GESCHIEDENIS TIJDLIJN 2
DEEL 1 GOTIEK
DE MAATSCHAPPIJ & HET ONTSTAAN VAN DE GOTIEK
▪ In de 12e eeuw ontstaat de gotiek
o De macht in Europa verlegt zich
o 987-1328: capetingers in Ile de France
▪ Ile de France ligt rond Parijs.
o Belangrijkste koningen uit deze dynastie: Hugo Capet (987-996), Lodewijk IX (1126-1279),
Filips IV de Schone
o De architectuur was er om de macht en politiek duidelijk te maken
▪ 1100-1500 was de Gotiek
o Er was een standenmaatschappij
▪ Geestelijkheid – adel – boeren (80-90%)
▪ De boeren waren zeer arm, ondervoed, hadden geen macht en er was veel
kindersterfte.
▪ Je geboorte bepaalde je stand en die kon eigenlijk niet veranderen.
▪ De adel en kerk hadden de meeste macht. De geestelijke waren de enige geletterde,
en hadden dus ook nog de intellectuele macht.
• Daarbij was het hiernamaals bovengeschikte aan het nu en het aardse.
Iedereen wilde de hemel verdienen en het maakte niet uit wat ze er nu voor
over moesten hebben. Er was angst voor het vagevuur en mensen kochten
aflaten. Hierdoor had de kerk ook veel macht over de mensen.
o later ontstaat de burgerij.
▪ De burgerij heeft een welvaartspositie t.o.v. van de boeren.
▪ Hierdoor zijn nieuwe gebouwen nodig in de steden, zoals marktplaatsen,
burgerhuizen maar ook universiteiten.
▪ De universiteit kwam dus in opkomst, was alleen voor
mannen. De drie richtingen waren geneeskunde, religie en
rechten.
▪ Men haalt informatie over deze periode uit getijdenboeken.
o Deze boeken vertellen over de middeleeuwen, het dagelijks bestaan
en hun interieurs
o De getijdenboeken vertellen namelijk over de oogst met prenten.
Uit deze prenten kan je klederdracht, landbouwtechnieken en
dergelijke halen
o Er zijn namelijk geen tot weinig huizen uit deze periode over (wel
christelijke interieurs zoals kerken en kathedralen).
ALGEMENE BOUWPRINCIPES IN DE GOTIEK
▪ Steeds meer vloeiende ruimtes inplaats van het blokkige romaans : de Romaanse bouwwerken
werden ruimtelijk verdeeld in overzichtelijke traveeën <-> gotische ontwerpers gelijkmatig in elkaar
vloeiende ruimte-eenheid scheppen. (ze kijken naar de totaliteit van het grondplan)
▪ Zware gesloten romaanse bouwmassa’s <-> een opengewerkte gelede constructie, last en steun
harmonisch vervloeien
▪ Gotische kathedraal zuiverste uitdrukking van het gotisch bouwideaal
▪ Gericht zijn naar god ruimtelijke uitdrukking → steeds hoger wordende kathedralen
, ▪ Gericht op constructiemethode om verschillende druklasten af te leiden naar bepaalde punten
▪ Vernuftig systeem van dragende
steunelementen (steunberen en luchtbogen)
▪ Zware dragende muren werden overbodig
▪ Licht afsluitwanden in glas
▪ Skeletconstructie
▪ Inzicht in druklijnen en sterkteleer. Instortingen oa.
Beauvais
▪ Spitsboog (reeds in gebruik bij de Grieken en de
mohammedanen) wordt in de gotiek constructief
gebruikt.
KATHEDRAAL
▪ Streven naar een meer open geheel en een telkens grotere ruimte (gerealiseerd door steunberen,
boogconstructies en spitsbogen)
▪ Muurvlakken niet meer van belang. Verticaliteit wordt geaccentueerd
▪ Grondplan van de gotische kerk wordt nu niet meer uit losse, vierkante eenheden samengesteld, maar
als een geheel ontworpen
▪ Meestal 4 zijbeuken, koor wordt vergroot en de
kooromgang verdubbeld met krans van kapellen
(eerst 5, later 7 (scheppingsdagen) tot zelfs 13).
Alles om het koor (op het koor werd de viering
van de dienst gehouden).
▪ Kruisribgewelf: dunner en lichter, gotische
waaiergewelf. Ribben steeds fijner
▪ Verticale en zijdelingse druk verminderen
▪ Pijlers in de vorm van zuilen vangen druk op +
zuilenbundels: verticalisme. Het verticale zal ook steeds
meer gaan domineren.
▪ Ze wilden zo dicht mogelijk bij God komen en bouwden
daarom steeds hoger.
o Hoe hoger hoe beter, en hoe meer aanzien. Het
werd een soort maatschappelijke spiegel/wedstrijd.
▪ Er kwam minder ritmiek in het muurwerk.
▪ Kapitelen minder belangrijk
▪ 1 is een kruisgewelf. De zwarte lijnen zij de graten (snijlijnen)
▪ 2 is een kruisribgewelf.
▪ De 3e is een voorbeeld van drukgeleiden.
je ziet steunberen (3) met spitsbogen. De luchtbogen zij
de schuine dikke balken
▪ De 4e is een spitsboog. Een spitsboog kan meer druk
opvangen dan een rondboog.
▪ Verschillende periodes in de Gotiek
F RANSE G OTIEK
1137-1200 vroege gotiek: Saint Denis
1190- ca. 1250 hoge gotiek: Chartr, Reims
1250- ca. 1400 Art Rayonnant: Saint Chapelle Parijs
1400- ca. 1500 Late gotiek of Art Flamboyant: Saint Maclou Rouen
,V ROEGE GOTIEK – S AINT D ENNIS
• Ca. 1150
• Nabij Parijs
• Eerste gotische bouwwerk vnl. het koor van St Dennis (1140-1144)
• Bouwheer Abt Suger, adviseur van koning Louis VI
Wilde er een meesterwerk van maken. Louis VI was erg religieus.
• 2 smalle met kruisribgewelven overdekte traveeen over het koor (belangrijkste onderdeel van de kerk)
• 7 ondiepe straalkapellen
• Gotische kruisribgewelf overspant trapeziumvormige ruimten
• Steunberen tussen de straalkapellen
• Machtscentrum: koningshuis verbinden met de kerk
Cultuurpolitiek centrum.
• Verregaande rationalisatie van de constructie en
samenhang in het ontwerp
• Veel symbolische getallen die terugkomen: 7
straalkapellen. 12 hoeken
• Foto: kruisribgewelven, verticaliteit benadrukt door
lijnen op zuilen*, spitsbogen, veel glas in lood is
vervangen.
H OGE GOTIEK – C HARTRES
• Ca. 1194-1225
• Grote invloed op Reims en Amiens
• Ontwikkeling naar hogere gewelven (chartres 37 meter) en naar een
vergroting van glasoppervlakte in de hoge gotiek. Chartres was dan
ook bekend om zijn glasramen
• Veel glas in lood. In elk raam was een eigen bijbels tafereel of heilige
verhaal afgebeeld. Zo konden ongeletterde gelovige (bijna alle
gelovigen) toch zelf kennis tot zich nemen.
• Chartres glazen oppervlakten in rozetten in de lichtbeuk aangebracht
• Maaswerk snel te vervaardigen en bood de mogelijkheid tot grote
glasoppervlakten
• Vierdeling gewelf op een travee van 1 op 2
• Geen vierkanten meer
• Pijlers et schachten die doorlopen tot in de gewelven
• Verticale stuwing
• Er was nood aan zo’n extravagante kerk omdat de burgers te lijden
hadden onder oorlogen, verbrande aarde, hongersnood, ziektes,
armoede enz. Door de kerk werden ze herinnerd dat het aardse slecht
is en dat je je moet focussen op het hiernamaals. Was een plaats van
rust en vrede. Weer verticale benadrukking
, H OGE GOTIEK – CATHÉDRALE N OTRE -D AME DE R EIMS
▪ 1190-1250
▪ Historisch belang: Franse koningen werden hier gekroond Beeldhouwwerk:
centrale portaal aan de westgevel Maagd Maria. Beeld van de ‘Engel met de
glimlach’
▪ Verticaliteit en doorzichtigheid
▪ Alle details hoger en smaller
▪ Grote hoeveelheid sculpturen in de westgevel
▪ Verhaal van Jean D’Arc speelde zich hier af
A RT RAYONNANT – S AINTE C HAPELLE P ARIJS
▪ 1243-1248
▪ Staat op het grote eiland in de Seine waar ook de Notre
Dame staat.
▪ Art rayonnant betekent: stralende gotiek
▪ Ontwikkeling naar relatieve grote oppervlakten aan glas
▪ Minder monumentale architectuur
▪ Behalve de onderrand en het gewelf wordt het interieur in
deze kerken hoofdzakelijk begrensd door glas. Verfijning,
verticaliteit en elegantie i.d. architectuur, de ornamenten
en de beeldhouwkunst
▪ Hofkapel van het koninklijk paleis van Lodewijk IX, bewaarplaats van de doornenkroon (enorm
waardevol relikwie)
o Relikwieën verhouding van belangrijkst naar minder: Jezus – apostelen – heiligen – nationale
en lokale heiligen
▪ Beneden- en bovenkapel: parochiekerk voor het
paleispersoneel, terwijl de bovenkapel bedoeld was als
privékapel voor de koning
▪ Roosvenster uit de 15e eeuw
▪ Vrij klein gebouw. Bestaat uit meer glas (670m2) dan steen
▪ Het steen lijkt bijna kant, zeer verfijnd.
Weer enorme verticaliteit
L ATE GOTIEK / A RT F LAMBOYANTE – S AINT M ACLOUE
▪ 1436-1521
▪ Flamboyante stijl: architectuur, steen & decoratie samen laten werken
▪ Vlamvormig maaswerk
ornamenten in de vorm van een vlam (flamboyant)
Maaswerk: opengewerkte ornamenten
▪ Weelderig exterieur
▪ Sober interieur, weinig decoratie
▪ Omhulling van e architectonische structuur door een fijn
netwerk van gehouwen ornamenten
▪ Weglaten van kapitelen benadrukt de hoogtewerking
▪ Vloeiende verticale lijnen overheersen
GOTISCHE INTERIEURS EN PERSOONLIJKE RUIMTE
▪ Seculiere gebouwen: burgerlijke bouwkunst wint aan betekenis
▪ Stadhuis: groeiende macht van burgers
▪ Ziekenhuizen, gildehuizen, burchten en paleizen
