Inleiding tot het recht
1. Algemene inleiding: Wat is het recht?
1.1 Lati jnse oorsprong van het bergip “recht”
Recht: sturen, maar ook bevelen. (directum=leiding,regere=regeren)
1.2 defi nites van het begrip recht
VAN IMPE: het recht dekt drie uiteenlopende begrippen:
*sturen (= een systeem)
*aanspraak
*rechtswetenschap (= synoniem voor recht)
--> recht als systeem, als aanspraak, als discipline
2.centrale elementen in het begrip recht
2.1 het recht is een geheel van bindende regels
Kern: het recht is een geheel van bindende regels, het doel van het recht is de samenleving ordenen
en in stand houden, het recht vereist gezag.
WAT? (Bindende regels)
Het recht is niet vrijblijvend en kan opgedeeld worden in vijf categorieën:
1. Algemeen toepasselijke gebodsbepaling, verbodsbepalingen, verlofbepalingen en belovende
regels
2. Rechtsregels toepasselijk na keuze
3. Wilsaanvullende of suppletieve regels
4. Ondersteunende regels en handhavingsregels
5. Technische regels en formalismen in het recht
1.algemeen toepasselijke gebodsbepaling, verbodsbepalingen, verlofbepalingen en
belovende regels
→ toepasbaar op ieder rechtssubject (=drager van rechten en plichten) -
Gebodsbepalingen: verplicht gedrag voor iedereen; positief of negatief omschreven.
-Verbodsbepalingen: gedrag dat algemeen verbonden is.
-Verlofbepalingen: bepaalde handelingen zijn toegelaten, maar niet verplicht.
-Belovende regels: de regelgever legt een belofte af, “engageert” zich.
1.a gebodsbepalingen
Positief:1382: meest gekende artikel v/h burgerlijk wetboek, verplichting om schuld te vergoeden
, Negatief: Artikel 422 strafwetboek: iemand die geen hulp verleend aan iemand die in groot
gevaar verkeerd.
1.b verbodsbepalingen
Bv artikel 144; niet trouwen onder de 18
1.c verlofbepalingen
1674: 7/12 benadeeld of minder dan 5/12 van de verkoopprijs:
1.d belovende regels
Artikel 23 van de Grondwet: ieder mens heeft recht een menswaardig leven te leiden
→mensenrechten (economisch, sociale en culturele recht, liberale grondrecht. Denk aan Fr
revolutie.)
Deze rechten hebben geen directe werking, d.w.z.: nadere wetten zijn nodig om te preciseren.
Directe werking: self-executing effect, geen vervollediging nodig bij deze soort wetten.
Uitzondering: recht op kinderbijslag, staat in de grondwet, maar heeft een directe werking.
Sommige rechten worden geacht een standstill effect te hebben, dient voor bescherming v/h
individu d.w.z.: honderd euro bijslag mag niet veranderen naar 20 euro bijslag. Men kan niet
afdwingen dat de rechter stappen vooruit zet, wel dat hij stappen achteruit zet (anders grote
verantwoordingsplicht).
2. Rechtsregels toepasselijk na keuze
Gaan uit van een bewuste keuze, gerecht bemoeit zich niet met keuze. Bijvoorbeeld artikel 204
sw: valse diagnose van dokter.
*Gaat dus uit van premisse dat een rechtssubject een bewuste keuze kon maken en dat ook heeft
gedaan.
*Daardoor worden op dat rechtssubject een reeks regels van toepassing, die niet op andere
rechtssubjecten van toepassing zijn. Het recht verbindt dus gevolgen aan de keuze voor een
bepaald gedrag, zonder zich met de keuze zelf te bemoeien.
3. Wilsaanvullende of suppletieve regels
Bv: contract, men kan terugvallen op het vangnet van het recht (contract met basisregels
opgesteld door het gerecht) bij onder andere huwelijkscontract, erfenis…
Bv:consensualisme van koop-verkoop consensus creëert eigendomsoverdracht, kan ook op
papier gezet worden
4. Ondersteunende regels of handhavingsregels
• Geen gedragsregels vaak van formele aard
• Regelen hoe overheid systemen werken, bijvoorbeeld nieuwe regering wanneer hoe
• Sancties
• Conflictenrecht: hoe conflicten worden opgelost
Bijvoorbeeld de Gaswet
, 5. Technische regels en formalismen in het recht
Met het oog op rechtszekerheid, bijvoorbeeld: beroepstermijnen. 1 jaar na ontslagbrief pas weg.
Vergunnen: beperkte tijd om naar de rechter te gaan (bijvoorbeeld als je een zwembad wil
bouwen) of akten van de burgerlijke stand (huwelijksakten…)
HET FORMALISMEN IN HET RECHT
Doel:
▪ Het bewijs van iemands wilsuiting vergemakkelijken. Bijvoorbeeld een testament
▪ De burger beschermen tegen misbruiken of onbillijke situaties. Bijvoorbeeld de voogd
van een minderjarige heeft voor bepaalde rechtshandelingen de machtiging van de
Vrederechter nodig.
▪ Bestaan van een bepaald feit of een bepaalde rechtshandeling bewijzen. Bijvoorbeeld
een som of een waarde die gelijk of hoger is aan 3500 euro moet in beginsel, of door
beide partijen worden bewezen door een ondergetekend geschrift
▪ De wijze waarop aan het bestaan van een rechtshandeling publiciteit moet worden
gegeven. Bijvoorbeeld de onroerende publiciteit volgens de hypotheekwet (bouw
zwembad en buren)
Wat juridische akten betreft moet een onderscheid worden gemaakt tussen authentieke en
onderhandse akten.
→authentieke akten: voor de opmaak van deze akten is de tussenkomst van de drager van de
openbare macht vereist (notaris, gerechtsdeurwaarder, ambtenaar)
→onderhandse akten: deze akten worden door rechtssubjecten zelf opgesteld, bijvoorbeeld
verkoopovereenkomst in een elektrowinkel, arbeidsovereenkomst.
Wat de rechtspleging/procedure betreft: heel belangrijk. Denk maar aan procedurefouten.
Formalisme hebben zelfs met mensen rechten te maken VRAAG
2.2 het doel van het recht is de samenleving ordenen en in stand houden
WAAROM? (Ordenen/ in stand houden samenleving)
a. Recht als maatschappelijke orde
b. Recht als beleidsinstrument
c. Recht als evolutief fenomeen
Recht als maatschappelijk orde
Recht is een maatschappelijk verschijnsel, zonder gemeenschap geen recht mogelijk en een
gemeenschap zonder recht is eveneens onmogelijk.
Bijvoorbeeld artikel 1134 BW: de verleent rechtskracht aan handelingen van individuen en bindt er
gevolgen aan.
Rechtsregel kan ook gevolgen tenietdoen, bijvoorbeeld een overeenkomst onder dwang is
vernietigbaar.
Om ordening van de samenleving waar te kunnen maken, moeten rechtsregels rechtszekerheid
bieden, moeten rechtvaardig zijn en doeltreffend
, Rechtszekerheid: het recht moet kenbaar en voorspelbaar zijn, en een relatieve vastheid vertonen
VRAAG
Rechtsvaardigheid: recht is enkel aanvaardbaar als de beoogde maatschappelijke orde die het uitvoert
het inhoudelijk aanvaardbaar en rechtvaardig vindt. Wat als rechtvaardig wordt beschouwd, hangt af
van maatschappij tot maatschappij.
Doeltreffend: afhankelijk van niet-juridische gegevens
Recht als beleidsinstrument
Som heeft men de indruk dat men de feiten achternarent: bijvoorbeeld de wet van huwelijk voor
personen van hetzelfde geslacht. Of bijvoorbeeld sinds 2016 kan men een stalker vervolgen zonder
klacht neer te hoeven leggen (geen klacht misdrijf meer).
Het recht loopt soms ook de zaken vooruit, bijvoorbeeld de milieuwetgeving.
Recht wordt meer en meer als instrument voor sturing van de maatschappij gebruikt. Denk maar aan
de coronacrisis of GAS-boetes.
Recht als evolutief fenomeen
Omdat de maatschappij, de politieke cultuur, de economische situatie enz. Voortdurend evolueren,
evolueert ook het recht.
Groeiende diversificatie en complexiteit door federale staatsstructuur, internationale en
supranationale (Europese) normen enz. Of bijvoorbeeld co-ouderschap en milieu
-Juridisering van de samenleving: burger kwalificeert problemen steeds vaker als juridische
geschillen. Zie bv. coronacrisis/ klimaatdebat.
-Evolutie van nachtwakersstaat (etat gendarme) naar welvaartsstaat(etat providence) --> toename
van aantal rechtsregels.
-Probleem van “overregulering” of “inflatie van het recht”
2.3 het recht vereist gezag
HOE?
Het recht wordt opgelegd door de overheid. -
Staat is rechtsgemeenschap bij uitstek.
1. Wetgevende macht: de Staat maakt nieuwe rechtsregels via wetgeving.
2. Uitvoerende macht: de Staat maakt de toepassing van de rechtsregels mogelijk d.m.v. een
regering en een administratief apparaat.
3. Rechterlijke macht: de Staat past de rechtsregels toe in zijn rechtbanken voor de beslechting
van geschillen.
-Maar ook bv. lokale besturen maken recht.
-Gewoonterecht alleen voor zover erkend door de rechtscolleges. D.w.z. recht kan ook ontstaan uit
constante gedragingen, maar toch is de betrokkenheid van de staat vereist. De hoven en rechtbanken
