Orthopedagogiek – Handicaps – P0L41A Prof. Ines van Keer
INLEIDING
DEFINITIE KLINISCHE ORTHOPEDAGOGIEK
“Het uitoefenen van de klinische orthopedagogiek is het vanuit een wetenschappelijk onderbouwd
referentiekader verrichten van handelingen gericht op de preventie, de diagnostiek, de begeleiding en
behandeling van opvoedings-, ontwikkelings-, leer-, gedrags- en emotionele problemen en de
psychosociale gevolgen ervan bij kinderen, jongeren of volwassenen en hun context. De
orthopedagogiek is de discipline die de theorieën, modellen, methoden en technieken ontwikkelt voor
het bedoelde wetenschappelijke referentiekader.”
We kijken nooit enkel naar het individu, maar naar het individu in diens context.
WETENSCHAPPELIJK REFERENTIEKADER
- Interactioneel, ecologisch & systemisch
o De interactie tussen het individu en diens systeem.
- Levensloopperspectief
o We kijken zowel naar kinderen als volwassenen
o Als we problemen niet goed of snel genoeg aanpakken, kunnen deze verergeren
doorheen de levensloop.
o We kijken dus altijd naar ‘hoe kunnen we de levenskwaliteit van personen gaan
verbeteren?’
- Biopsychosociale verklaringsmodellen
o Er zijn bepaalde genetische predisposities (biologische/psychologische
kwetsbaarheden) waarmee we rekening moeten houden.
Praktijk- en handelingsgerichte wetenschap
- Bevorderen van ontwikkelings- en ontplooiingskansen
- Bevorderen van kwaliteit van leven
- Ondersteunen van volwaardige participatie (relationeel, sociaal en maatschappelijk)
- Gericht op diverse domeinen van ontwikkeling en functioneren
- Focus op krachten en competenties van cliënten
Doorheen de tijd zijn er veel termen voor personen met een handicap ‘not done’ geworden. Aan deze
termen zit een dusdanige negatieve connotatie dat we ze niet meer gebruiken (voorbeeld: imbiciel).
Eigenlijk is er geen een term die de lading van een beperking helemaal dekt, alle woorden zijn
emotioneel en persoonlijk beladen.
Rebecca Atkinson vond dat er te weinig diversiteit zat in het speelgoed voor kinderen en ontwikkelde
dus haar ‘ToyLikeMe’ lijn, waarin meerdere beperkingen/handicaps gerepresenteerd werden.
VISIE OP HANDICAP – ICF – 2001
ICF = International Classification of Function,
Disability and Health.
Dit kader helpt ons om een gemeenschappelijk kader
te hebben tussen diverse sectoren waardoor we het
allemaal op dezelfde manier over handicaps hebben.
GEZONDHEID
Achtergrond = We streven een zo goed mogelijke
gezondheid voor de hele samenleving na.
Essentie → Je kunt het functioneren en alles wat
daarin kan mislopen bekijken vanuit 3 invalshoeken,
namelijk lichaamsfunctioneren en -structuren
(individueel kader), activiteit (individueel kader) en
participatie (sociaal kader).
AJ 2021-2022 Pagina | 1
,Orthopedagogiek – Handicaps – P0L41A Prof. Ines van Keer
LICHAAMSFUNCTIONEREN EN – STRUCTUREN
Hier kijken we naar de aan- of afwezigheid van bepaalde stoornissen. We spreken in dit individueel
kader dus ook over ‘stoornissen’.
ACTIVITEIT
Het gaat hier om een belemmering in het uitoefenen van activiteiten. Hierbij spreken we over het wel of
niet hebben van een beperking, omdat het hebben van een stoornis niet per direct hoeft te leiden tot het
hebben van een beperking.
Voorbeeld: Als je visueel minder sterk bent, maar je kunt dit oplossen met een bril, heb je geen
beperking.
PARTICIPATIE
Dit onderdeel kent een meer sociale invalshoek, het gaat over mensen die belemmeringen ondervinden
met het deelnemen aan de maatschappij. We spreken hier over een handicap.
OMGEVINGSFACTOREN
We zien handicaps als een sociaal fenomeen dat wordt vormgegeven door onze normen en waarden,
hoe gaan wij om met mensen met een beperking.
Omgeving speelt hierin een grote rol, denk aan toegankelijkheid (zowel van steden en gebouwen als
van bijvoorbeeld het onderwijs).
Wij zijn als hulpverlener een belangrijke factor die bijdraagt aan de omgeving van de cliënt, evenals
technologieën zoals apps of rolstoelen.
Een andere meespelende omgevingsfactor is beleid. Zodra er budgetten worden vrijgemaakt, verandert
de levenskwaliteit van mensen.
PERSOONLIJKE FACTOREN
Je persoonlijkheid en temperament spelen een grote rol in hoe je je beperking ervaart.
Voorbeeld: Als je van nature heel kalm en berustend bent, zul je misschien minder last/beperkingen
ondervinden van je handicap.
In de realiteit zijn deze zaken natuurlijk niet zo goed te onderscheiden en lopen ze door elkaar, maar
het kader geeft ons een houvast.
We kijken vooral naar de beperking/handicap en wat wij daar als omgeving, als hulpverlener aan kunnen
doen. Hoe kunnen wij onze omgeving afstemmen op het kind?
AJ 2021-2022 Pagina | 2
,Orthopedagogiek – Handicaps – P0L41A Prof. Ines van Keer
OUDERSCHAP ONDER DRUK?
Onderkennen, verwerken & aanvaarden
ERVARINGEN VAN OUDERS ?
- Periode van onderkenning
o Soms hebben ouders voor de geboorte al een vermoeden door een echo of een test.
Soms is het dan al duidelijk wat er precies aan de hand is, soms is er slechts een
vermoeden.
o Tijdens de geboorte kan er ook iets voorvallen (voorbeeld: zuurstoftekort)
o Ook na een goed verlopen bevalling kunnen ouders doorheen de ontwikkeling
vermoedens krijgen
- Diagnosemededeling
o Ouders voelen tijdens het lange proces van diagnosestellen vaak een tweestrijd
▪ Ze voelen dat er iets mis is en willen weten waar het om gaat
▪ Ze hopen dat er niets aan de hand is
• De omgeving kan dit versterken door te zeggen ‘dat is vast niets, je
maakt je druk om niets’
o Dit is natuurlijk een slechtnieuwsgesprek, maar je kunt zeker positieve dingen
meegeven door te focussen op groeimogelijkheden, krachten en het
toekomstperspectief.
- Reacties op diagnose
o Initiële reacties kunnen heel heftig zijn (voorbeeld: ‘ik wil dit kind niet’, ‘ik wil mijn kind
dood’). Ouders zijn in shock en moeten dit nieuws verwerken, deze eerste reacties zijn
dus heel normaal.
o Ouders voelen zich soms beschaamd na deze reacties, maar we moeten dit als
hulpverleners plaatsen in de grote boodschap die te verwerken is voor ouders.
o Veel mensen hebben vanwege het negatieve referentiekader negatieve connotaties
met handicaps, we denken dat het iets slechts is.
o Vaak is er heel weinig kennis etc. voorhanden.
▪ Zeker bij ouders waar bij het kind de beperking veel minder afgelijnd is (de
meesten), hebben weinig directe toegang tot ‘kant en klare infopakketjes’ of
groepen lotgenoten. Hierdoor moeten ouders echt gaan zoeken naar hulp en
kennis.
o Ouders hebben vaak ook wat angst om naar buiten te gaan vanwege negatieve
reacties. Mensen voelen zich geïsoleerd doordat anderen niet weten hoe ze moeten
reageren op het kindje met de beperking. Voor sommigen is de confrontatie tussen je
eigen kindje en een kindje met een normale ontwikkeling te heftig.
- Verwerking
o Na de negatieve reactie krijgen we een herkadering. Mensen gaan op een positievere,
andere manier naar hun kind kijken en zich focussen op de mogelijkheden in plaats van
de beperkingen.
o De partnerrelatie kan 2 kanten uitgaan
▪ Versterking → Door de gedeelde ervaring (‘dit is ons kind’)
▪ Afzwakking → Door grote verschillen in verwerking kunnen er conflicten en
echtscheidingen ontstaan
o Bij alleenstaande ouders kan het verwerkingsproces vertraagd en bemoeilijkt worden
door het missen van een klankbord.
THEORETISCHE MODELLEN
Deze modellen zijn niet inwisselbaar → Elk model heeft zijn eigen sterktes en zwaktes en bijbehorende
invalshoek. Je kijkt nooit vanuit 1 model alleen, je kijkt naar meerdere modellen, wat is relevant voor
deze casus. Begrip opbrengen is een kernbegrip in alle theorieën.
EXAMEN → Welk model past hier het beste bij en waarom past dit daar het beste bij, wat is je afweging?
(≠ persoonlijke mening, = fundamentele afweging)
AJ 2021-2022 Pagina | 3
, Orthopedagogiek – Handicaps – P0L41A Prof. Ines van Keer
STAPPENMODEL IN ROUWPROCES
Waarom rouwproces? → Het verlies van de droom/verwachting die ouders hadden van een gezond
kind.
Fase Centrale gedachten/gevoelens Hulpverlening
1. Shock Emotionele desorganisatie Sympathie & Emotionele steun
Dit kan enkele minuten, dagen
of weken duren, normaal gezien Je kunt het beste begrip
geen maanden. opbrengen voor de reactie,
Ouders zijn overspoeld, er is emotioneel ondersteunen
verwarring, ongeloof.
2. Reactie Expressie diverse gevoelens Luisteren naar bezorgdheden;
Zeer negatieve gevoelens staan Open en eerlijk communiceren
centraal. Verdriet, boosheid,
maar minder intens dan in de
shockfase. Dit kan wel over een
langere termijn gaan (maanden
of jaren). De duur en vorm van
deze fase kan heel erg
verschillen tussen ouders.
3. Adaptatie Verlangen naar acceptatie kind Betrouwbare & Accurate info
Loskomen van de negatieve geven
gevoelens en verlangen naar Ouders staan hier meer open
adaptatie van (met name de voor informatie die je over de
positieve kanten) van het kind, mogelijkheden van het kind,
openstaan voor de hulpverlenerslandschap en hun
mogelijkheden van het kind. Ze rol als ouder kunt geven.
zien het kind als een echt
persoon en zichzelf als iemand
die daar een rol in kan
opnemen. De eerste shockfase
komt vaak voort uit een gevoel
van onkunde, maar in deze fase
krijgen ouders het verlangen te
zoeken naar hoe ze die ouderrol
kunnen opnemen. Meer
vertrouwen in zichzelf en een
meer realistisch beeld van het
kind.
4. Oriëntatie Hulp, informatie & steun zoeken Wegwijs maken en
ondersteuning bieden
Crisis voorbij De beperking is aanvaard, de Wegwijs maken en
verwerking is ‘compleet’ ondersteuning bieden
Meerwaarde model → Ouders moeten door een aantal fasen gaan voordat ze openstaan voor
informatie. Er is een proces nodig voordat ouders openstaan voor informatie.
Het nadeel aan dit model is dat deze fasen niet dusdanig onderscheiden kunnen worden in de realiteit,
de grenzen zijn veel vager. Je wordt niet plots wakker in de volgende fase.
Pluspunten Minpunten
- Focus op emotionele aanpassing (we - Model lijkt te insinueren dat de crisis
weten dat de heftige schokkende voorbij kan zijn, dat echte aanvaarding
reacties normaal zijn en deze erkennen mogelijk is, maar veel ouders geven na
we). We herkennen zo ook jaren ervaring nog altijd aan verdrietig te
pathologische reacties, als de reacties kunnen zijn hierover en dat krijgt geen
na enkele maanden nog zo heftig zijn, plaats in dit model.
zijn ze niet normaal. - Veronderstelt dat iedereen al deze
- Focus eerst op ondersteuning, later op stappen doorloopt, maar dat hoeft niet zo
informatie bieden te zijn.
AJ 2021-2022 Pagina | 4
