Forensische psychiatrie
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
VANWAAR KOMT HET BEGRIP “FORENSISCH”?
Het is afkomstig van het ‘forum romanum’. Dit was het centrale marktplein bij de
Romeinen. Op dit centrale marktplein vonden meerdere gebeurtenissen plaats: op
sommige dagen was het er gewoon markt, op andere dagen kwam de senaat
alhier bijeen en werden er wetteksten besproken, en op nog andere dagen was er
de rechtspraak en werden er mensen die misdrijven hadden gepleegd gevonnist en
later eventueel terechtgesteld.
WAT IS ER ZO ‘EIGEN’ AAN DAT FORUM ROMANUM?
Het betreft een ‘openbaar’ gebeuren, met andere woorden iedereen kan naar het
resultaat van het forensisch psychiatrisch onderzoek komen kijken, en dan meer
bepaald wanneer dit resultaat voor een rechtbank wordt gepresenteerd. De
rechtbank is namelijk voor iedereen toegankelijk en rechtszittingen kunnen vrij
worden gevolgd. Zittingen betreffen een openbare aangelegenheid. Psychiatrie op
zich is daarentegen meestal niet ‘openbaar’ en het is dan ook confronterend om als
psychiater uw verhaal te moeten doen in aanwezigheid van personen die met het
vak eigenlijk weinig bekend zijn.
FORENSISCHE PSYCHIATRIE SITUEERT ZICH OP HET RAAKVLAK TUSSEN TWEE TOTAAL
VERSCHILLENDE DISCIPLINES
• Enerzijds is psychiatrie een onderdeel van de geneeskunde
• Anderzijds is er het gerecht waarbinnen de forensische psychiaters werken
GERECHTSPSYCHIATER
Houdt zich enkel en alleen bezig met strafrecht, maar de forensische psychiatrie is
een domein dat veel ruimer is dan enkel en alleen maar het strafrecht.
CURATIEF PSYCHIATER
Gaat een samenwerkingsverband aan met de patiënt om een oplossing te
(proberen) vinden voor zijn / haar probleem, dit eventueel samen met diens partner
en / of familie. Ook samen met andere collega’s wordt er getracht om de stoornis
van betreffende patiënt te behandelen en in het beste geval op te lossen.
BINNEN ELK JURIDISCH SYSTEEM BESTAAT ER STEEDS HET CONCEPT VAN ‘OPPOSITIE’
Er zijn steeds twee partijen die iets anders nastreven, die iets anders eisen. Er bestaat
altijd een discussie / conflict tussen partij 1 en partij 2.
• Vanuit de rechtbank komt er immers geen ‘hulpvraag’. Vanuit een instantie
die meestal boven de partijen staat, zoals bv. Een rechter, komt er een vraag
naar ‘bijkomende informatie’. Informatie die moet dienen om een stukje van
het juridische probleem op een betere / correctere manier te kunnen
oplossen. Met andere woorden, vanuit een rechtbank vraagt men niet om
hulp voor de betrokkene; men vraagt de technische mening van de
Forensische psychiatrie 1
, forensisch psychiater. Het is de rechtbank die uiteindelijk zal beslissen wat er
verder met deze mening wordt aangevangen.
• Dit grote verschil tussen enerzijds het medisch en het juridisch denken, maakt
dat heel wat artsen en / of paramedici zich absoluut niet geroepen voelen
om dit soort van werk te (gaan) doen. Beide domeinen, de denkwijze binnen
het medisch en jueiridch denken, liggen zodanig ver uit elkaar dat vele artsen
moeite ondervinden om zich aan te passen aan het tegensprekelijk
conflictmodel dat het juridische systeem handeert.
FORENSISCHE ARTSEN WERKEN
• In opdracht van het gerecht.
• Ten behoeve van een juridische vraagstelling.
• De personen die bij een deskundige terechtkomen, hebben meestal dit
onderzoek zelf niet gevraagd. Dit onderzoek wordt vanuit het juridisch
systeem gevraagd.
MENSEN DIE DOOR DE RECHTBANK NAAR EEN DESKUNDIGE WORDEN DOORVERWEZEN
VOOR VERDER ONDERZOEK, HEBBEN STEEDS EEN BEPAALD DOEL VOOR OGEN
• Een slachtoffer wil bv. Zoveel mogelijk schadevergoeding bekomen.
• Een verdachte wil een gevangenisstraf ontlopen.
• De deskundige daarentegen moet een zo correct, eerlijk mogelijk advies
verlenen. De deskundige moet in tegenstelling tot in een behandelcontext
dan ook bedacht zijn / ietswat achterdochtig zijn / kritisch staan ten opzichte
van de informatie die door mensen, gestuurd door een rechtbank, wordt
Rechtelijke organisatie
meegedeeld.
RECHTELIJKE ORGANISATIE
Grondwettelijk
Hof van Cassatie Raad van State Hof
Hof van Assisen
Hof van Beroep Arbeidshof
Correctioneel jeugd burgerlijk
Rechtbank Eerste Aanleg Rechtbank van Arbeids
Correctioneel jeugd burgerlijk
Koophandel rechtbank
Vredegerecht
Politierechtbank
VUB les 1 7
Forensische psychiatrie 2
,POLITIERECHTBANK
• Vanuit deze rechtbank komen er vragen inzake schadebepalingen, schade
berokkent bij mensen ingevolge een verkeersongeval.
• Het is de politierechtbank die moet bepalen hoe groot de opgelopen schade
al dan niet is en welke partij de schade moet betalen.
• Wanneer het gaat om psychiatrische schade, dan gaat een Politierechter
ook een psychiaters – deskundige aanstellen om die schade te gaan
vaststellen.
• De Politierechtbank heeft naast een deel burgerlijke afhandelingen (=
schadebepaling) ook een deel correctionele afhandelingen. Ook binnen die
context kan men als gerechtspsychiater aangesteld worden. Het gaat er dan
meestal over of iemand al dan niet een medische / psychiatrische
aandoening heeft die maakt dat de betrokkene in kwestie geen rijbewijs
(meer) zou mogen hebben.
JEUGDRECHTBANK
• Ook hier wordt er een opsplitsing gemaakt tussen een strafrechtelijk luik en
een burgerlijk luik. Als psychiater kan men binnen beide luiken worden
aangesteld als deskundige.
• Het strafrechtelijke luik van de jeugdrechtbank behandelt de zogenaamde
MOF dossiers: de als misdrijf omschreven feiten. Het strafrechtelijk deel van de
jeugdrechtbank houdt zich eerder beezig met vragen naar
opvoedingsmogelijkheden, maar ook de vraag of 16 – 18 jarigen al dan niet
uit handen moeten gegeven worden.
• Inzake het burgerlijk luik van de jeugdrechtbank spreken we vooral over
zogenaamde POS – situaties (problematische opvoedingssituaties). Er wordt
dan bekeken of een bepaalde leefcontext voor een midnerjarige al dan niet
schadelijk is. In bevestigend geval moeten er maatregelen genomen worden
(bv. Plaatsing, ontzetting uit de ouderlijke macht).
• Ook alle problemen die te maken hebben met hoede- en bezoekrecht over
kinderen van echtgescheiden ouders behoren tot het burgerlijk luik van de
jeugdrechtbank. De deskundige zal dan de twee ouders onderzoeken gezien
het probleem meestal bij deze partijen ligt en niet zozeer bij de kinderen.
UITHANDENGEVING
Betekent dat de jeudgrechter zich op zeker ogenblik afvraagt of een bepaalde
minderjarige uit die leeftijdscategorie eigenlijk nog moet beschouwd worden als een
‘jongere’, of dat deze daarentegen eerder als een ‘volwassene’ moet worden
aanschouwd. In dit geval volgt er een verwijzing naar een ‘volwassen’ rechtbank.
De gerechtspsychiater gaat vervolgens de psychiatrische toestand en de
persoonlijkheidsontwikkeling bekijken, en bepalen of deze toestand nog vatbaar is
voor opvoedkundige interventies.
VREDEGERECHT
• Hier gaat men beslissen over bv. Gewongen opnames.
• Vaak worden forensische psychiaters door deze rechtbank in dit verband niet
aangesteld, maar zijn het eerder de klassieke psychiaters die deze rol
toebedeeld krijgen. Zij zullen dan de attesten moeten opstellen in geval van
gewongen opnames.
• Forensische psychiaters worden wel geraadplpeegd voor de vraag of iemand
bv. Nog in staat is om zijn goederen te beheren.
Forensische psychiatrie 3
, RECHTBANK VAN KOOPHANDEL
• Hier wordt zelden een forensische psychiater aangesteld.
• Bv. Aankopen zijn niet rechtsgeldig door de psychische staat van een
persoon.
ARBEIDSRECHTBANK EN ARBEIDSHOF
• Gaat alles behandelen dat te maken heeft met arbeidsovereenkomsten.
Hieronder vallen onder mer de arbeidsongevallen. Ook ongevallen die zich
voordoen tijdens de verplaatsing van en naar het werk, vallen onder
‘arbeidsongevallen’.
• Betreffende arbeidsongevallen in het verkeer kunnen tegelijkertijd behandeld
worden door een Arbeidsrechtbank en door een Politierechtbank. Door elk
van beide rechtbanken kan een deskundige worden aangesteld die in feite
exact dezelfde vraagstelling krijgt, maar binnen een ander rechtsstelsel. Elk
van voornoemde rechtbanken hanteren namelijk ‘eigen spel-regels’.
WAT BETEKENT DIT VOOR DE GERECHTSARTS?
Dat de arts in kwestie op de hoogte moet zijn van al de verschillende juridische
stelsels, daar er een uitspraak moet gemaakt worden ten dienste van een bepaalde
rechtbank die zoals voornoemd zijn ‘eigen regels’ hanteert. Aangezien er binnen de
opleiding psychiatrie slechts zeer beperkt, quasi nihil, aandacht wordt besteed aan
het bestuderen van het juridisch systeem, dient de psychiater zich na zijn opleiding
psychiatrie zelf nog bij te scholen op vlak van rechtsleer en rechtspraak.
ZOWEL HET MEDISCH ALS JURIDISCH KADER HANTEREN EEN TOTAAL VERSCHILLEND
ETHISCH UITGANGSPUNT
• Langs medische kant gaat men ervan uit dat een individu ten alles prijs moet
geholpen worden, ook als de patiënt zelf het daar niet mee eens is.
• Juridisch bekeken hanteert men een totaal ander uitgangspunt: van tel is hier
dat de wet klopt en of dit in het voor- of nadeel van iemand is, is van
ondergeschikt belang. Bovendien staat het zelfbeschikkingsrecht zeer hoog
aangeschreven in het juridisch denken.
à Deze verschillende benadering zien we bv. In de aanpak van zwaar verslaafde
personen. Een psychiater zal deze willen behandelen, zelfs tegen de wil in van de
betrokkene, maar een rechter gaat aangeven dat het de vrije keuze is van de
betrokkene om zich bij wijze van spreken dood te drinken en zal geen gedwongen
opname toestaan in deze context.
ER IS OOK HET ASPECT VAN DE VERSCHILLENDE ‘CULTUREN’ VAN ARTSEN EN
ADVOCATEN
• In een rechtszaal kunnen advocaten elkaar de grond inboren, elkaar
aanvallen, maar even later, buiten de muren van de rechtbank, is hier niks
meer van te merken en gaan ze bij wijze van spreken samen een pint pakken.
• Geneesheren worden echter opgeleid om samen te werken. Als er een
conflict optreedt, wordt dit als contraproductief ervaren en tracht men dit zo
snel mogelijk op te lossen, in het voordeel van de patiënt.
Forensische psychiatrie 4
