Deel1: Personen-
en familierecht
Hoofdstuk 1: De mens
Afdeling 1: Bestaan van de natuurlijke persoon
Het bestaan van de persoon is zijn juridisch 'zijn'. Alleen de personen die bestaan, hebben
rechtspersoonlijkheid, m.a.w. Zijn drager van rechten en verplichtingen (erven, ontvangen
van schenkingen, erkenning...). Het bestaan van een natuurlijk persoon begint met zijn
geboorte en eindigt met zijn dood.
De mens= rechtssubject → drager van rechten en verplichtingen, kan contracten aangaan
(zich verbinden met iemand anders) of aansprakelijkheid
Begin
Het bestaan
Persoonlijkheid toegekend als:
• Het kind levend geboren wordt → doodgeboren kind = geen persoonlijkheid
• Het kind levensvatbar is → extreme vroeggeboorte, maar onmogelijk om te
overleven = geen persoonlijkheid
Ongeboren kinderen krijgen toch bepaalde rechten (art. 725 en 926 BW)
• Om te kunnen erven moet men bestaan op het ogenblik dat de erfenis openvalt
• Voorwaarden: kind was verwekt voor de rechten openvielen + levend geboren
en levensvatbaar (MAAR: geen persoonlijkheid voor geboorte!)
• Dus bekwaam om te erven als verwekt voor overlijden erflater en levensvatbaar en
levend geboren
Embryobescherming
Onderzoek op embryos in vitro onder bepaalde omstandigheden toegelaten,
reproductief klonen, embryo’s voor commerciële doeleinden en met eugenetisch
oogmerk zijn verboden.
Mogelijkheid dat er bij kunstmatige bevruchting meerdere eicellen bevrucht worden
• Wet van 11 mei 2003 betreffende het onderzoek op embryo’s in vitro
• Wet Medisch Begeleide Bevruchting (2007)
o Bewaring embryos mogelijk door invriezing met oog op bestaande of latere
kinderwens. (Termijn 5 jaar)
• In geval van niet bewaring, kunnen overtollige embryos worden:
o Geïntegreerd in een wetenschappelijk onderzoek
o Vernietigd
o Opgenomen in een programma voorembryodonatie
Pagina 2 van 145
,Abortus
Voor wetswijziging van 3 april 1990 was opzettelijke zwangerschapsonderbreking strafbaar.
→ In essentie nu ook nog strafbaar!
Abortus kan vanuit verschillende invalshoeken bekeken worden, naargelang;
• hij spontaan optreedt (miskraam), dan wel uitgelokt
• het doel waarvoor hij wordt gepleegd (verkrachting, zwaar misvormd...)
• de persoon die de abortus uitvoert (medisch geschoold of niet?)
• de vrouw erin heeft toegestemd of niet.
Ongeboren vrucht wordt wel beschermd door wetgeving mbt de zwangerschapsonderbreking.
Art. 348 Sw.: abortus
Gevangenisstraf van 3m – 1jaar voor hij die door spijzen, dranken, kruiden… een
vruchtafdrijving veroorzaakt bij een vrouw die daarin toegestemd heeft
Strafbaarheid valt weg als vrouw in een nood verkeert door haar toestand én onder de
volgende cumulatieve voorwaarden: (EXAMEN)
• Zwangerschapsonderbreking vindt plaats voor het einde van de 12eweek /18
dagen na de bevruchting (later mag indien er gevaar is voor de vrouw)
• Zij wordt verricht door een geneesheer in een instelling voor gezondheidszorg
• De geneesheer licht de vrouw in over de medische risico's (voorlichting, ook wijzen op
alternatieven voor abortus!)
• De zwangerschapsafbreking wordt niet eerder verricht dan 6 dagen na de eerste
raadpleging
• Wordt slechts verricht nadat de vrouw, de dag zelf van de ingreep, schriftelijk haar
toestemming bevestigd heeft.
Zoveel voorwaarden, omdat het een belangrijke beslissing is!
Verzwarende omstandigheden (art. 351 Sw) als moeder tijdens een niet-toegelaten
abortus sterft
Aangifteverplichtingen n.a.v. de geboorte
De geboorte van een kind → aangifteverplichting (art. 43 e.v. BW)
De aangifte moet binnen de 15 dagen na de bevalling gedaan worden door de
vader/meemoeder of de moeder. (laatste dag is za, zo of feestdag → verlenging
tot volgende werkdag)
Akte= dag, uur, plaats geboorte + geslacht + voornaam, naam+ beroep,
woonplaats moeder & vader
Einde
Dood:
Dood = einde van de fysieke persoon EN einde rechtspersoonlijkheid
Gevolg: Openvallen nalatenschap en verdelen vermogen
Wanneer is iemand dood?
• Is geen moment, kan ook proces zijn (≠ geboorte)
o Niet eenvoudig om het juiste moment van overlijden vast te stellen
• Dood = Volledige en definitieve afwezigheid van elke hersenwerking, ook deze van in
de hersenschors
Pagina 3 van 145
, • Transplantatie van organen (art. 10-14 Transplantatiewet)
o Commercieel transplanteren mag niet
o Merk op: hierna nog steeds mogelijk een aantal functies kunstmatig in stand te
houden = toestand van hersendood = klinische dood
o Indien de dood wordt vastgesteld met het oog op transplantatie, moet de
vaststelling gebeuren door 3 geneesheren die de transplantatie niet doen.
• Bij overlijden: (art. 77 e.v. BW) aangifteverplichting van overlijden ad ambtenaar
van BS van plaats van overlijden, met oog op het opmaken vd overlijdensakte
+ geneesheer maakt overlijdensattest en omstandig formulier voor statistische
verwerking
Recht om rustig te sterven:
Iedereen heeft het recht om in alle rust/vrede te sterven
→ Therapeutische hardnekkigheid = Iemand behandelen op het moment dat iemand
op zijn sterfbed ligt → Verlengt niet het leven, maar het stervensproces (mag niet)
! Onaantastbaarheid van het sterfbed= eenieder heeft het recht om ongestoord te steven
Soms strijdig:
• Onaantastbaarheid menselijk leven
• Beperkte mate van zelfbeschikking* voor rechtssubject bij beoordeling van kwaliteit
van zijn levenssituatie
Euthanasie
• Euthanasie: (art. 2 Euthanasiewet)
= Het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op
diens verzoek
→ Is dus niet beperkt tot levensbeëindigend optreden voor terminale patiënten!
In principe is het wel strafbaar, want het is levensbeëindiging ook al is het op verzoek van
de betrokkene.
Er is wel een uitzonderingsregel hierop:
• Wanneer de patiënt terminaal is
• De patient bevindt zicht in een uitzichtloze situatie van aanhoudelijke fysiek of
psychisch lijden van ongeneeslijke aard
Voorbeelden:
• Maar stel iemand heeft een spierziekte, waarbij de dood nog niet in het vooruitzicht is,
maar zij het beschouwt als een ongeneeslijke ziekte, bevindt zij zich ondanks het niet
terminale karakter, in het toepasingsgebied van de euthanasie.
• Stel een kind van 8 jaar, bij terminale gevallenen als het kind blijkt van een bepaald
oordeelsvermogen te hebben, is het mogelijk om tot euthanasie over te gaan.
Voorwaarden euthanasie geen misdrijf: (art. 3 Euthanasiewet)
• Euthanasie toegepast door een arts
• Een vrijwillig, overwogen en herhaald verzoek, in schriftelijke vorm, gaat vooraf
door een meerderjarige, handelingsbekwame persoon of een ontvoogde
minderjarige
OF wilsverklaring van toen hij nog bekwaam was
• Terminale toestand of uitzichtloze toestand van aanhoudend lijden, fysiek en psychisch
o Minderjarige toegelaten (sinds 2014) als er sprake is van medisch uitzichtloze toestand van
aanhoudend fysiek lijden → terminaal
• De naleving van alle voorwaarden en procedures
Pagina 4 van 145
, Merk op:
Euthanasie is geen mensenrecht!
→ Niet iedereen heeft dus recht op euthanasie!!!
Je moet als dokter niet meewerken, je mag weigeren.
* Zelfbeschikking = mogelijkheid om over zichzelf en eigen
leven te beslissen
Medisch handelen zonder oogmerk om te doden:
(interventie in levens- en stervensproces zonder oogmerk tot doding)
• Kunstmatig in leven houden
o Klinische dood: alleen medisch handelen om lichaam in toestand te houden,
goed voor orgaandonaties.
o Langdurig coma: stopzetten of niet? → geen antwoord in rechtstelsel
• Het toedienen van pijnbestrijdingsmiddelen, zelfs indien ze de dood tot gevolg kunnen
hebben, is geen euthanasie.
• Zinloze of onverantwoorde ingrepen niet toepassen, strookt zowel met de medische
ethiek als met het recht
• Mag ik een behandeling weigeren?
Ja, personen die over een vrije wil beschikken, hebben het recht een medische
(levensverlengende en/of levensreddende) behandeling te weigeren (vb. door godsdienst,
kwaliteit leven...)
Bij een kind kan jeugdrechter tussenkomen
Rechtsstatuut van het lijk:
Wat is een lijk?
= Geen verhandelbaar goed in de zin van het zakenrecht = res sacra
→Wil van de overledene moet gerespecteerd worden (mbt lijk en begrafenis)
Autopsie
Lijkschouwing of obductie = onderzoek door gespecialiseerd geneesheer teneinde
bepaalde vaststellingen te doen mbt overlijden
Kan worden opgevraagd door nabestaanden, als strafrechtelijk onderzoek en
civielrechtelijk als bewijs
Afstand van lijk
= De wilsbeschikking van de overledene waarin hij verklaart zijn lichaam af te staan aan
een universiteit of wetenschappelijk onderzoekscentrum om voorwerp uit te maken
van verder onderzoek of studie.
Organen?
= Kan je wegnemen; transplantatiewet
Positief stelsel; na overlijden kan bij iedereen organen weggenomen worden, behalve
bij verzet ingeschreven in bevolkingsregister (art. 13, 2)
Anonimiteit donor moet gewaarborgd blijven (art. 14)
MERK OP:
Orgaanwegneming mag niet bij een overlijden wegens ongekende oorzaak.
Pagina 5 van 145
