HOOFDSTUK 1: BOT-OSTEOPOROSE
INLEIDING
Reumatologie = de medische wetenschap die zich bezighoudt met reumatische ziekten
Reuma = verzamelnaam voor een groot aantal aandoeningen aan het bewegingsapparaat die niet
veroorzaakt worden door ongeval of blessure
BOT
FYSIOLOGIE – ORGANISATIE VAN HET BOT
- Metabool actief weefsel à continue re-modelling doorheen
het ganse leven
- Grote diversiteit aan celtypes
- Hard: resistent tegen weerstand (VB: schedel: beschermen de
hersenen)
Flexibel: absorptie van energie door deformatie
- Te hard/te flexibel à microfracturen à fracturen
- Licht à beweging mogelijk maken
- Herbergen van hematopoëtische cellen
- Calciumdepot
MACROSCOPISCHE ORGANISATIE:
- Axiale skelet (wervels – pelvis – schedelsternum) vs appendiculaire skelet/lange beenderen
- Corticaal bot (parallel à rigide)) vs trabeculair bot (geweven – poreus à veer,
vormverandering en energie-absorptie, VB: wervel)
- Lange beenderen:
» Epifyse (trabeculair bot)
» Metafyse (groeiplaat)
» Diafyse (corticaal bot)
» Endosteum – Periost (zenuwen – bloedvaten – lymfevaten)
- Korte, platte beenderen: corticaal bot rond trabeculair bot
MICROSCOPISCHE ORGANISATIE:
- Corticaal bot:
» Osteon = cilindrische structuur die minerale matrix (lamellen) + osteocyten bevat met
centraal een kanaal met bloedvaten
» Parallel met de lange as van het bot
- Trabeculair bot: 3D netwerk, open naar beenmerg
1
, - Extracellulaire matrix: (~flexibiliteit)
» 90% type I collageen
» Andere proteïnen: proteoglycanen, osteocalcin, osteonectin
» Groeifactoren
- Calciumhydroxyapatiet: tussen de colageen-lamellen à mineralisatie (~ stijfheid en dus
sterkte)
(RE-)MODELLING:
Modelling = constructie Re-modelling = re-constructie
- Tijdens de groei - in utero periode tot - Tijdens volwassen leven
adolescentie - Resorptie van oud bot en formatie van nieuw
- Chondrocyt differentiatie – matrix synthese – bot
calciumdepositie - Resorptie (osteoclasten - 3 weken) gaat
- Verandering van grootte en vorm botformatie (osteoblasten – 3à4 maanden)
- Groei: periost (breedte) – endochondrale vooraf; gekoppeld fenomeen à cyclus van
ossificatie thv groeiplaat (lengte) 90-130 dagen
- Resorptie noodzakelijk voor beenmerg- - Vorm blijft behouden
caviteit - Noodzakelijk voor:
» Gezond bot, herstel van
‘microdamage’, botarchitectuur
aanpassen aan de ‘mechanical load’
» Bron van calcium voor calcium
homeostase
Osteoclasten en osteoblasten zijn
beperkt in aantal, ze komen alleen voor
op plaatsen van actieve bot turnover
75% van de cellen zijn osteocyten.
Functie:
- Hormoonproductie
- Bron van regulators van botvorming
- Integriteit van bot behouden (VB:
adaptatie mechanische stress)
PIERK-BOTMASSA
Piek-botmassa = hoeveelheid bot opgebouwd op het einde van de groei van het skelet (25 jaar).
Nadien is er botverlies gedurende de rest van het leven.
- Bepaalt de rest van het leven het risico op fracturen à cruciaal
- Totale botmassa = PBM – botverlies (door veroudering, menopauze, …)
- Niet-beïnvloedbare factoren:
» Geslacht: vrouwen minder PBM dan mannen
» Genetische factoren
» Ras (zwarte > blanke > aziatische populatie)
2
, - Beïnvloedbare factoren:
» Calcium intake in kinderjaren/adolescentie
» Roken, drugs, alcohol hebben negatief effect
» Fysieke activiteit
» Gewicht: laag gewicht ~ minder PBM
» Hormonen: VB: anorexia, intensief trainen, …
BOTVERLIES
- Botverlies = consequentie van veroudering
- Versneld bij menopauze, beschermende rol
van vrouwelijke hormonen
Cave: vroege menopauze (VB: chemo)
- Inflammatoire ziekten (VB: reumatoïde
artritis)
- Endocrinologische problemen:
hyperparathyroïdie
- Vrouwen: ±50% van trabeculair bot en 35%
van corticaal bot gaat verloren tijdens het
leven
- Mannen: 2/3de hiervan
- Er is meer corticaal bot in het lichaam dus
absoluut gezien meer corticaal bot dat
verloren gaat
BOT-PATHOLOGIEËN
ZIEKTE VAN PAGET:
- Goedaardige aandoening
- Frequenter op hogere leeftijd, zelden < 40 jaar
- Versnelde bot-turnover à slecht georganiseerd bot à fracturen en misvormingen
- Vooral axiale skelet (schedel, pelvis, wervelzuil, scapula) + femur en tibia
- Kan pijn geven maar vaak asymptotisch
- Typische afwijkingen op Rx
AVASCULAIRE NECROSE:
- Necrose door verminderde bloedtoevoer
- Kan in theorie in elk bot doch meestal gewricht-dragend bot zoals femur
- Kan tot collaps leiden
- Multifactorieel
- Risicofactoren:
» Roken
» Ethyl
» Diabetes
» Corticosteroïden
3
, - Acute pijn, erger bij belasting
BOTMETASTASEN
OSTEOPOROSE
DEFINITIE
- Porositeit van het bot
- Meest frequente metabole botziekte
- 1994 (WHO) : gegeneraliseerde botziekte gekenmerkt
door verminderde botmassa en deterioratie van bot
microarchitectuur resulterend in een verhoogd
fractuurrisico
» Ganse skelet, slechts zeer zelden gelokaliseerd (transiënt thv de heup –
radiotherapie); globaal verstoord botmetabolisme en verhoogd fractuurrisico van
ganse skelet
» Kern van behandeling: fractuurpreventie, osteoporose doet geen pijn (tenzij fractuur)
– vgl. atherosclerose en hartinfarct
- 2001 (NIH): ziekte van aangetaste botsterkte resulterend in een verhoogd fractuurrisico
Osteoporose à ziekte + risico op fracturen
DIAGNOSE
DIAGNOSE OP 3 MANIEREN
1. Aanwezigheid van osteoporotsiche fracturen
2. Botdensiteit
3. Absoluut fractuurrisico
WAT IS EEN OSTEOPOROTISCHE FRACTUUR
- Elke laag-energetische fractuur (= val van staande hoogte of minder) is pathologisch tot
tegendeel bewezen
- Andere verstoringen botmetabolisme/pathologische fracturen (VB: tumor, metastase,…)
uitgesloten
- Klassiek:
» Distale radius
» Wervelindeuking
» Proximale femur en humerus
- Alle botten behalve vingers, tenen, CWZ, schedel en gelaat (ook pelvis, tibia, rib)
BOTDENSITOMETRIE
- Bot: massa - sterkte – kwaliteit à alle 3 belangrijk!
- Sterkte en kwaliteit kunnen niet gemeten worden
4