiche ontwikeklingen in Nederlanden (14e – 16e) .............................................. 41
industrie ........................................................................................................................................ 41
handel .......................................................................................................................................... 42
Commercialisering en specialisering – casus Holland ............................................................ 45
Tweeledige economische.......................................................................................................... 45
De Opstand: aanleidingen ............................................................................................................... 47
Troonsafstand Karel V ..................................................................................................................... 47
Religieuze factoren ......................................................................................................................... 47
Kritiek op het geloof .................................................................................................................... 47
Fase 1: Lutheranisme & Anabaptisme (1517 – ca. 1560) ........................................................ 49
Fase 2: Radicalisering bij de Calvinisten (vanaf ca. 1560) ..................................................... 50
Politieke factoren ............................................................................................................................ 50
Habsburg: enorm rijk, enorme problemen ............................................................................... 50
Nederlanden als melkkoe ...................................................................................................... 51
Topadel wordt geweerd uit beleid ....................................................................................... 52
Kerkelijke hervormingen van 1559 ......................................................................................... 52
Toegenomen frustraties in de jaren 1560 ................................................................................. 53
De Opstand: veroop en uitkomst ..................................................................................................... 55
Eerste escalatie van het geweld (1566 – 1568) ........................................................................... 55
Aanleiding voor de beeldenstorm ............................................................................................ 55
De beeldenstorm (aug-okt 1566) .............................................................................................. 56
Reacties op de beeldenstorm ................................................................................................... 56
Het beleid van Alva .................................................................................................................... 57
Guerrillaoorlog ................................................................................................................................. 58
Reacties op beleid van Alva ..................................................................................................... 58
Alva wil terugsslaan, maar…...................................................................................................... 59
Twee partijen in evenwicht (1576-1588) ....................................................................................... 59
Zoeken naar een compromis .................................................................................................... 59
Opnieuw ten oorlog vanaf 1579 ............................................................................................... 60
Naar een scheiding .................................................................................................................... 61
Farnese aan de winnende hand .............................................................................................. 62
Internationale context beslecht het pleit (1588-1609) ................................................................ 62
Plotse steun uit Engelse en Franse hoek ................................................................................... 62
Steun uit Engeland .................................................................................................................. 62
Steun uit Frankrijk ..................................................................................................................... 62
Einde van het conflict ................................................................................................................. 63
Politiek en participatie (17E – 18E)..................................................................................................... 64
De zuidelijke Nederlanden: politieke structuur en participatie ................................................. 64
Algemene Evolutie ...................................................................................................................... 64
Politieke structuren onder de Spanjaarden en Oostenrijkers ................................................. 64
Politieke participatie ................................................................................................................... 65
De Noordelijke Nederlanden: politieke structuur ........................................................................ 66
Continuïteit en vernieuwing ....................................................................................................... 66
Continuïteit: .............................................................................................................................. 66
2
, Verandering: ............................................................................................................................ 66
Uitdagingen voor de jonge staat .............................................................................................. 67
Werking provincies / gewesten ................................................................................................. 67
Takenpakket & werking van Staten-generaal ......................................................................... 67
De stadhouder............................................................................................................................. 68
De republiek als ‘burgerlijke democratie’? .................................................................................. 68
Krachtlijnen van de politieke debatten ................................................................................... 69
Wie bestuurt? ............................................................................................................................... 70
Uitgesloten van de macht ......................................................................................................... 71
Invloed op politiek via pamfletten ............................................................................................ 71
Oorlogsvoering (17E – 18E)................................................................................................................. 73
Oorlogsvoering in de Zuidelijke Nederlanden ............................................................................. 73
Verzwakking Spaanse militaire macht ...................................................................................... 73
Frankrijk als nieuwe dreiging vanaf 1648 .................................................................................. 73
Devolutieoorlog (1667-1668) ...................................................................................................... 74
Hollandse oorlog (1672-1678/9) ................................................................................................. 74
Negenjarige oorlog (1688-1697) ................................................................................................ 75
Spaanse successieoorlog (1702-1713) ...................................................................................... 75
Vrede van utrecht (1713) ........................................................................................................... 76
Structurele gevolgen in Z-NDL.................................................................................................... 76
Oorlogsvoering in de Republiek .................................................................................................... 77
De Republiek in de internationale militaire context ................................................................ 77
De oorlogspraktijk in de Republiek: landoorlogen .................................................................. 77
De oorlogspraktijk in de Republiek: maritieme oorlogen ....................................................... 78
Oorlogsfinanciering op z’n Hollands ......................................................................................... 78
De neergang van het Noorden (18E) ....................................................................................... 79
Economie en globalisering (17E – 18E) ............................................................................................. 81
Noord en Zuid in evenwicht gedurende de 16E .......................................................................... 81
Demografische data .................................................................................................................. 81
Reële lonen .................................................................................................................................. 81
‘Gouden Eeuw’ in het Noorden, ‘Siècle des malheurs’ in het Zuiden? ................................... 81
Gestolen welvaart van het zuiden? .......................................................................................... 82
Amsterdam als nieuwe handelshub ......................................................................................... 82
Innovatie in de Republiek .......................................................................................................... 84
Wel of geen ‘ongelukseeuw’ in het Zuiden? ........................................................................... 84
Globalisering vanuit de Republiek ................................................................................................ 85
Globalisering en de politieke economie .................................................................................. 85
VOC: Verenigde Oost-Indische Compagnie (1602) ............................................................... 86
WIC: Verenigde West-Indische Compagnie (1621) ................................................................ 87
Wat met zuidelijke nederlanden? ............................................................................................. 88
Economisch verval in Noord en Zuid vanaf de late 17E ............................................................. 89
Situatie in het Noorden ............................................................................................................... 89
Situatie in het Zuiden ................................................................................................................... 89
Religie en identiteit (17E – 18E) .......................................................................................................... 91
Religie in het Zuiden ........................................................................................................................ 91
Een geslaagde contrareformatie ............................................................................................. 91
De Jansenistische controverse .................................................................................................. 93
3
, Religie in de Republiek ................................................................................................................... 94
Positie van het Calvinisme.......................................................................................................... 94
Arminianen VS Gomaristen ........................................................................................................ 95
Religieuze tolerantie in de Republiek........................................................................................ 97
Opstand in Noord & Zuid en het einde van het Ancien Régime (18E – 1815) .............................. 99
Evoluties in de Republiek en het Zuiden (18E) .............................................................................. 99
Economische situatie in de Republiek ...................................................................................... 99
Politieke situatie in de republiek .............................................................................................. 100
Politieke situatie in het Zuiden .................................................................................................. 101
Economische situatie in het zuiden ......................................................................................... 103
Spanningen in de Republiek en het Zuiden vanaf 1780 .......................................................... 103
Inleidend..................................................................................................................................... 103
Concreet verloop in Republiek ............................................................................................... 104
Concreet verloop Oostenrijkse Nederlanden........................................................................ 105
Epiloog: de Franse Revolutie en het einde van het Ancien Régime ...................................... 107
Franse revolutie in de Nederlanden ....................................................................................... 107
Republiek kortstondig onder Franse invloed ...................................................................... 107
De Zuidelijke NEderlanden worden Frans ........................................................................... 107
Opnieuw even samen .......................................................................................................... 108
4
, PRAKTISCH
Waarom lage landen bestuderen?
- Reden 1: ontwikkelde zich tot EU kerngebied
- Reden 2: aandacht voor publieke ruimte
o Vlaamse canon
o Gouden eeuw
We moeten ons verleden niet verheerlijken maar er kritisch naar kunnen kijken, en
met kennis kunnen spreken
Doelen van het opleidingsonderdeel:
- Kennis verschaffen:
o Vormen van kritisch burger
o Kader bieden voor vervolg van opleiding
- Inzicht in de debatten
- Trainen in het synthetiserend studeren, verwerken van grote stukken
leerstoffen en het leggen van verbanden (komt bij examen ook aan bod)
Leerstof:
- Pwp’s, lesnota’s
- Handboek: geschiedenis van de NDL’en: p. 11-298
- Begrippenlijst (zie canvas): lijst met begrippen die men moet kunnen verklaren
adhv de leerstof of zelf-onderzoek
Examen:
Twee grote essay vragen (50%)
- Open vraag waarin verband moet gelegd worden tussen verschillende
hoofdstukken
- Vergelijking maken (bv: N en Z-NDL’en), synthetiseren, stelling bespreken
- De basis voor goed antwoord zijn notities, opname en pwp. Dit MOET er zijn.
- Aanvullen met relevante informatie uit het handboek.
- E.g. “Bespreek de politieke ontwikkelingen in de Nederlanden tussen de 17e
en de 18e eeuw. Maak een vergelijking tussen de institutionele structuren in
het Noorden en het Zuiden.”
- Open vraag waarin je de krachtlijn uit (een onderdeel van) 1 hoofdstuk
reconstrueert
- Basis is lesnotities, pwp aanvullen met HB
- E.g. “Bespreek de politieke situatie in de Republiek en de Zuidelijke
Nederlanden gedurende de 18e eeuw (tot 1795)”
10 stellingen waarvan 5 foutief (25%)
- 5 fouten eruit halen en verbeteren
- Stellingen over passages uit HB die niet of minder uitgebreid aan bod
kwamen, bijvoorbeeld kunst en cultuur (15-298)
- 1 punt per foute stelling aangeduid
5
, - 1 punt per correcte verbetering
- Geen giscorrectie
- E.g. “In de Nederlanden ondervond de bevolking geen hinder om met de
overheid in de volkstaal te communiceren”.
“In de zestiende eeuw werden beeldhouwers en schilders overstelpt met
kerkelijke bestellingen, dit in het kader van de vele barokke kerken die
werden gebouwd”.
10 begrippen uit lijst (25%)
- In een regel of 2 situeren en uitleggen
- Lesinhoud + HB + andere bronnen
- 0.5 punt voor juiste situering in tijd
- 0.5 voor juiste definitie
6
, BASISCONCEPTEN &
HISTORIOGRAFIE
STUDIEOBJECT: DE NEDERLANDEN
AFBAKENING
Chronologisch: voor 1815, nadruk van de late ME t.e.m. 17E
Geografisch: Nederland, BE, LUX, delen van FR & DUIT
- Bv: N-FR is ooit deel geweest van Graafschap Vlaanderen
- Verantwoord om NDL als 1 geheel te bespreken?
o Elementen van verscheidenheid
§ Bv: het was nooit 1 geheel gebied, de macht lag vaak lokaal
o Elementen van verbondenheid
§ Er waren pogingen om de gebieden te verenigen zoals
collaterale raden
§ Op sociaal vlak was er ook enige vereniging: men verhuisde bij
naar protestantse/christelijke gebieden
§ Een verwoven handelsnetwerk
§ Geografisch verenigd, geen bergketens, rivieren verbinden de
gebieden
Goed voorbeeld is het schilderij “Zielenvisserij” – van
de Venne:
- Protestanten naar het Noorden, christenen
naar het Zuiden.
- Zit ook eenheid in, zowel protestanten als
christenen zijn hetzelfde aan het doen, ze willen
‘zieltjes winnen’.
- Regenboog de 2 gebieden
ALGEMENE RELEVANTIE
1) Verstedelijking
In onderzoek wordt dit vaak aanzien als Indicator voor ontwikkeling en vooruitgang,
want men ziet dit als “er is arbeidsoverschot dus men kan andere zaken gaan doen”
Deel van de urban banana: Z-Engeland, NDL’en, Z-Duitsland, N-Italië
Binnen dit gebied was NDL het meest verstedelijkt ong 30-40% woonde in een stad
2) Economische ontwikkeling
Internationale draaischijf: de goederen worden geëxporteerd in EU:
7
, - Brugge 13E
- Antwerpen 16E
- Amsterdam 17E
First modern economy? Men denkt dit omdat door die econom ontwikkeling hier bv
wisselbrieven worden geperfectioneerd
Sommige historici gaan zelfs zeggen dat hier de geboorte van het kapitalisme heeft
plaatsgevonden
3) Globalisering
Verbindingskanalen naar andere plekken in EU en de wereld.
James Kennedy zei dat er geen betere plek was om globalisering te bekijken dan
lage NDL. Bv Brugge, producten van Brugge worden wereldwijd verhandeld, later
overgenomen door Antwerpen men kan het bijna vergelijken met het Shanghai van
vandaag. Later op nog grotere schaal gaat NDL in A’dam een nog groter rijk
uitbouwen (ook koloniaal).
4) Stabiliteit
Er zijn verschillen op religieus vlak, taalkundig, politieke en econom breuken maar
desondanks blijft het hier relatief rustig, er zijn geen grote burgeroorlogen
(uitzondering opstand).
Er was een cultuur van consultatieve instellingen: plaatsen waar beleid gemaakt
wordt waar rekening gehouden wordt met belangen van elk 1, zij moeten constant
op zoek gaan naar consensus, in debat gaan en akkoorden sluiten
Er was ook systeem van checks en balances. Alle belangen worden in evenwicht
gehouden
Bv Blijde inkomst van Brabant (= overeenkomst tussen Brabanders en soeverein v
Brabant, vorst moet rekening houden met privileges en dan aanvaard men vorst als
soeverein).
5) Politieke ontwikkelingen:
Sommige dingen ontwikkelen zich hier al vroeger dan in andere gebieden.
Er is relatieve tolerantie voor andere geloven (bv: Calvinisten t.o.v. katholieken)
Wortels van parlementaire democratie, in de republiek zijn er periodes waar er geen
vorst is, het gebied werd bestuurd door lokale heersers
Nederlandse opstand (2e helft 16E) als voorloper van Glorious Revolution,
Amerikaanse/Franse Revolutie.
6) Culturele ontwikkeling
Op cultureel vlak soms toonaangevend geweest, kunstproductie. Komt omdat het
econom. goed ging in VL en Brabant à econom. bloei = culturele bloei
Fase1 (15E): Bourgondische periode. Bv: veel wandtapijten, schilderijen Van Eyck
8
, Fase 2 (Republiek 17E): Gouden Eeuw. Bv: Vermeer
GESCHIEDENIS VAN EEN GESCHIEDENISVAK
1800-1870: HET PRIMAAT VAN DE NATIESTAAT
Hoe zijn de NDL in het verleden bestudeerd?
- Studie van NDL’en ontstaat pas na WOII
- Voor WOII redeneerde men vanuit het kader “natiestaat”
Natie ßà Natiestaat
- Natie: zelfde taal & cultuur
- Natiestaat: politieke structuur die alle mensen uit de natie verenigd, een land
Vlaanderen is moeilijk geval
Vlaanderen geen natiestaat. Het is niet politiek onafhankelijk (zit in BE ingebed) en
ook taalkundig niet want dan hadden we een geheel met NDL moeten vormen.
Tijdens de 19E redeneert men vanuit het perspectief van de natiestaat. Dit komt
omdat op dat moment veel landen ontstaan die vandaag de dag ook nog
bestaan. Dus focust men op dit perspectief om het ontstaan van die nieuwe
natiestaten te verantwoorden (vaak onder invloed van het staatshoofd). Ze hadden
de nood om hun geschiedenis langer te maken dan ze eigenlijk was door het
landsgebied zo ver mogelijk terug in de tijd te projecteren (wat gebeurde er op dit
stuk grond in het verleden).
Voorbeelden van problemen met gelijkstelling identiteit & natiestaat:
“Velen schamen zich bijna voor hun Vlaming-zijn… Het is bovendien nog steeds
bon ton in een aantal artistieke en intellectuele kringen om dat Vlaamse
identiteitsgevoel te minimaliseren, ja zelfs te ontkennen. Ik verwijs onder meer naar
de historicus Marc Reynebeau die er een sport van maakt om af te rekenen met
wat hij “de mythe van de Vlaamse identiteit” noemt… En in die milieus heeft er
zich een nieuwe vorm van belgitude ontwikkeld. België wordt verheerlijkt wegens
het gebrek aan identiteit.”
- Jan Peumans, voorzitter Vlaams Parlement, 11 juli 2010
à het idee van een Belgische overkoepelende identiteit wordt aangevallen
“Zo’n zeven jaar geleden begon mijn zoektocht naar de Nederlandse identiteit…
Maar ‘de’ Nederlandse identiteit? Nee, die heb ik niet gevonden… Juist
verscheidenheid en vermenging geven ons kracht.”
- Prinses Maxima, 25 september 2007
9
