Eline Bunnik
Diagnostiek en interventies in de
orthopedagogische hulpverlening:
grondslagen
P0W96a – AJ 2021-2022
Opbouw van het opleidingsonderdeel
Modellen (5 soorten)
De studenten weten waarom het belangrijk is om in orthopedagogische diagnostiek en
interventies op een wetenschappelijk verantwoorde en systematische manier te werk te
gaan.
De studenten kennen principes en modellen van diagnostische besluitvorming/de
interventiecyclus en kunnen deze toepassen en kritisch bespreken.
De studenten kennen de effectladder als kader om de beschikbare evidentie met betrekking
tot interventies in te schatten en kunnen deze toepassen en kritisch bespreken
Methodieken
De studenten kennen algemene methoden in orthopedagogische diagnostiek en interventies
en kunnen deze toepassen en kritisch bespreken.
Domeinen
De studenten kunnen prototypische orthopedagogische vraagstellingen analyseren op het
niveau van het individu en zijn of haar omgeving.
De studenten kunnen prototypische orthopedagogische interventies op het niveau van het
individu en zijn of haar omgeving selecteren.
Visies (zelfstandig doornemen in reader)
De studenten kennen belangrijke actuele visies op orthopedagogische diagnostiek en
interventies en kunnen vanuit deze visies reflecteren op orthopedagogische diagnostiek en
interventies.
1
,Eline Bunnik
DEEL 1: MODELLEN
1. Introductiecollege
1.1. Terminologie diagnostiek en interventies
Diagnostiek….
Diagnostiek is het proces van de verzameling, ordening en verwerking van de beschikbare relevante
gegevens vanuit de hulp- of zorgvraag van een natuurlijke persoon ten behoeve van de zorg.
(decreet van 21 juni 2013, beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin)
Handelingsgerichte diagnostiek is een cyclisch zoek- en beslissingsproces van het centrum waarbij
informatie over het individu en zijn omgeving wordt verzameld, geïntegreerd en afgewogen met als
doel de problemen, de onderwijsnoden of de hulpvragen te objectiveren, te analyseren en te
verklaren met het oog op adequate advisering voor het handelen. Voor de analyse wordt
gebruikgemaakt van wetenschappelijk verantwoorde methoden, en als die voorhanden zijn, van
vastgelegde standaarden.
(decreet van 27 april 2018, leerlingbegeleiding in het basisonderwijs)
Essentiële kenmerken van diagnostiek als je de twee definities naast elkaar zet:
Hulp- of zorgvraag als uitgangspunt
• = vertrekpunt in alles wat we doen
Analyse (procesmatig)
Finaliteit is zorg waarmaken
• Beeldvorming is stap 1, voor je kan behandelen moet je een goed beeld hebben
En aanverwanten…
(Psychologische) assessment is een cyclisch besluitvormingsproces waarbij een diagnostische vraag
gedefinieerd wordt en hypotheses geformuleerd en getest worden op basis van verzamelde
informatie om zo te komen tot een integratief beeld en indicatiestelling. (Witteman, van der Heijden,
& Claes, 2018)
Onderscheid tussen assessment en diagnostiek:
artificieel van aard
maar context/specificiteit van belang bv. jobassessment (dan valt het niet meer bij wat wij
prioritair belangrijk vinden)
o normaal gezien kunnen we ze dus door elkaar gebruiken, maar als er een specificatie
bijkomt moeten we oppassen dat er niet een verschil is waardoor we niet meer bij
diagnostiek zitten
2
,Eline Bunnik
Bij classificatie wordt er gezocht naar het algemene beeld en wordt een persoon op basis van
overeenkomsten met anderen beoordeeld en ingedeeld aan de hand van een bepaald systeem.
(Kwaliteitscentrum Diagnostiek, 2020)
Onderscheid tussen classificatie en diagnostiek:
classificatie is louter beschrijvend
o kijken naar wat bepaalde componenten zijn die we opmerken en dan naast een
beschrijving leggen die we al kennen
diagnostiek wil beschrijven, verklaren en/of indiceren
o indiceren wat een goede vervolgaanpak zou zijn
Interventies…
Orthopedagogische interventie…
De orthopedagogische interventie is gericht op verandering
het voorkomen, verminderen of oplossen van problemen in opvoeding en begeleiding
het weer op gang brengen van een vastgelopen dialoog
het realiseren van veranderingen die bijdragen aan een betere levenskwaliteit van de
betrokkenen
De opvoedings- of begeleidingscontext is het kader voor de interventie
interventies betreffen alle bij de pedagogische context betrokken personen
interventies betreffen het in grotere systemen ingebedde cliëntsysteem
Een behandeling is een doelgerichte interventie gericht op enerzijds het genezen van een
aandoening, anderzijds het bestrijden van (verergering van) symptomen van de aandoening en het
leren omgaan met (de gevolgen van) de aandoening. Zorginstituut Nederland
Therapie wordt hierbij gezien als een specifieke vorm van een behandeling (gedefinieerd op
basis van het doel of onderliggend theoretisch kader).
De term training benadrukt dat de behandeling (adequaat gebruik van) één of meerdere
vaardigheden adequaat wil aanleren/versterken.
Psycho-educatie is een reeks van individuele, familie- of groepsinterventies, erop gericht om
deelnemers inzicht te geven over een significante uitdaging in het leven, hen hierbij steunbronnen te
helpen ontwikkelen, en copingvaardigheden ervoor aan te leren.
Griffiths, 2006
Psycho-educatie is dus een specifieke vorm van een interventie.
Begeleiden is het bevorderen, behouden of compenseren van het adaptieve gedrag, de
ondersteuning van de zelfredzaamheid in het dagelijks leven. Zorginstituut Nederland
Begeleiding en ondersteuning worden in een professionele context vaak inwisselbaar
gebruikt.
Een specifieke vorm van begeleiding is coaching.
3
,Eline Bunnik
Coaching is het stimuleren van het bereiken van persoonlijke doelen door analyse van de specifieke
situatie, het plannen van concrete acties en het eventueel versterken van noodzakelijke
competenties daartoe.
(Nederlands Jeugdinstituut, 2020)
In vergelijking met begeleiding, kenmerkt coaching zich nadrukkelijker door:
o oplossingsgericht karakter
o een hoge mate van specificiteit
o een tijdelijk karakter
2. Modellen in diagnostiek en interventies – diagnostische besluitvorming
Hebben we modellen nodig?
Een jongen verblijft in een residentiële instelling en wordt 18 jaar. Hij begint het geld dat zijn ouders
voor hem gespaard hebben uit te geven. De leiding van de leefgroep is bezorgd dat hij zijn
mogelijkheden voor de toekomst weggooit. De begeleiding probeert hem te overhalen om hiermee
te stoppen.
Heeft dit met diagnostiek te maken? Ja! Wat we doen in HV is voortdurend beslissingen
nemen in grote onzekerheid (want weten we of we de juiste beslissing nemen en juiste
adviezen geven?)
De achterliggende gedachte van de hulpverleners zou kunnen zijn dat het belangrijk is om financiële
middelen te hebben in de toekomst en dat deze betekenis van geld aangeleerd moet worden.
Waarom een methodisch proces? Waarom modellen?
Orthopedagogiek = handelen in onzekerheid
o We weten nooit of we de juiste beslissing nemen of advies geven, maar we
gebruiken wel modellen om hier meer zekerheid in te hebben.
o We proberen de onzekerheid te beperken
o BV kind in onveilige thuissituatie, deze ga je waarschijnlijk in een pleegsituatie
onderbrengen of juist thuis laten wonen (je hebt argumenten voor en tegen bij beide
keuzes) en je beperkt de onzekerheid door toetstenen in te bouwen
Ons klinisch oordeel is gauw vertekend en daarom bouwen we toetsstenen in
o Bv voorkennis kleurt alle informatie die je erna hebt (= primacy effect)
Mensen hanteren allerlei strategieën en vuistregels om met informatie om te gaan
Bescherming → systematisch en te evalueren besluitvormingsproces, ondersteund met
wetenschappelijke kennis
Onderstaande modellen zijn ook mee van toepassing in de diagnostiek.
2.1. Empirische cyclus: De Groot, 1961
Vb. als je praat met de mensen van de dienst
studentenvoorzieningen stellen ze vast dat de
slaagkansen van mensen met ASS lager zijn dan
mensen zonder ASS = observatie
o Vanuit observatie ga je een
universeel gegeven opstellen
(inductie) = hypothese. BV ik
denk dat het is omdat hun
studievaardigheden minder
ontwikkeld zijn
o Je gaat dat vertalen naar iets
dat echt toetsbaar is, meer
4
,Eline Bunnik
concreet maken van wat je kan
gaan toetsen = deduceren
o Test uitvoeren waarmee je je
fenomeen gaat toetsen
2.2. Regulatieve cyclus – poging om ook structuur in
denken en klinische procedure te steken
Er is een probleem
Op basis van dit probleem komen we tot een
diagnose
o Vorige slide gaf meer deelstappen wat
er nu in 1 stap zit
Vanuit die diagnose ga je een plan maken hoe je
het wil behandelen, plan van aanpak
Je gaat je plan uitvoeren en dus handelen
Kijken of je bereikt hebt wat je wou bereiken =
evalueren
De pauzes zijn heel belangrijk, hebben we in diagnostiek zeker nodig:
Eerste reflexieve pauze: Op basis van kennis, psychopathologie dus info die binnenkomt,…
ga je dingen gaan clusteren en zo kom je tot een diagnose
o Labelen of brede diagnose is nog altijd niet de oplossing
o VB kenmerken van hyperactiviteit, aandachtsproblemen zijn clusters binnen ADHD
Tweede reflexieve pauze: Al uw veranderingskennis of theorieën die je kent ga je loslaten op
die beeldvorming. Meer pauze die we nodig hebben om ons plan op te stellen.
o Handelingsplan gaat zo vorm beginnen krijgen
o VB omwille van dat kenmerk, weet ik dat ik dit teweeg ga brengen
o Diagnose stellen en dan op basis van kennis en ervaring ga je een oplossing zoeken
en die personen helpen (plan)
2.3. Klinisiche cyclus
Verder uit elkaar getrokken is het derde
overzicht hieronder. Diagnostiek is dus een
eerste stuk van deze cyclus, maar diagnostiek
en interventie zijn wel altijd met elkaar
verbonden DOOR de stap indicatie-stelling.
Door te praten waarom een gezin naar
een centrum komt, ben je ook al aan
het interveniëren.
BV met ouder in gesprek gaan en
spreken over thema’s van opvoeding,
door erover te praten in een
diagnostisch project verandert er ook
al vanalles.
Maar in interventie zit ook steeds micro
diagnostiek, je doorloopt dit ook steeds
impliciet.
5
, Eline Bunnik
TAAK van dit vak = implicitie denken waar we
niet bij stil staan, expliciet maken en kritisch in
vraag te stellen.
In de loop van het jaar verwijzen we ook naar
een klinische cyclus, de laatste stap van
diagnostiek dus de indicatie-analyse gaat ons
leiden naar de eerste stappen van de
interventie-cyclus.
Deze schakelfunctie is niet erg helder, foto
hieronder wel. We zien hier duidelijk dat de IA
een schakel is tussen de diagnostische cyclus
en therapeutische cyclus.
Legende
o KC: klinische cyclus
o DC: diagnostische cyclus
o TC: therapeutische cyclus
o PL: planning
o UV: uitvoering
o BE: beoordeling
o EV: evaluatie
Klinisch cyclus valt uit in een
diagnostisch luik
Diagnostisch is KA, PA en VA,
indicatiestelling is IA,
interventie is PL, UV en BE
2.4. Wat is diagnostiek?
Het is altijd meer dan een etiket plakken, het is een breed construct.
Het analyseren van problemen van mensen en het zoeken naar verklaringen en oplossingen
hiervoor, ondersteund vanuit wetenschappelijke kennis
Een methodisch proces, een cyclus, met verschillende stappen en expliciete regels
Een zoek- en beslissingsproces dat in dialoog met de cliënt en diens omgeving wordt
uitgevoerd
Een systematisch opgezet en te evalueren besluitvormingsproces waarin een formele en
inhoudelijke relatie wordt gelegd tussen klacht, probleem, diagnose en advies/interventie
o Dit is dus wat je doet in het samenwerkingsproces
“Beter begrijpen om beter te kunnen beslissen bij het ingrijpen/handelen”
Bv Bart heeft gedragsproblemen:
Analyse = aard van problemen
Verklaringen = wat zit erachter, wat waren de oorzaken
6
