Vragen
Globale Politieke Omgeving
2021 – 2022
Inhoud
1. Geef een omvattende definitie van Globalisering (belangrijkste kenmerken)...........................................5
2. Waarover bestaat eensgezindheid m.b.t. wat de globalisering voorstelt?................................................5
3. Noem de vijf ontwikkelingsetappen van de globalisering..........................................................................5
4. Vergelijk het citaat van Robert Cox met dat van Marx/Engels uit het Manifest........................................6
5. Oorzaken van de globalisering?................................................................................................................ 6
6. Hoe manifesteert zich de globalisering?................................................................................................... 6
7. Is de globalisering uniek? Of moeten we spreken van triadisering? Was er voorheen ook Globalisering? 6
8. Argumenten pro en contra Globalisering?................................................................................................ 7
9. Periodisering Globalisering in de 20ste eeuw?.......................................................................................... 7
10. Wat is de pentarchie?............................................................................................................................. 8
11. Balance of Power: definitie en belang (zie vrees voor expansiedrang van bepaalde landen)?................8
12. 'Boston Tea Party': achtergrond, betekenis, belang?..............................................................................8
13. ‘Dubbele revolutie’ in de 18de eeuw (betekenis voor Globalisering)?....................................................9
14. Oorzaak industriële revolutie in England?............................................................................................. 10
15. Welke elementen spelen bijzondere rol voor ontwikkeling kapitalisme (zie Landes, Weber, Ferguson)?
.................................................................................................................................................................... 10
16. Napoleontisch Europa: belang en gevolgen voor het toenmalige Pruisen?...........................................11
17. Congres van Wenen (1815)?................................................................................................................. 11
18. Groot-Brittannië in de 19de eeuw (vrijhandel, kolonies)?.....................................................................11
19. Rusland in de 19de eeuw?.................................................................................................................... 12
20. Revolutie van 1848?.............................................................................................................................. 12
21. Hoe gebeurde de modernisering buiten Europa?..................................................................................12
22. Wat is er nieuw in de 19de eeuw voor de globalisering? (vier elementen)...........................................13
23. Italiaanse en Duitse eenmaking?........................................................................................................... 13
24. Met welke landen stond Duits keizerrijk op gespannen voet (waarom)?..............................................13
25. Politieke reacties op Globalisering in het Duitsland van de tweede helft 19de eeuw?..........................14
26. Hoe beoordelen Paul Lensch en Heinrich-August Winkler het protectionisme van 1879?....................14
27. Met welke slagzinnen drukt zich het Duitse imperialisme rond 1900 uit?.............................................14
28. Modernisering buiten Europa (link met aanpassingsdruk)?..................................................................14
,29. Ontstaan wereldeconomie 19de eeuw? (vier kenmerken)....................................................................15
30. Expansie overzee: Hoe voltrok deze zich?............................................................................................. 15
31. British Empire: kenmerken?.................................................................................................................. 15
32. De ‘Boerenoorlog’ (Zuid-Afrika) en de 'imperial overstretch'?..............................................................16
33. Wat is het belang van spoorwegen en de 'Five Keys' voor het imperialisme?.......................................16
34. Beschrijf China tijdens het imperialisme............................................................................................... 16
35. Beschrijf Japan tijdens het imperialisme............................................................................................... 17
36. USA: Monroe doctrine, Manifest Destiny?............................................................................................ 17
37. Rol van het boek van Mahan? Hoe ontwikkelde zich daarna de rol van USA in de wereldpolitiek tot
1947?.......................................................................................................................................................... 17
38. Beschrijf de vier scholen in de Amerikaanse ‘foreign policy’?...............................................................18
39. Behandel de motieven voor het imperialisme....................................................................................... 18
40. Waarom is 1914-1918 een wereldoorlog? Noem de gevolgen van de oorlog.......................................18
41. Wilson: Fourteen Points?...................................................................................................................... 19
42. Welke belangrijke gebeurtenissen deden zich voor in 1917 en 1918?..................................................19
43. Bespreek: Versailles; Saint-Germain, Trianon; Sèvres, Lausanne. .........................................................20
44. Hoe zag Europa er na WOI uit?............................................................................................................. 21
45. Belangrijke ontwikkelingen in de wereld na 1919.................................................................................21
46. Bespreek de Republiek van Weimar en haar problemen.......................................................................21
47. De wereldcrisis in de jaren '20-'30 en de gevolgen voor de globalisering?............................................22
48. Houding in Duitsland tegenover de USA (jaren ’20/’30)?......................................................................22
49. Licht de autoritaire systemen in de jaren '30 toe (m.b.t. expansieplannen)..........................................23
50. Niet-Aanvalspact Duitsland en Sovjet-Unie?.........................................................................................23
51. Atlantisch Handvest: noem vier punten................................................................................................ 23
52. Hoe verliep de dekolonisatie?............................................................................................................... 23
53. Verklaar ontstaan, inhoud en einde van Bretton Woods.......................................................................24
54. Verenigde Naties: zin, handvest, Veiligheidsraad (wat)?.......................................................................25
55. Licht in het kader van het begin van de Koude Oorlog de standpunten/acties van volgende personen
toe: Kennan, Truman, Marshall................................................................................................................... 25
56. Licht toe: bipolaire wereldorde. Waarom 'halve globalisering'?............................................................26
57. Hoe dient zich het begin van het einde van de Koude Oorlog aan? (CVSE/Helsinki,
Perestrojka/Glasnost)................................................................................................................................. 26
58. Rambouillet: initiatief, aanleiding, doelstellingen?................................................................................ 28
59. Washington Consensus en de verandering van de economische orde (IMF, WTO …)?..........................28
60. Globalisering: kritiek en succes?........................................................................................................... 29
61. G-8, G-20 ('major' en 'developing'): definieer.......................................................................................30
62. Luidt de globalisering het 'einde van de geschiedenis' in?....................................................................30
63. Toestand Europa in 1945?..................................................................................................................... 30
64. Welke belangen had wie bij de heropbouw van Duitsland na WOII?....................................................31
2
,65. Europa: verschil intergouvernementalisme en supranationalisme. Wat heeft ontstaan van 'Raad van
Europa' hiermee te maken?........................................................................................................................ 31
66. Ontstaan en inhoud van EGKS?............................................................................................................. 32
67. Europese Defensiegemeenschap?......................................................................................................... 32
68. Saar-statuut?......................................................................................................................................... 33
69. Beschrijf de functionalistische en de spillover-methode.......................................................................33
70. Ontstaan en inhoud van de Verdragen van Rome (1957)?....................................................................33
71. Beschrijf de Lege-Stoel-crisis en de oplossing.......................................................................................34
72. Houding van Groot-Brittannië tegenover de EG (weerstand en later aanvraag tot lidmaatschap)?......34
73. EFTA en European Economic Area?....................................................................................................... 36
74. Wat is ‘The spirit of The Hague’?........................................................................................................... 36
75. Zuidwaartse uitbreiding: wie? Wat zit er achter? (einde autoritaire regimes > democratie).................37
76. Inhoud van The Single European Act en de rol van het Cassis-de-Dijon-arrest?....................................37
77. Convergentiecriteria?............................................................................................................................ 38
78. Kerneuropa?......................................................................................................................................... 38
79. Ontstaan en inhoud van het Verdrag van Maastricht?..........................................................................38
80. Verdrag van Amsterdam en Verdrag van Nice?..................................................................................... 39
81. Criteria van Kopenhagen?..................................................................................................................... 39
82. Van Verklaring van Laken naar Verdrag van Lissabon?..........................................................................39
83. Leg ontstaansgeschiedenis TEU, TEC, TFEU uit. Wat regelen TEU en TFEU?..........................................40
84. Relatie Turkije – EU (etappen)?............................................................................................................. 41
85. Europese Raad en Raad van de Europese Unie?...................................................................................41
86. Europese Commissie?........................................................................................................................... 41
87. Europees Nabuurschapsbeleid?............................................................................................................ 42
88. Noem de vier basisprincipes van de Vrede van Westfalen....................................................................42
89. Definitie natie volgens Benedict Anderson?.......................................................................................... 42
90. De uitwerking van de globalisering op de staat (grenzen; multilayer governance; subsidiariteit)?.......42
91. Post-Westfaalse orde en R2P; postmoderne staat (Cooper)?................................................................43
92. Internationalisering van de staat: voorbeelden. Iets nieuws?...............................................................44
93. World Governance (elementen), maar waarom blijft de natiestaat nodig?...........................................44
94. Kenmerken en geografie Berlin-Berkeley-Belt?.....................................................................................44
95. Kenmerken Bagdad-Beijing-Belt? (Vijf varianten van het nationalisme zoals terug te vinden in de
Bagdad-Beijing-Belt)................................................................................................................................... 45
96. Verschil inclusieve en extractieve instellingen?.....................................................................................46
97. Vier voorbeelden waaruit het falen van een staat blijkt, worden gegeven: u verklaart.........................46
98. Behandel de vier determinanten van de buitenlandse politiek.............................................................48
99. Hoe zag de buitenlandse politiek van België er tijdens het interbellum uit? (besluitvormers)..............49
100. Behandel de taalkwestie in de Belgische diplomatie...........................................................................50
101. Frans-Belgisch militair Akkoord: inhoud en controverse? (leg verband met de BLEU)........................50
102. Spaak-rapport en Harmel-doctrine?.................................................................................................... 50
3
,103. Davignon-rapport en Tindemans-rapport?.......................................................................................... 51
104. Welke gevolgen heeft het Sint-Michiels-Akkoord voor het Buitenlands Beleid? (drie aspecten: ius
tractatis, ius legationis, buitenlandse handel)............................................................................................. 51
105. Welke twee principes bepalen het Buitenlands Beleid na de regionalisering? (autonomie, coherentie)
.................................................................................................................................................................... 52
106. Activiteiten van de Permanente Vertegenwoordiging en van de AAVREU?.........................................52
107. Interne Belgische coördinatie buitenlands beleid?.............................................................................. 52
108. Wat houdt het Samenwerkingsakkoord van 8 maart 1994 in? Regeling m.b.t. vertegenwoordiging van
België in de Raad van de Europese Unie..................................................................................................... 52
109. Hoe ziet de internationale vertegenwoordiging van Vlaanderen eruit?..............................................53
110. De vier kerntaken van VLEVA?............................................................................................................ 53
4
,1. Geef een omvattende definitie van Globalisering (belangrijkste kenmerken).
De term Globalisering duidt op de recente integratie van binnenlandse economieën, industrieën, culturen
en overheid door middel van de toename van de technologische capaciteiten en de efficiëntie van de
wereldhandel, communicatie en transport. In de eerste plaats verwijst globalisering naar de economische
integratie van de wereldmarkt, maar wordt tevens ook gebruikt om de sociaal-culturele integratie te
beschrijven die is ontstaan door het internet.
2. Waarover bestaat eensgezindheid m.b.t. wat de globalisering voorstelt?
a) Machtsverhouding staten ↔ staten:
Staten hebben minder invloed m.b.t. de economische politiek en de sociale zekerheid wordt
afgebouwd
De markten krijgen meer macht
Er ontstaan transnationale concerns
b) ‘Culturele globalisering’
Homogenisering op vlak van cultuur (bv. dezelfde winkelketens, zoals Zara, McDonald’s…)
Heterogenisering als tegenreactie: men probeert de eigen cultuur te benadrukken (bv. China
heeft een eigen variant van Facebook)
Glocalisering (‘think global, act local’): men probeert de eigen identiteit te behouden en
terwijl wereldwijde contacten te onderhouden
Gelijktijdig optreden = ‘Universalisering van het particuliere en particularisering van het
universele’ (Roland Robertson) datgene dat typisch is voor een bepaalde regio wordt als
iets universeels gezien en datgene dat universeel is wordt vertaald naar de eigen regio
c) “Space-time compression”
Technologie: internet
Virtueel samenzijn
Effectieve afstand geringer dan de geografische
Niet zozeer verdichte interactie tussen nationaal georganiseerde maatschappijen, maar
tendens tot oplossen van territorialiteit en ruimtelijk georganiseerde staatkundigheid
Tijd en afstand wordt verkleind, effectieve afstand kan makkelijker overwonnen worden
d) Nieuwe actoren naast staten en Internationale Organisaties
Transnationale concerns = MNO’s
Transnationale civil society = de mensen vormen een maatschappij, maar dan virtueel
(sommige mensen voelen zich meer thuis bij gelijkgestemden die 5.000 km verderop wonen)
3. Noem de vijf ontwikkelingsetappen van de globalisering.
1. Zijderoute: verbond China en Centraal-Azië met Europa
2. Kolonialisme: continenten worden met elkaar verbonden
3. Industriële revolutie
4. Na-oorlogse periode
5. Totale globalisering: val van de Muur, Sovjet-Unie verdwijnt… internet staat centraal
5
,4. Vergelijk het citaat van Robert Cox met dat van Marx/Engels uit het Manifest.
Robert Cox: “The characteristics of the globalization trend include the internationalizing of production,
the new international division of labor, new migratory movements from South to North, the new
competitive environment that accelerates these processes and the internationalizing of the state …
making states into agencies of the globalizing world”.
Legt nadruk op de internationalisering van productie (bv. produceren waar het goedkoopst is) en
verplaatsing van arbeid en mensen wordt versneld door wereldwijde concurrentie
Staat wordt een agentschap: bv. regeringsleiders die handelsmissies uitvoeren om de staat aan te
prijzen in het buitenland
Marx/Engels: de behoefte naar steeds uitgebreidere afzet jaagt de bourgeoisie over de hele wereld op. In
plaats van het oude lokale en nationale isolement komt een veelzijdig verkeer, landen worden afhankelijk
van elkaar.
Legt nadruk op het feit dat de rijkeren wereldwijd producten gaan afzetten. Het autarkische
element verdwijnt en landen worden afhankelijk van elkaar. De eigen markt volstaat niet meer.
5. Oorzaken van de globalisering?
Technologisch Verbetering transportmiddelen en communicatie
Politiek Einde van de Koude Oorlog
Juridisch Internationale instellingen (bv. WHO) die de wereldhandel moeten bevorderen
Cultureel Meer contacten men weet wat er gaande is in andere culturen/landen
Economisch Socialisering vereist grotere afzetmarkten om kapitaalinvesteringen meer te
doen renderen
6. Hoe manifesteert zich de globalisering?
- Communicatie: nieuwe technologieën
- Organisatie: ‘transborder networks’ (firma’s, NGO’s: wereld is hun werkdomein) bv.
Amnesty International, Greenpeace…
- Ecologie: milieuproblemen niet aanwezig op slechts 1 plaats, maar strekt zich
verder uit
- Productie: ‘global factories’
- Militair: globale wapensystemen
- Normen: mensenrechten
- Denken: wereld als “a single place”
7. Is de globalisering uniek? Of moeten we spreken van triadisering? Was er voorheen
ook Globalisering?
Globalisering lijkt unieker dan het is:
- Economie minder open dan 1870 – 1914
- Geen transnationale ondernemingen, maar ondernemingen die internationaal handel drijven
- Geen kapitaalverschuiving ontwikkeld onderontwikkelde wereld
- Wereldeconomie: 3 blokken (Noord-Amerika, Europa, Japan) maar: BRICS…
Het overgrote deel van de globalisering vindt plaats tussen de 3 blokken = triadisering
6
,Triadisering:
- Ongelijk in effecten (bv. internet)
- Westerse waarden: worden deze nog wel degelijk doorgevoerd sinds de opkomst van de
Aziatische tijgers die eerder hun eigen waarden behartigen?
- Verliezers (‘Modernisierungsverlierer’) omwille van afwezigheid van vernieuwing
- Drugkartels/terroristen/www-anarchie: drugkartels profiteren van de globalisering, want de
informatiestroom is nauwelijks controleerbaar www-anarchie: wat is waar en niet waar, wat is
relevant en niet relevant?
- Democratische controle op ondernemingen: wordt deze wel doorgevoerd?
Er waren voorlopers:
- Economische interdependentie (Keohane and Nye, 1971): transnationale actoren
- ‘Global village’ (Marshall McLuhan, 1964)
- ‘World society’ (John Burton, 1972): interacties tussen niet-statelijke actoren; “web”: patronen <
handel, taal, communicatie
- ‘International society’ (Hedley Bull, 1977): set van afgesproken normen
- ‘End of History’ (Fukuyama, 1992): door de val van de Muur in ’89, kwam er een einde aan het
communisme. Men stelde dat het kapitalisme zegevierde en dat vanaf toen de geschiedenis
voorbij was (geschiedenis = strijd en conflicten in ideologieën). Dit was een beetje voorbarig,
maar op dat moment was Europa zeer euforisch en optimistisch
8. Argumenten pro en contra Globalisering?
Pro globalisering Contra globalisering
Economische interdependentie: staten geen Paralyseert staat: marken worden belangrijker,
‘closed units’ dus waarom hebben we nog staten nodig? Er
bestaan echter nog steeds invloedrijke staten (VS,
Duitsland…)
Communicatie Lijkt unieker dan het is (zie argumenten onder
vraag 7)
Global culture
Wereld meer homogeen (kan ook als contra-
argument gelden)
Tijd en ruimte overwonnen door snelheid
communicatie
‘Global polity’: transnationale bewegingen +
overdracht soevereiniteit (vnl. binnen EU!)
Kosmopolitische cultuur: ‘think globally, act
locally’
‘Risk culture’: globale risico’s (bv. milieu)
9. Periodisering Globalisering in de 20ste eeuw?
1492 – 1750 Opbouw wereldwijde verbindingen (door koloniale machten
etc...)
1750 – 1880 Imperialisme, industrialisering, vrijhandel
1880 – 1945 Wereldkapitalisme en wereldcrises
Oorzaken crisissen: economisch en politiek WO
1945 – 1990 Koude Oorlog (‘halve globalisering’)
Westers blok vs. Sovjet-Unie (bipolair): 2 systemen die
met elkaar wedijveren
7
, Vanaf 1990 Naar een nieuwe wereldorde… of wereldwanorde?
Val van het communisme (val muur in ’89), van bipolair
naar multipolair, er is geen echte leidinggevende
natie/centrum om zaken op orde te stellen… (daarom
dat men durft spreken van wereldwanorde)
1. Voor WOI: grote Europese mogendheden aan de macht = leider in de wereld (Balance of power:
ze probeerden elkaar in evenwicht te houden)
2. 1914 – 1945: ondergang Europa als dominante global player
3. Koude Oorlog tot 1990: USA en USSR als supermogendheden (bipolair) in de plaats van Europa
4. Na 1990: op zoek naar nieuw evenwicht concepten:
Multipolair
Failed states = staten die niet de kenmerken van echte soevereine staten hebben (centraal
gezag, orde…)
Globalisering
Clash of civilizations = grote civilisaties botsen met elkaar = theorie van Samuel Huntington
10. Wat is de pentarchie?
Voor 1990 waren er 8 grote Europese machten, waarvan er 5 het bijzonder goed deden (aangeduid met
*). Deze 5 machten hadden het samen voor het zeggen.
(* = Pentarchie)
Engeland * + Schotland = Groot-Brittannië, 1707
Frankrijk *
Oostenrijk * Oostenrijk-Hongarije, 1867 Republiek Oostenrijk, 1918
Pruisen * Duits Keizerrijk, 1871 Bondsrepubliek Duitsland, 1949/1990
Rusland * Sovjet-Rusland, 1917 Russische Federatie, 1991
Ottomaans Rijk Turkije, 1923
Spanje
Zweden
11. Balance of Power: definitie en belang (zie vrees voor expansiedrang van bepaalde
landen)?
Engeland: Balance of Power ↔ Frankrijk: streven naar hegemonie (meer macht/invloed dan anderen op
vlak van politiek, handel, cultuur…)
Engeland vreesde voor de Franse expansiedrang en wilde niet dat 1 mogendheid (Frankrijk) alle macht
kreeg en over het volledige Europese continent heerste Balance of Power = er is geen enkele staat
machtig genoeg om alle anderen te domineren.
Toen was het Frankrijk, later zou Duitsland de uitbreidende macht worden.
12. 'Boston Tea Party': achtergrond, betekenis, belang?
1756 – 1763: Zevenjarige oorlog in Europa en Noord-Amerika oorlog tussen
- Frankrijk en Oostenrijk enerzijds
- Groot-Brittannië en Pruisen anderzijds
De oorlog wordt in Europa uitgevochten, maar ook in de Amerikaanse kolonies
Churchill noemde het de ‘Eerste’ Wereldoorlog, omdat het zich afspeelde op verschillende
continenten
8
