Architectuurtheorie 2021‐2022 Roel De Ridder
ARCHITECTUURTHEORIE
3E BACH ARCHITECTUUR
CAMPUS ST. LUCAS GENT
Roel De Ridder
2021‐2022
Inhoudstafel
Les 1: Inleiding pag. 02
Les 2: Parochiale kerken pag. 13
Les 3: Geschiedenis pag. 28
Les 4: Autonomie en pragmatische pag. 52
Les 5: Engagement pag. 71
Pagina 1 van 86
,Architectuurtheorie 2021‐2022 Roel De Ridder
Les 1: Inleiding
Lesmethode
Theorielessen
‐ capita selecta van de architectuurtheorie na 1966
‐ 1 inleidende les met een casestudy (parochiekerken)
‐ 3 lessen (theorie + leesseminarie) met telkens een thema:
o geschiedenis,
o autonomie & pragmatisme,
o engagement & wonen
‐ algemeen doel lessenreeks:
o inzicht verwerven in architectuur theoretische onderwerpen
o ruimtelijke praktijken begrijpen als kennisproductie
o kritisch vermogen aanscherpen
o begrippenkader uitdiepen: architectuur(theorie) lezen, spreken, schrijven (namen, plaatsen
en datums van minder belang)
‐ bijzondere aandacht voor:
o complexiteit en het sociale aspect van architectuur (al dan niet...)
o actualia: hedendaagse architectuurpraktijk en –theorie
‐ 4 blokken à 4,5 uur per blok: ex cathedra presentaties, teksten lezen + vragensessies
‐ pdf‐presentaties + teksten ter beschikking via Toledo
‐ ruimte voor opmerkingen, vragen en discussie (eventueel via chat van BB Collaborate)
‐ schriftelijk gesloten‐boekexamen: peilen naar inzicht en kritisch vermogen
Teksten op maat van elk van die thema’s:
‐ Teksten om te lezen
o Les 2 geschiedenis
1 (Adrian Forty: ‘History’ [2004, UK])
2 Ignasi de Sola‐Morales: ‘From Contrast to Analogy’ [1985, E]
3 Crimson Architectural Historians: Re‐Arch [1995, NL]
o Les 3 van autonoom naar pragmatisch
1 (Rem Koolhaas: ‘Revision: Study for the Renovation of a Panopticon Prison’ [1981,
NL])
2 Peter Eisenman: ‘Het einde van het klassieke’ [1984, US]
3 Michael Speaks: ‘Design Intelligence’ [2002, US]
o Les 4 engagement
1 Nishit Awan, Tatjana Schneider & Jeremy Till: ‘Introduction’ (Spatial Agency:
Other Ways of Doing Architecture) [2011, UK]
‐ 3 methodieken om met de teksten om te gaan (1 per les uitgediept)
o conceptuele analyse
o discours‐in‐het‐breed (paradigma’s)
o stellingen verdedigen/ontkrachten
‐ Dus:
o conceptuele analyse toepassen op de Sola‐Morales en Crimson i.f.v. het begrip geschiedenis
[= grondig lezen; waar komt de tekst vandaan]
o discours / paradigma’s bestuderen van Eisenman en Speaks i.f.v. autonomie vs pragmatisme
[= bestuderen hoe er gesproken/geschreven wordt over...]
o stellingen verdedigen/ontkrachten i.v.m. de tekst van Awan et al. over engagement
[= eigen argumentatie opbouwen a.d.h.v. bronnenstudie]
Pagina 2 van 86
,Architectuurtheorie 2021‐2022 Roel De Ridder
‐ Opdracht
o Belangrijk: lezen = herlezen
o Toepassen van: conceptuele analyse (les 2), discoursanalyse en situering paradigma’s (les 3)
of het verdedigen/ontkrachten van stellingen (les 4)
o zelf meer afbeeldingen zoeken, woordenschat inoefenen,...
o de lees‐ / analysemethodieken bereiden voor op het examen (erg gelijkaardige vragen op het
examen)
Ze vullen elkaar aan of reageren op elkaar. Teksten over diverse onderwerpen, vanuit verschillende
invalshoeken, uit verschillende landen en tijdperken, vanuit diverse disciplines (architectuurtheorie,
architectuurgeschiedenis, de ontwerppraktijk), met verschillende graden van intellectualisme.
Keuze van thema’s en teksten
1 geschiedenis (thema 1): eerste kritieken t.a.v. modernisme hadden vaak met geschiedenis te
maken: aandacht voor geschiedenis markeert het begin van het theorietijdperk.
a. binnen de architectuur: bijvoorbeeld Team 10, de neorationalisten, de postmodernisten:
uitgesproken relatie met het thema ‘geschiedenis’ + ondersteund door theoretici
b. kritiek t.a.v. modernisme gebeurt ook via teksten: Jane Jacobs (1961), Aldo Rossi (1966),
Robert Venturi (1966), Tafuri (1968), …
2 autonomie en pragmatisme (thema 2): eerste kritieken t.a.v. modernisme zagen modernisme
vooral als (gefaald) functionalisme en streefden zelf een functieloze, autonome ‐ enkel naar
‘architectuur’ en dus niet naar ‘functie’ refererende ‐ architectuur na (zie Rossi, Eisenman, de Sola‐
Morales …)
3 langzaamaan maakte een uitgesproken autonome architectuurvisie (gecultiveerd in Italië, maar
ook in de VS) plaats voor een bredere, meer open, meer door de samenleving bepaalde en minder
kritische visie; dé sleutelfiguur in die ontwikkeling is Rem Koolhaas (zie ook Speaks)
4 engagement (thema 3, deel 1): met de neorationalistische en postmoderne kritieken t.a.v. het
modernisme leek het uitgesproken maatschappelijke engagement van de modernisten (van
bepaalde modernisten alleszins) te verdwijnen; toch is het nooit helemaal weg geweest (via
participatiebewegingen, later in het spatial‐agencydiscours ‐ zie de tekst van Awan et al., en de
politiek geladen architectuur van Pier Vittorio Aureli / DOGMA). In hedendaagse teksten en
discussies over het wonen (thema 3, deel 2), keert de kritische geest van de periode van het
neorationalisme en de kritische architectuur terug
Deze cursus: geen volledig overzicht van de architectuurtheorie (geen fenomenologie zoals bij
Norberg‐Schulz, weinig over tectoniek, geen teksten over het lichaam, over gender, over het sublieme
zoals bij Vidler, weinig over de relatie met beeldende kunst, ...) ‐ wel onderwerpen die in tijdschriften
als log, Harvard Design Magazine, Volume, Perspecta, en vroeger Oppositions, Assemblage en ANY
uitvoerig aan bod komen / kwamen.
Het hele discours is voor een groot stuk Amerikaans, wat men vooral aan de Amerikaanse oostkust
doceerde maar is geen wereldwijd fenomeen.
Pagina 3 van 86
, Architectuurtheorie 2021‐2022 Roel De Ridder
Herkomst van de teksten
1 Forty, A., 2004. History. In: A. Forty, Words and Buildings: A Vocabulary of Modern Architecture.
Londen: Thames & Hudson, pp. 196‐205.
2 de Sola‐Morales Rubio, I., [1985] 1996, From Contrast to Analogy: Developments in the Concept
of Architectural Intervention. In: K. Nesbitt [red.], Theorizing a New Agenda for Architecture. An
Anthology of Architectural Theory 1965‐1995. New York: Princeton Architectural Press, pp. 230‐
37.
3 Crimson Architectural Historians, 1995. Re‐Arch. In: Crimson Architectural Historians, Re‐Arch:
Nieuwe ontwerpen voor oude gebouwen. Rotterdam: 010.
4 Koolhaas, R. [1981] 1998. Revision: Renovation of a Panopticon Prison, Arnhem, Netherlands,
1979‐81. In: O.M.A., R. Koolhaas & B. Mau, S,M,L,XL. New York: The Monacelli Press, pp. 235‐53.
5 Eisenman, P., [1984] 2004. Het einde van het klassieke. In: H. Heynen, A. Loeckx et al. [red.], ‘Dat
is architectuur’: Sleutelteksten uit de twintigste eeuw. Rotterdam: 010, pp. 563‐68.
6 Speaks, M., [2002] 2010. Design Intelligence. Part 1: Introduction. In: A.K. Sykes [red.],
Constructing a New Agenda: Architectural Theory 1993‐2009. New York: Princeton Architectural
Press, pp. 206‐15.
7 Awan, N., Schneider, T., & Till, J., 2011. Introduction. In: N. Awan, T. Schneider & J. Till, Spatial
Agency: Other Ways of Doing Architecture. New York: Routledge, pp. 26‐34.
8 Zie ook andere anthologieën zoals Architecture Theory Since 1968 van KM Hays, Critical
Architecture van Rendell, Hill et al., de anthologieën van Harry Francis Mallgrave …
Basisschema
kritische theorie pragmatisme
autonomie van de vorm performance
context
programma
Modernisme
geschiedenis van autonoom naar engagement
pragmatisch
Les 2 Les 3 Les 4
Pagina 4 van 86
