Volkenrecht
hfst 2: Bronnen van internationaal recht
Topic map
→ zie p22
Introductie
Hoe wordt internationaal recht gemaakt en hoe kunnen we de regels ervan identificeren? In
een typisch nationaal rechtsstelsel zijn deze vragen vrij eenvoudig te beantwoorden. De
nationale wetgever bepaalt de wijze waarop wetten tot stand komen en het recht op een
bepaald gebied kan worden achterhaald door de toepasselijke rechtsbron te raadplegen. Het
internationaal recht is echter anders om de hierboven uiteengezette redenen. Kort
samengevat heeft het internationaal recht drie fundamentele kenmerken
- staten scheppen internationaal recht - het beginsel van soevereine gelijkheid
betekent dat internationaal recht niet aan staten kan worden opgelegd
- er is geen centraal wetgevend orgaan dat verantwoordelijk is voor het creëren van
internationaal recht
- er is geen internationaal gerechtshof met dwingende rechtsmacht om internationaal
recht vast te stellen of te handhaven
Deze verschillen maken het vaak moeilijk vast te stellen welke regels van het internationaal
recht er zijn en hoe zij tot stand zijn gekomen. Dit wordt ook wel het bronnen probleem
genoemd.
toetsingsadvies (zie p23)
Het bronnen probleem
De aard van het internationaal recht brengt mee dat de bronnen van het internationaal recht
veel diverser zijn dan die van de nationale rechtsstelsels. Het internationaal recht ontwikkelt
zich rechtstreeks door het gedrag van staten. Internationale juristen moeten een
onderscheid maken tussen de activiteiten van staten die internationaal recht tot stand zullen
brengen en die welke dat niet zullen doen. Bovendien moeten internationale juristen in staat
zijn de precieze rechtsregels te identificeren die door dergelijk gedrag tot stand zijn
gekomen.
terugblik:
Algemeen wordt aangenomen dat het internationaal recht tot stand komt met instemming
van de staten. Als u dit in gedachten houdt, zult u dit onderwerp kunnen begrijpen. Blijf
jezelf de volgende vraag stellen: kunnen de daden van staten worden gezien als bewijs
van een intentie om internationaal recht te creëren?
1
,Gevestigde bronnen van internationaal recht
artikel 38(1) van het statuut van het internationaal gerechtshof.
Het Hof, dat tot taak heeft in overeenstemming met het internationale recht uitspraak te doen
in geschillen die aan het Hof worden voorgelegd, is van toepassing:
1. algemene of bijzondere internationale verdragen waarbij uitdrukkelijk door de staten
die het geschil aanhangig maken, erkende regels zijn vastgesteld
2. het internationale gewoonterecht, als bewijs van een algemeen aanvaarde
rechtspraktijk
3. de algemene rechtsbeginselen, erkend door de beschaafde naties
4. behoudens de bepalingen van artikel 59, rechterlijke beslissingen en de leer van de
meest deskundige publicisten van de verschillende naties, als subsidiair middel ter
bepaling van rechtsregels
Er zij op gewezen dat het Statuut van het Internationaal Gerechtshof een internationaal
verdrag is dat aan het VN-Handvest is gehecht.
Artikel 38, lid 1, is een richtsnoer voor het IGH. Het is echter algemeen aanvaard als een
gezaghebbende verklaring betreffende de formele bronnen van het internationaal recht.
De volgorde van de in artikel 38, lid 1, opgesomde bronnen is geen hiërarchie van bronnen.
De volgorde is in de praktijk echter wel belangrijk.
Kom niet in de verleiding om…
Kom niet in de verleiding om slechts een deel van dit onderwerp te leren. De bronnen
werken vaak samen om het algemeen internationaal recht te ontwikkelen en dus moet je
je begrip van het hele onderwerp ontwikkelen.
Internationaal gewoonterecht
De oorsprong van het internationaal recht ligt in het internationaal gewoonterecht en dit is de
standaard bron bij gebreke van toepasselijk verdragsrecht.
definitie = een constant en uniform gebruik, geaccepteerd als wet
IGR is zeer geschikt voor de gedecentraliseerde structuur van het internationale
rechtsstelsel, omdat het recht zich rechtstreeks kan ontwikkelen uit het gedrag van staten.
De elementen van IGR: staatspraktijk en rechtsovertuiging
Staatspraktijk (materieel element)
Elke staat activiteit kan een staatspraktijk zijn voor het creëren van IGR. Voorbeelden:
officiële openbare verklaringen, fysieke handelingen, diplomatieke correspondentie, het
sluiten van verdragen, nationale wetgeving en het gedrag van staten in internationale
gouvernementele organisaties. Of de praktijk van een staat de basis kan vormen van een
IGR-regel zal echter in grote mate afhangen van de omstandigheden van een bepaald geval
en de aard van het juridische vraagstuk in kwestie.
2
,Voorwaarden zodat de praktijk de grondslag kan vormen voor een IGR regel:
1. de staatspraktijk moet uitgebreid zijn
→ een aanzienlijk aantal staten, waaronder de staten wiens belangen in het
bijzonder zouden worden geschaad door de invoering van een IGR regel, moet
deelnemen aan de praktijk
2. moet neerkomen op een consistent gedragspatroon
→ moet algemeen consistent zijn
3. er moet voldoende tijd zijn verstreken om aan te tonen dat aan de bovenstaande
voorwaarden zijn voldaan
rechtsovertuiging (psychisch element)
definitie = het is noodzakelijk dat staten geloven dat zij wettelijk verplicht zijn een bepaalde
praktijk te volgen
belangrijke zaak:
Gevallen op het continentaal plat van de Noordzee (1969) IGH
betreffende: de opheffing van het continentaal plat
juridisch vraagstuk: de aard van de opinio juris
feiten
Artikel 6 van het verdrag inzake het continentaal plat bepaalde dat, bij gebreke van
overeenstemming of bijzondere omstandigheden, aanspraken zouden worden bepaald
door het equidistantieprincipe. Duitsland was geen partij bij het verdrag. Denemarken en
Nederland stelden dat artikel 6 het IGR-standpunt weerspiegelde en dat Duitsland aan de
IGR-regel gebonden was.
rechtsbeginsel
Het IGH merkte op dat er voor de vorming van IGR: "bewijs van een overtuiging dat deze
praktijk verplicht wordt gesteld door het bestaan van een rechtsregel die dit vereist. De
noodzaak van een dergelijke overtuiging, in casu het bestaan van een subjectief element,
is impliciet in het begrip opinio juris sive necessitates zelf. De betrokken staten moeten
dus het gevoel hebben dat zij zich conformeren aan wat neerkomt op een wettelijke
verplichting.
De eis dat de praktijk van de staat als wet wordt aanvaard, is van vitaal belang, aangezien
het onmogelijk is een onderscheid te maken tussen praktijken die uit gewoonte of
hoffelijkheid ontstaan en die welke de staten wettelijk verplicht zijn te volgen. Maar hoe
kunnen we bewijzen dat staten zich verplicht voelen een bepaalde praktijk te volgen? Staten
zijn kunstmatige rechtspersonen. Zij handelen via nationale regeringen die zelden hun
bedoelingen duidelijk maken. Waar het bewijs van de bedoelingen van bepaalde staten
onduidelijk is, kunnen de instrumenten van IGO's aan het licht brengen of staten zich in het
algemeen wettelijk verplicht achten zich op een bepaalde manier te gedragen.
⇒ bv: A4
3
, De aanhoudende bezwaar regel
De regel van het aanhoudend bezwaar werkt als volgt: indien een staat bezwaar maakt
tegen een nieuwe regel van het IGR vanaf het moment dat de regel wordt vastgesteld, en
het zijn bezwaar handhaaft, zal de staat niet gebonden zijn door die specifieke regel van het
IGR.
belangrijke zaak:
Anglo-Noorse visserijzaak (1951)
betreffende: de afbakening van de territoriale wateren van Noorwegen
feiten
Het Verenigd Koninkrijk betwistte het gebruik door Noorwegen van de rechte basislijn
methode voor het meten van de omvang van zijn territoriale zee. Het beweerde dat een
10-mijl lijn voor baaien een gevestigde IGR-regel was. De praktijk van Noorwegen hield in
dat het land aanspraak maakte op een aanzienlijk grotere territoriale zee dan andere
staten.
juridisch beginsel
Het IGH verwierp de aanspraak van het VK onder verwijzing naar de regel van de
aanhoudende weigeraar. Het IGH oordeelde dat de regel in ieder geval niet tegen
Noorwegen kan worden ingeroepen, aangezien Noorwegen zich altijd heeft verzet tegen
pogingen om de regel op de Noorse kust toe te passen.
examentip:
De aanhoudende objectieve regel is een belangrijk voorbeeld van de rol van de
toestemming van een staat bij de totstandkoming en de werking van het internationaal
recht. Het is een goed idee om de werking ervan te verbinden met de grondslagen van het
volkenrecht.
De rol van IGO's bij de totstandkoming van internationaal recht
Het gezag van bepaalde IGO's heeft zich aanzienlijk ontwikkeld sinds 1945, toen artikel 38,
lid 1, van kracht werd. Latere ontwikkelingen hebben de grenzen aangetoond van de enge
benadering van de bronnen van het internationale recht waarvoor in die bepaling is gekozen.
De IGO's brengen een aanzienlijk aantal instrumenten, resoluties, richtsnoeren,
aanbevelingen, enz. voort. Veel van deze internationale instrumenten zijn politiek of
technisch van aard, maar sommige ervan kunnen internationaal recht creëren.
Resoluties van de Algemene Vergadering van de VN
De Algemene Vergadering van de VN is in de eerste plaats een politiek orgaan en heeft
geen directe wetgevende bevoegdheid. Met andere woorden, zij kan zelf geen internationaal
recht creëren. Toch hebben vele resoluties van de Algemene Vergadering van de VN de
ontwikkeling van het internationaal recht beïnvloed, omdat politieke en juridische
doelstellingen vaak met elkaar verbonden zijn in het internationaal rechtssysteem.
4
