samenvatting
GEZINS- EN CONTEXTBEGELEIDING
Orthopedagogie - HoGent Campus Schoonmeersen
Schooljaar: 2021-2022 – MT2 - SEM1
Docent: C. Van der Mispel, N. Schoofs
Margot De Weirdt
,GECO Margot De Weirdt
-2-
,GECO Margot De Weirdt
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Een eerste situering ...................................................................................................... - 7 -
1.1. Het gezin: poging tot definitie ................................................................................................. - 7 -
1.2. De geschiedenis van het gezin ................................................................................................ - 7 -
1.3. De gezinskenmerken ............................................................................................................... - 8 -
1.4. Gezinsvormen .......................................................................................................................... - 8 -
1.5. Gezins- en contextbegeleiding: What’s in name? ................................................................... - 8 -
1.5.1. Een poging tot omschrijving ............................................................................................ - 8 -
1.5.2. Vroegbegeleiding............................................................................................................. - 8 -
Hoofdstuk 2: De algemene systeemtheorie ..................................................................................... - 10 -
2.1. Geschiedenis van de algemene systeemtheorie ........................................................................ - 10 -
2.2. Het begrip ‘systeem’................................................................................................................... - 10 -
2.2.1. Definitie ............................................................................................................................... - 10 -
2.2.2. Grenzen ............................................................................................................................... - 10 -
2.2.3. Verschillende niveaus .......................................................................................................... - 10 -
2.2.4. Het tijdselement .................................................................................................................. - 10 -
2.3. Belangrijkste uitgangspunten ..................................................................................................... - 11 -
2.4. Belangrijkste begrippen.............................................................................................................. - 11 -
Hoofdstuk 3: De structuurgericht benadering ................................................................................. - 14 -
3.1. Ontstaan van de structuurgerichte benadering ......................................................................... - 14 -
3.2. Drie sleutelbegrippen ................................................................................................................ - 14 -
3.2.1. Het proces ........................................................................................................................... - 14 -
3.2.2. Structuur en functie ............................................................................................................ - 14 -
3.3. De gezinsstructuur en pathologie .............................................................................................. - 14 -
3.4. Kenmerken van een functioneel systeem .................................................................................. - 14 -
3.4.1. Kluwen en los-zand gezinnen .............................................................................................. - 15 -
3.4.2. Voorbeelden van dysfunctionele structuur: problemen in subsysteemdifferentiatie ....... - 15 -
3.5. De levenscyclus van een gezin ................................................................................................... - 16 -
3.5.1. Fasen en faseovergangen .................................................................................................... - 16 -
3.6. Werken met gezinnen ................................................................................................................ - 17 -
3.6.1. Invoegen .............................................................................................................................. - 17 -
3.6.2. De diagnose ......................................................................................................................... - 17 -
3.6.3. Herstructureren ................................................................................................................... - 17 -
Hoofdstuk 4: De contextuele theorie ............................................................................................... - 18 -
4.1. De vier dimensies ....................................................................................................................... - 18 -
4.2. Enkele contextuele begrippen vanuit de vier dimensies ........................................................... - 18 -
-3-
,GECO Margot De Weirdt
4.2.1. Loyaliteit .............................................................................................................................. - 18 -
4.2.2. De balans van geven en ontvangen......................................................................................... - 19 -
4.2.3. Onrecht, destructief recht en roulerende rekening ............................................................ - 19 -
4.2.4. Parentificatie ....................................................................................................................... - 20 -
4.3. Een basishouding vanuit de contextuele hulpverlening ............................................................ - 21 -
4.3.1. Handelen uit zorg ................................................................................................................ - 21 -
4.3.2. Verbindend werken ............................................................................................................. - 21 -
4.3.3. Het geven van erkenning..................................................................................................... - 21 -
4.3.4. Meerzijdige partijdigheid .................................................................................................... - 21 -
4.3.5. Het zoeken naar hulpbronnen ............................................................................................ - 21 -
4.4. Voorwaarden die nodig zijn om contextueel te kunnen werken ............................................... - 22 -
4.5. Het gebruik van observatielijst vanuit de contextuele begrippen ............................................. - 22 -
4.6. Werken met genogrammen ....................................................................................................... - 22 -
4.6.1. Het genogram ...................................................................................................................... - 22 -
4.6.2. Het ecogram ........................................................................................................................ - 22 -
4.6.3. Toepassingen binnen de hulpverening ............................................................................... - 22 -
4.6.4. Specifieke doelen in het werken met genogrammen ......................................................... - 23 -
4.6.5. Het opstellen van het genogram ......................................................................................... - 23 -
4.6.6. Werken met duplopoppen .................................................................................................. - 24 -
Hoofdstuk 5: Kapstokken voor goede hulpverlening aan gezinnen ............................................... - 25 -
5.1. Professionally-centered versus family-centered werken ........................................................... - 25 -
5.1.1. Ouders en deskundigen aan 1 tafel..................................................................................... - 25 -
5.1.2. Professionally-centered model (expert-model) .................................................................. - 25 -
5.1.3. Family-centered model ....................................................................................................... - 25 -
5.1.4. Het parallelproces in de begeleiding van ouders ................................................................ - 25 -
5.2. Ouder worden van een kind met een beperking ....................................................................... - 25 -
5.2.1. Aanvaarden dat je kind een beperking heeft? .................................................................... - 25 -
5.3. Hulpverleningsprincipes van het family-centered model .......................................................... - 27 -
5.3.1. De hulp richt zich op de behoeften en vragen van het hele gezin ...................................... - 27 -
5.3.2. De hulp sluit aan bij de sterke kanten van het gezin en maakt het sterker ........................ - 27 -
5.3.3. De hulp is gericht op het uitbouwen en verstevigen van het netwerk ............................... - 28 -
5.3.4. Een goede relatie tussen gezin en hulpverlener is belangrijk ............................................. - 28 -
Hoofdstuk 6: Family quality of life ................................................................................................... - 29 -
6.1. Het ontstaan van FQOL .............................................................................................................. - 29 -
6.2. Theoretisch model van FQOL ..................................................................................................... - 29 -
6.2.1. De negen domeinen ............................................................................................................ - 30 -
-4-
,GECO Margot De Weirdt
6.2.2. De Zes dimensies ................................................................................................................. - 30 -
6.2.3. FQOL vragenlijst .................................................................................................................. - 31 -
6.3.3. Besluit .................................................................................................................................. - 31 -
Hoofdstuk 7: Broer-zus relatie.......................................................................................................... - 32 -
7.1. Gewone broer-zus relatie ........................................................................................................... - 32 -
7.2. Brussen ....................................................................................................................................... - 32 -
7.3. Sibling Quality of Life .................................................................................................................. - 33 -
7.3.1. Hoe is het om brus te zijn? .................................................................................................. - 33 -
7.3.2. Het concept ‘Kwaliteit van Leven van Brussen’................................................................... - 34 -
7.3.4. Het Brussen-invulboekje ..................................................................................................... - 35 -
7.4. Brussenondersteuning ............................................................................................................... - 35 -
7.4.1. Het recept voor brussenondersteuning .............................................................................. - 35 -
7.4.2. Tips voor begeleiders .......................................................................................................... - 35 -
7.4.3. Tips voor ouders .................................................................................................................. - 35 -
Hoofdstuk 8: Echtscheiding .............................................................................................................. - 36 -
8.1. Cijfers .......................................................................................................................................... - 36 -
8.2. Wetgeving................................................................................................................................... - 36 -
8.3. Verblijfsregeling.......................................................................................................................... - 36 -
8.4. Impact van echtscheiding ........................................................................................................... - 36 -
8.4.1. Op ouders ............................................................................................................................ - 36 -
8.4.2. Op kinderen ......................................................................................................................... - 37 -
8.5. Nieuw samengestelde gezinnen ................................................................................................. - 38 -
8.6. Noden van gezinsleden bij echtscheiding .................................................................................. - 38 -
8.7. Begeleiding ................................................................................................................................. - 38 -
Hoofdstuk 9: Centrum integrale jeugd- en gezinszorg .................................................................... - 40 -
9.1. Wat is een CIG? .......................................................................................................................... - 40 -
9.1.1. Waarom een CIG? ............................................................................................................... - 40 -
9.1.2. Doelgroep ............................................................................................................................ - 40 -
9.1.3. (contra)indicaties................................................................................................................. - 40 -
9.1.4. Begeleidingsthema’s ........................................................................................................... - 41 -
9.2. Visie en werking CIG ................................................................................................................... - 41 -
9.2.1. Van visie naar organisatie ................................................................................................... - 41 -
9.2.2. Van IB naar ondersteuner ................................................................................................... - 41 -
9.3. Infant Mental Health (IMH) ........................................................................................................ - 42 -
9.3.1. Window of tolerance ........................................................................................................... - 42 -
9.3.2. Verbindend werken ............................................................................................................. - 42 -
-5-
,GECO Margot De Weirdt
9.4. In de praktijk ............................................................................................................................... - 43 -
-6-
,GECO Margot De Weirdt
Hoofdstuk 1: Een eerste situering
1.1. Het gezin: poging tot definitie
Van Dale: Ouders met hun kinderen, vrouw of man en kinderen
→ Twee generaties, bloedverwantschap -> één-oudergezin kan ook, bloedverwantschap moet niet
RUIMERE DEFINITIE:
Alle samenwerkingsvormen die een herkenbare sociale eenheid op microniveau vormen, met al dan
niet verwante personen die duurzame en affectieve banden hebben en elkaar onderling steun en
verzorging verlenen.
Eenheid Groep die samenhoort
Herkenbaar Op te merken door buitenwereld dat men bij elkaar hoort (communicatie, uiterlijk,…)
Verwant Bloedband, maar niet noodzakelijk! Er gewoon bij horen is voldoende
Duurzaam Langdurig → kwaliteit (kan tegen een stootje)
Affectief Het emotionele/gevoelsband -> liefde, affectie, ruzie,…
Steun en Op elkaar kunnen rekenen en zorg dragen voor elkaar
verzorging
1.2. De geschiedenis van het gezin
1875-1945: Gezin is hoeksteen van de samenleving
o Gezin = fundament voor samenleving
o Vader = ‘baas’ thuis
o Christelijk geloof stuurt alles aan, bepaalt dagelijks leven sterk
1945-1960: Gezin in wederopbouw
o Aandacht voor gezinsbeleid, ondersteuning op vlak van huisvesting
Verzorgingsstaat kwam tot bloei
o Gezinsgericht werken in hulpverlening
o Eerste allochtone gezinnen - gastarbeiders
1960-1980: Gezin onder druk
o Gezinstheorieën in volle ontwikkeling
o Gezin wordt uitgedaagd → ‘ALLES KAN’
Seksuele revolutie + emancipatie
o Kinderopvangdiensten en andere leefvormen
Vanaf 1990: Gezin terug een hoeksteen?
o Alternatieve gezinsvormen
o Gezinsvervangende hulpverlening (pleeggezin, leefgroep,…)
o Belang van ‘het veilige gezin’
Liefdevolle, maar gedisciplineerde opvoeding
-7-
, GECO Margot De Weirdt
1.3. De gezinskenmerken
• Socio-demografische kenmerken
Nationaliteit, gezinssamenstelling, leeftijden gezinsleden, opleidingsniveau,… (cijfers)
• Cultuurpedagogische kenmerken
Thuistaal, mediagebruik, betrokkenheid ouders, lezen,… (wat willen ouders kinderen meegeven)
• Affectieve kenmerken
Opvoedingsstijlen, risico- en protectiefactoren, emoties – hoe gaan gezinsleden met elkaar om
1.4. Gezinsvormen
Kerngezin Twee ouders + eventuele nakomelingen
Co-ouderschap Samen voor kind zorgen (apart wonend of samenwonend)
Alleenwonenden Alleenstaande
Ongehuwd samenwonenden Samenwonen zonder huwelijkscontract
Één-oudergezin 1 ouder + kinderen
Uitgebreid gezin Kerngezin + 1 of meerdere verwanten extra (oma/opa, neefje/nichtje)
Nieuw samengesteld gezin Een van de ouders + nieuwe partner (+ kinderen)
Mikado gezin Complex nieuw samengesteld gezin (kinderen bij nieuwe partner)
Holebi-ouderschap Wanneer 2 mensen van hetzelfde geslacht samenwonen
LAT Living apart together → getrouwd of relatie maar niet samenwonen
LTA Living together apart → samenwonen zonder echte (intieme) relatie
1.5. Gezins- en contextbegeleiding: What’s in name?
1.5.1. Een poging tot omschrijving
Contextbegeleider: Focus op kind/jongere en zijn context
→ huiswerkbegeleiding, ondersteunen broer/zus, slaapritueel installeren, stokloopbegeleiding,…
Gezinswerker/begeleider: Ouders als primaire invalshoek, gezin als geheel
→ relatieproblemen ouders, aanvragen aangepaste hulpmiddelen, uitzoeken tegemoetkomingen,….
→ In praktijk hangen deze nauw samen en lopen ze vaak door elkaar
1.5.2. Vroegbegeleiding
Early intervention → Individuele, vroegtijdige, gestructureerde, lange termijn (thuis)begeleiding
→ In Vlaanderen: VROEGBEGELEIDING
-8-
