INLEIDING TOT DE THEORETISCHE
ORTHOPEDAGOGIEK
1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
AJ 2021 – 2022
LEUS CATO
,1
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,HOOFDSTUK 1: AGOGISCH HANDELEN, AGOGIE & AGOGIEK ........................................................... 6
1.1. INLEIDING ....................................................................................................................... 6
1.2. DE BEGRIPPEN AGOGIE & AGOGIEK ................................................................................ 6
1.3. 3 SLEUTELBEGRIPPEN VAN HET AGOGISCH HANDELEN ................................................... 7
1.3.1. Veranderen (beïnvloeden)............................................................................................................... 7
1.3.2. Handelen ......................................................................................................................................... 7
1.3.3. Emancipatie/ empowerment........................................................................................................... 7
1.4. RICHTGEVENDE KENMERKEN VAN HET AGOGISCH HANDELEN........................................ 8
1.5. DE PROFESSIONALISERING VAN HET AGOGISCH HANDELEN ........................................... 9
1.5.1. Snelle ontwikkeling wetenschap & techniek ................................................................................... 9
1.5.2. Stijgende individualisering ............................................................................................................... 9
1.5.3. Professionalisering agogisch handelen ............................................................................................ 9
1.6. VERTREKPUNT VAN AGOGISCH HANDELEN ................................................................... 10
1.6.1. Exagogiek ....................................................................................................................................... 10
1.6.2. Anagogiek ...................................................................................................................................... 10
1.6.3. Katagogiek ..................................................................................................................................... 10
1.7. NIVEAUS VAN VERANDERINGSPROCESSEN ................................................................... 10
1.7.1. Microniveau ................................................................................................................................... 10
1.7.2. Mesoniveau ................................................................................................................................... 10
1.7.3. Macroniveau .................................................................................................................................. 10
1.8. DE VALKUIL VAN DE (PED)AGOGISERING ...................................................................... 11
1.8.1. Wederkerige relatie ....................................................................................................................... 11
1.8.2. Uitgaan van de mogelijkheden ...................................................................................................... 11
1.8.3. Mensen zijn ‘historische wezens’ .................................................................................................. 11
HOOFDSTUK 2: OPVOEDEN, PEDAGOGIE(K) & ORTHOPEDAGOGIE(K) ............................................ 12
2.1. INLEIDING ..................................................................................................................... 12
2.2. WAT IS OPVOEDEN? ..................................................................................................... 12
2.2.1. Definitie ......................................................................................................................................... 12
2.2.2. Ontwikkelen & opvoeden: het opvoedingsproces ........................................................................ 12
2.3. VAN PROBLEMEN BIJ HET OPVOEDEN… TOT EEN STAGNEREND OPVOEDINGSPROCES.. 13
2.3.1. Van problemen bij het opvoeden (het gewone opvoeden)… ........................................................ 13
2.3.2. … tot een stagnerend opvoedingsproces (specifiek opvoeden) .................................................... 13
2.4. DE PROBLEMATISCHE OPVOEDINGSSITUATIE (POS) ...................................................... 13
2.4.1. Definitie ......................................................................................................................................... 13
2.4.2. Betekenis van POS ......................................................................................................................... 14
2.4.3. Wanneer is een opvoedingssituatie problematisch? .................................................................... 14
2.5. ORTHOPEDAGOGISCH HANDELEN & ORTHOPEDAGOGIEK ............................................ 15
2.6. HET TERREIN VAN DE ORTHOPEDAGOGIE(K): DOELGROEPEN & WERKVELDEN ............. 16
2.7. DE ORTHOPEDAGOGIEK GESITUEERD TEN OPZICHTE VAN ANDERE DISCIPLINES ........... 16
2.7.1. Deelwetenschappen ...................................................................................................................... 16
2.7.2. Hulpwetenschappen ...................................................................................................................... 16
2
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,HOOFDSTUK 3: EVOLUTIE VAN MENS- EN MAATSCHAPPIJVISIES EN DE INVLOED ERVAN OP DE
HEDENDAAGSE ORTHOPEDAGOGIEK ............................................................................................. 17
3.1. INLEIDING ..................................................................................................................... 17
3.2. PARADIGMA 1: UITSTOTING & SEGREGATIE ................................................................. 18
3.2.1. Wat? .............................................................................................................................................. 18
3.2.2. Wanneer? ...................................................................................................................................... 18
3.3. PARADIGMA 2: LIEFDADIGHEID & BEVOOGDING .......................................................... 22
3.3.1. Wat? .............................................................................................................................................. 22
3.3.2. Wanneer? ...................................................................................................................................... 22
3.4. PARADIGMA 3: MEDISCH MODEL – STOORNISDENKEN ................................................. 25
3.4.1. Wat? .............................................................................................................................................. 25
3.4.2. Wanneer? ...................................................................................................................................... 25
3.5. PARADIGMA 4: NORMALISATIE & INTEGRATIE ............................................................. 29
3.5.1. Wat? .............................................................................................................................................. 29
3.5.2. Wanneer? ...................................................................................................................................... 29
3.5.3. Normalisatie .................................................................................................................................. 29
3.5.4. Van normalisatie naar integratie ................................................................................................... 31
3.5.5. IMPACT PARADIGMA ..................................................................................................................... 31
3.6. PARADIGMA 5: HET NIEUWE PARADIGMA/ DISABILITY STUDIES/ BURGERSCHAPSMODEL
32
3.7. SAMENVATTEND .......................................................................................................... 34
HOOFDSTUK 4: DRIESTROMENLAND ............................................................................................. 36
4.1. INLEIDING ..................................................................................................................... 36
4.2. DE GEESTESWETENSCHAPPELIJKE STROMING: EEN PRAKTISCHE STROMING ................. 37
4.2.1. Kern(woorden) .............................................................................................................................. 37
4.2.2. Procedure: De hermeneutische cirkel ........................................................................................... 37
4.2.3. Betekenis voor de praktijk ............................................................................................................. 37
4.2.4. toepassing casus Marie ................................................................................................................. 37
4.2.5. Kritiek ............................................................................................................................................ 37
4.3. DE EMPIRISCH-ANALYTISCHE STROMING: EEN TECHNISCHE STROMING ....................... 37
4.3.1. Kern(woorden) .............................................................................................................................. 37
4.3.2. Procedure: de empirische cirkel + casus Marie ............................................................................. 37
4.3.3. Betekenis voor de praktijk ............................................................................................................. 37
4.3.4. Kritiek ............................................................................................................................................ 37
4.4. DE KRITISCHE ORTHOPEDAGOGIEK: EEN EMANCPATORISCHE STROMING .................... 37
4.4.1. Kern(woorden) .............................................................................................................................. 37
4.4.2. Procedures..................................................................................................................................... 37
4.4.3. toepassing casus Marie ................................................................................................................. 37
4.4.4. Kritiek ............................................................................................................................................ 37
3
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,HOOFDSTUK 5: ORTHOPEDAGOGISCHE KOPSTUKKEN ................................................................... 38
5.1. TER HORST.................................................................................................................... 38
5.1.1. Inleiding ......................................................................................................................................... 38
5.1.2. De opvoeders................................................................................................................................. 39
5.1.3. Het kind ......................................................................................................................................... 41
5.1.4. De omgeving .................................................................................................................................. 45
5.1.5. De werkelijkheid achter de omgeving ........................................................................................... 48
5.1.6. Boekje ter horst ............................................................................................................................. 49
5.2. KOK .............................................................................................................................. 49
5.2.1. Inleiding ......................................................................................................................................... 49
5.2.2. Levensloop..................................................................................................................................... 49
5.2.3. Basisbegrippen .............................................................................................................................. 50
5.2.4. Het orthopedagogisch assenstelsel (Kok) ...................................................................................... 53
5.2.5. Vraagstelling ordenend systeem (VOS) ......................................................................................... 55
5.2.6. Het orthopedagogisch strategiemodel (Kok)................................................................................. 56
5.2.7. Het orthopedagogisch methodiekmodel (Bruininks) .................................................................... 57
5.2.8. Toepassing ..................................................................................................................................... 59
5.2.9. Afsluitend ...................................................................................................................................... 59
HOOFDSTUK 6: QUALITY OF LIFE ................................................................................................... 60
6.1. ONTSTAANSGESCHIEDENIS ........................................................................................... 60
6.1.1. Situering ........................................................................................................................................ 60
6.1.2. Historiek ........................................................................................................................................ 60
6.2. INVULLING CONCEPT QOL............................................................................................. 61
6.2.1. Kenmerken QoL ............................................................................................................................. 61
6.3. IMPLICATIES VOOR DE KLINISCHE PRAKTIJK .................................................................. 65
6.3.1. VERWACHTINGEN PROFESSIONELEN – VERWACHTINGEN CLIËNTEN ........................................... 65
6.3.2. VERANDERENDE ROL VD WERKER ................................................................................................. 65
6.3.3. UITDAGINGEN VOOR DE WERKER ................................................................................................. 66
6.3.4. VERANDERENDE ROL VAN DE “CLIËNT” ........................................................................................ 66
6.3.5. VERANDERENDE ROL VD OVERHEID .............................................................................................. 66
6.4. ROL VAN DE SAMENLEVING: VERMAATSCHAPPELIJKEN?! ............................................. 66
6.5. BESLUIT ........................................................................................................................ 67
HOOFDSTUK 7: KINDBEELDEN & KINDERRECHTEN......................................................................... 68
1. KINDBEELDEN EN KINDERTIJD ........................................................................................... 68
2. KINDERRECHTEN............................................................................................................... 69
3. HET KINDERRECHTENVERDRAG: LICHT & VERTEERBAAR ................................................... 70
4. PODCAST BRUNO VANOBBERGEN .................................................................................... 77
7.4.1. Inleiding ......................................................................................................................................... 77
7.4.2. Belang overgang naar kinderrechten ............................................................................................ 77
7.4.3. Culturele grenzen .......................................................................................................................... 77
7.4.4. Stellen van prioriteiten .................................................................................................................. 78
7.4.5. Wat wil Bruno nog realiseren ........................................................................................................ 79
4
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,5
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,HOOFDSTUK 1: AGOGISCH HANDELEN, AGOGIE & AGOGIEK
1.1. INLEIDING
“Slangen die niet van huid kunnen verwisselen, gaan ten gronde. Evenzo de geesten die men verhindert van
mening te veranderen: zij houden op geest te zijn.”
Citaat Nietzsche à belang van de mogelijkheid om te veranderen = sleutelbegrip
Gilbert die snoep wilt à verschillende redenen waarom Silke iets wil veranderen
o Financiële: Gilbert moet niet met geld smijten
o Zelfbeheersing: hij moet maar leren dat hij zijn snoep moet verspreiden over verschillende dagen
à We voelen ons verantwoordelijk & daarom willen we ingrijpen: iedereen kijkt naar een situatie
vanuit eigen gedachten
à Er is nood aan communicatie om zo te verantwoorden welke keuze de juiste is = vertrekken uit
een bepaalde waarde
Orthopedagogiek ≠ exacte wetenschap à zaken veradneren, mensen veranderen
1.2. DE BEGRIPPEN AGOGIE & AGOGIEK
Vertrouwde term= ped-agogie(k)
Pais= kind agogos, agein= begeleider, gids, opleiden, regeren, besturen
PEDAGOGIEK= de wetenschap van het opvoeden van een kind, begeleiden van kinderen
Agogiek= de wetenschap van het begeleiden van mensen in het algemeen
Forensische hulpverlening: gevangenis & geïnterneerden die daarnaast een psychologisch probleem
hebben & ontoerekeningsvatbaar verklaard zijn
AGOGIEK
= bestudeert de veranderingsprocessen & de beïnvloeding ervan op een wetenschappelijke manier.
Vanuit onderzoek & theorievorming geeft de agogiek richtlijnen & aanbevelingen voor het agogisch
handelen
= verzamelnaam voor de leer van het leiden, begeleiden van mensen ongeacht hun leeftijd, op een
beroepsmatige manier. De in de sociale hulpverlening gebruikte methoden behoren tot de leer van
de agogiek à KOFFEMAN
= de leer die aanwijzingen & richtlijnen geeft voor de manier waarop individuele personen, groepen,
organisaties en samenlevingsverbanden kunnen worden begeleid in veranderingsprocessen. Het
gaat er daarbij om, dat die begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich
bevinden & dat zij mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk zelf te handelen teneinde
tot de gewenste verandering te komen à WINKELAAR
AGOGIE/ AGOGISCH HANDELEN= staat voor de intentionele, niet-wederkerige beïnvloeding door 1
of meerdere personen gericht op een wenselijk geachte wijziging, door de cliënt ervaren als
welzijnsbevordering = klemtoon op het doen, het handelen
à Zonder dat je het beseft verander je door ervaringen
6
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,Reden dat er een wetenschap is à staat ten dienst van de praktijk & weten wanneer het fout loopt
hoe je moet ingrijpen
Wat: vrijwillige, gewenste verandering i/h handelen op psycho-sociaal vlak
Wie: van (jong) volwassenen, als individu, in groep, organisatie of lid van groter
samenlevingsverband
Hoe: op een systematische, bewuste, doelgerichte & professioele manier & door een herkenbaar
agoog
Waarom: met emancipatie als doel
1.3. 3 SLEUTELBEGRIPPEN VAN HET AGOGISCH HANDELEN
WINKELAAR hanteert volgende sleutelbegrippen:
1.3.1. VERANDEREN (BEÏNVLOEDEN)
DOEL agogie = het handelen van mensen veranderen
à ideaalbeeld bestaat niet
à iedereen moet blijven veranderen = permanente educatie
Veranderen gaat meestal spontaan, onbewust & n- doelgericht tot er een probleem opduikt
Opvoeding van kinderen: grotendeels spontaan, via wederzijdse beïnvloeding & stellen van
modelgedrag
Sommige veranderingsprocessen = bewust & doelgericht à bedoeling om iemand te veranderen
Meestal begeleider die helpt volgens een uitgestippelde weg om een doel te bereiken
1.3.2. HANDELEN
= het aanzetten tot verantwoordelijk handelen op psycho-sociaal vlak
≠ gedrag
GEDRAG
- Mensen doen
- Zichtbaar & observeerbaar
- Instinctief/ impulsief
- Objectief observeren
HANDELEN
- Bewust, wat mensen beogen (gedachten, gevoelens, intenties, drijfveren)
- Onzichtbaar: wat gaat er achter schuil à willen, voelen, weten
- Observeren & communiceren
- Er is een denkmoment
Gedrag veranderen à kijken naar het handelen, naar de motieven & redenen à doen door dialoog
1.3.3. EMANCIPATIE/ EMPOWERMENT
Doel: jezelf overbodig maken en ervoor zorgen dat je cliënt je n- meer nodig heeft
Veranderen à in de richting die de betrokkene wenst -> zelfbeschikking & autonomie
Leren om zichzelf te veranderen -> handelingsmogelijkheden verruimen & minder afhankelijk met
een mening = sterker in het leven
Emanciperen= volledig autonoom w-, losmaken van vaderlijke macht & zelf beslissen
7
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
, 1.4. RICHTGEVENDE KENMERKEN VAN HET AGOGISCH HANDELEN
Niet elk veranderingsproces = agogisch vb: annemiek & paul= zie cursus
à richtgevende kenmerken
Psychosociale verandering = denken & omgaan met andere is continu in interactie
≠ medisch
à Continue beïnvloeding tss psycho & sociaal
Bv: job zoeken, ondersteunen met solliciteren, zelfstandig bus nemen
Doelgericht De verandering is van tevoren nadrukkelijk bedacht & gepland
Bv: ASS leren vrienden maken & houden
Systematisch In stappen via een planmatige manier
Bv: de bus leren nemen-> samen leren uren opzoeken, nadien de haltes bekijken, leren
opstappen, …
Bewust Over iedere stap is nagedacht & bewust gekozen
à Iedereen die betrokken is, is op de hoogte
Gewenst door betrokkenen Vaak speelt hulpverlening zich af in een context van dwang
à genoodzaakt hulp te zoeken (geen uitkering, kinderen n- zien)
Sommige n- aanvaard in 1ste instantie maar gedurende het begeleidingsproces
omgebogen tot aanvaarde hulpverlening
à overeenkomst tss belangen vd sl & belangen van cliënt
Bv: Kurt had epilepsie & kon niet alleen wonen & kwam zo in een voorziening, hij wou
dit n- & had een heel slecht humeur = moeilijk te begeleiden
Niet even wederzijds Cliënten zijn n- uw vrienden
= asymmetrische relatie à betrokkenen nemen een verschillende positie in (superieur
& inferieur) -> je hebt een bepaald mandaat
Je hebt een rol waaruit je zaken kan zeggen & doen
Bv: ouder-kind; begeleider-cliënt; arts-patiënt
Beroepsmatig Professionele interventies
à n- altijd: niet-professionele zorg is ook belangrijk
Bv: mantelzorg, zelfzorg, vrijwilligers zelfmoordlijn awel, …
Waardegebonden Afhankelijk van welke waarde belangrijk is -> andere beslissingen
Descriptieve wetenschap= beschrijven situaties zonder een oordeel te geven
(wiskunde, fysica)
Prescriptieve wetenschap= beschrijven een ideale situatie & zijn dus waardegebonden
(zoals ortho, psycho) -> zeggen waarom
Waarden: respect & eerlijkheid, rechten, participatie, …
8
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
, 1.5. DE PROFESSIONALISERING VAN HET AGOGISCH HANDELEN
Industrialisering ten tijde van Daens zette 2 maatschappelijke veranderingen in gang:
1. Snelle ontwikkeling van de wetenschap & techniek
2. Stijgende individualisering
1.5.1. SNELLE ONTWIKKELING WETENSCHAP & TECHNIEK
Agogisch handelen ontstaan doordat mensen hun hemel wouden verdienen à katholieke leer
Uit liefdadigheid mensen helpen
Eind 18e eeuw à wetenschap & machines -> geschoolde krachten nodig i/d fabrieken
= professionalisering à kinderen krijgen ook leerplicht
= nieuwe doelgroepen zoals jongeren met leerproblemen, jongeren die spijbelen, buitengewoon
onderwijs (dommerikken uit het gewoon onderwijs)
Voor industrialisering = leven ve volwassene uitgestippeld in vaste patronen
à snelle industrialisering = volwassenen die continu hun handelen moesten bijstellen om goed te
blijven functioneren
1.5.2. STIJGENDE INDIVIDUALISERING
Voor industrialisering: besloten, kleine gemeenschappen met voorgeschreven normen, waarden &
regels à n- sterk nagedacht over opvoeden
Het was “traditie” & instanties zoals de Kerk
Dorpsgemeenschappen veranderen naar de steden = meer autonomie & amper interactie
Nu: n- veel invloedrijke instannties à als volwassene zelf kiezen wat je doet
= enorm verwarrend, niemand vertelt of je nog juist bent = zeer beangstigend & onzeker
Veel meer keuzes moeten ook verantwoordt w- à wrm gebeurt een bepaalde handeling?
1.5.3. PROFESSIONALISERING AGOGISCH HANDELEN
à ontstaan vh welzijnswerk = aanvankelijk vrijwilligerswerk
Later: agogisch werkveld met agogische beroepen met eigen beroepsopleidingen,
beroepsorganisaties & beroepscodes
Nieuwe doelgroepen & nieuwe opleidingen
VERANDEREN staat centraal
De 2 beïnvloeden ook elkaar -> volwassenen moeten zich voortdurend aanpassen aan nieuwe
situaties & ontbreekt aan duidelijke richtlijnen hoe ze zich moeten aanpassen
HULPVERLENING (= welzijnswerk) VORMINGSWERK (jeugdwerk, sociaal cultureel
vormingswerk)
Habbekrats: richt zich op jongeren en is zowel hulpverlening als vormingswerk
9
INLEIDING TOT DE THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK | 1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
