Module 1: Ziekte VS gezondheid
Wat betekent gezondheid voor ons?
Begrippen
Pathologie: Diagnose van ziekte
Door onderzoek van organen, weefsel, cellen en lichaamsvochten.
Pathogenese: wanneer er een oorzaak is die inwerkt op het menselijk lichaam, hoe ontstaat
dan de ziekte als gevolg van de inwerking van dat oorzakelijk agens?
Pathofysiologie: discipline waarbij je gaat kijken, wanneer de ziekte er is, wat verandert er
dan in de fysiologie? Nakijken in welke mate de ziekte het lichaam anders doet functioneren
Gezondheid
Gezondheid is een fascinerend maar subjectief begrip. Meestal gaan we ervan uit dat
'afwezigheid van ziekte' gezondheid is. 'Niet-ziekte' geldt als synoniem van gezondheid, wat
geen erg bevredigende definitie is.
Het begrip “gezondheid” kent normerende en waarderende, religieuze en culturele
aspecten, die in tijd en plaats kunnen variëren. Het in waarderende of zelfs normerende zin
gebruiken van gezondheid zien we bijvoorbeeld in het dagelijkse spraakgebruik: “gezond”
wordt bijna als synoniem van “goed” gebruikt (“gebruik je gezond verstand”). Soms lijken
gezondheidsnormen religieuze leefregels te vervangen: je moet iets doen of mag dit juist
niet doen. Ook de cultuur heeft een belangrijke invloed op de wijze waarop gezondheid
wordt beleefd; in de diverse culturen worden verschillende accenten gelegd als het gaat om
de betekenis van gezondheid. Wanneer iemand niest, klinkt vaak de kreet "Gezondheid" om
deze persoon gezondheid te wensen voor de toekomst. Ook wordt er wel "Gezondheid"
geroepen als het glas wordt geheven. Wel is het zo dat - los van de culturele verschillen - in
de meeste culturen gezondheid belangrijk wordt geacht. Alles draait om gezondheid.
Echter, leven we niet gezonder dan vroeger?
• Toename van levensverwachting (47 in 1900 tot > 80 jaar heden)
• Toename van chronische ziekten en klachten
o 80% van 65+ lijdt aan minstens één chronische ziekte
o 50% van 65+ hebben 2 of meer chronische ziekten 70% sterven tgv
chronische ziekte
o impact op gezondheidsbudget
▪ cf. ‘Pareto principe’ in de gezondheidszorg
▪ >40% uitgaves gezondheidszorg te wijten aan chronische ziekte
• persoonlijke keuzes beïnvloeden levensverwachting
o ‘the lifestyle epidemic’
o 40% van kankergevallen zijn vermijdbaar
o >50% van CV pathologie of diabetes zijn vermijdbaar
o 15% uitgaves gezondheidszorg te wijten aan obesitas
Hoe definiëren of omschrijven we gezondheid en ziekte?
Biomedische benadering van gezondheid
Gezondheid werd gezien als vrij van ziekte en normaal lichamelijk functioneren. Een ziekte
was een objectief fenomeen waarbij er een oorzakelijk agens was, typische symptomen en
1
,een aanwijsbare diagnose. Dit werd onafhankelijk vastgesteld door artsen. Er was een
fysiologische dysfunctie en gezondheid als negatieve conditie.
Het voordeel hiervan was dat:
o eenvoudig principe (zieke = gezonde persoon plus pathogeen)
o monocausale verklaringswijze van ziekte
o groot belang van de fysiologie en pathofysiologie
Bijvoorbeeld: intracraniële bloeding
- ziekte als objectief fenomeen
o oorzakelijk agens = trauma, typische symptomen = hersenbloeding en
aanwijsbare diagnose = coma
- onafhankelijk vastgesteld door artsen
o typische afwijkingen, CT scan van de hersenen
- fysiologische dysfunctie
o onvoldoende functioneren van hersenen
- gezondheid als negatieve conditie
De bedenking hierbij is wanneer weet je nu dat je écht ziek bent? De arts kan jou bij nader
indien alleen gezond of ziek verklaren. We weten ondertussen dat meerdere factoren het
ontstaan van dergelijke aandoeningen beïnvloeden en dat deze ziekten veelal sluipend
verlopen, zodat een duidelijke overgang van gezondheid naar ziekte niet is aan te geven. De
klassieke, biomedische benadering van gezondheid biedt dus onvoldoende houvast om het
begrip “gezondheid” adequaat te definiëren.
- niet altijd typische aanwijsbare oorzaak multicausaal
o klachten/afwijking niet uniform
o indolent aanwezig, variabel verloop in tijd
- monopolie van artsen vs. rol van patiënt & paramedici ?
- fysiologische dysfunctie soms moeilijk te “meten”
- chronische ‘niet-te-genezen’ aandoeningen
Definitie van gezondheid (humane benadering) WHO
De WGO definieert gezondheid als “een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk,
spiritueel en sociaal welbevinden en niet louter de afwezigheid van ziekte of een lichamelijk
gebrek”.
“The enjoyment of the highest attainable standard of health is one of the fundamental rights
of every human being without distinction of race, religion, political belief, economic or social
condition.”
Deze ruimere omschrijving van gezondheid wordt ook wel de humane benadering genoemd.
Het streven van de WGO was destijds om dit voor iedereen te bereiken tegen het jaar 2000.
Deze humane benadering van gezondheid zet zich sterk af tegen de beperkingen van de
klassieke, medische benadering. In de definitie van gezondheid van de WGO is de mens dus
meer dan zijn lichaam alleen. Het is een veel bredere opvatting van gezondheid: er is –
behalve aandacht voor louter lichamelijke factoren – ook aandacht voor psychische en
sociale aspecten van gezondheid.
Het biedt ook een positievere benadering: gezondheid is niet zozeer het doel van ons
bestaan maar een bron tot leven. Gezondheid is het gevolg van het aanwezig zijn van
2
,adequate fysieke, mentale en sociale factoren, die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Het aandacht schenken aan deze drie factoren geeft ook blijk van een holistisch mensbeeld.
De meerwaarde van deze definitie is dat ze inzicht geeft in het streven en de gerichtheid van
de WGO. Ze biedt duidelijke aanknopingspunten die samen met het holistische mensbeeld
dat eruit spreekt nu als algemene uitgangspunten en gelden van de gezondheidszorg in een
land. Gezondheid wordt gezien als een streefdoel voor elk individu ten aanzien van zichzelf
en zijn omgeving.
Kritiek op WHO definitie
Health is a state of complete physical, social and mental well-being and not merely the
absence of disease or infirmity”
- Well-being: welvaart? Welzijn?
o Dit is een moeilijk te definiëren begrip, dat tevens een waardeoordeel
inhoudt omdat de invulling ervan heel individueel is, afhankelijk van waarden
en normen.
- Complete physical, social and mental
o is ook te ruim om bruikbaar te zijn. Het voldoen aan al deze voorwaarden
(compleet lichamelijk, psychisch en sociaal welbevinden) is vaak onmogelijk
en misschien wel utopisch
- gezondheid is een relatief begrip
o onvoldoende grondslag om ziekte en gezondheid van mekaar te scheiden
o welbevinden is een subjectieve toestand
o bijvoorbeeld: Trisomie 21 of paraplegie
Hoe gezondheid wel omschrijven?
“Het duidt op het vermogen zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden, aan
het opgroeien en ouder worden, aan het beter worden wanneer men door ziekte of letsel
getroffen wordt en aan het vredig tegemoet zien van de dood. De gezondheid omvat ook de
toekomst en behelst daarom eveneens angst en het innerlijk vermogen om daarmee te
leven.” – Ivan Illich
- te veel nadruk op individueel gedrag (eerder omschrijving van ‘burgerschap’,
‘welzijn’), (aanpassingsvaardig) gedrag alleen niet voldoende voor gezondheid quid
suïcide, euthanasie? quid inwoner sloppenwijken?
- geen aandacht voor lichamelijk (somatisch/psychisch) functioneren (‘vitaliteit’), als
basisvoorwaarde
Huidige visie op gezondheid
De individuele eigenschap om lichamelijk, geestelijk en sociaal, naar eigen vermogen en
beleven, adequaat te functioneren in de samenleving. Het mede door eigen inspanning en
naar welbevinden kunnen behouden & ontwikkelen van de gezien de levensfaze
noodzakelijke lichamelijke, psychische en sociale functies.
Consensus:
- fysieke, psychische en sociale omstandigheden
3
, - zowel objectief als subjectief (beleving)
- veronderstelt eigen actieve inbreng (evenwicht)
- maximaal haalbare gezondheid op basis van eigen capaciteiten rekening houden met
levensloop
- continuüm
Gezondheid wordt gezien als een streefdoel voor elk individu ten aanzien van zichzelf en zijn
omgeving. Zij wordt gekenmerkt door haar dynamisch karakter. Gezondheid kunnen we ook
omschrijven als een proces van ontwikkeling gericht op het behoud van evenwicht, dat
bepaald wordt door omstandigheden waarin mensen zich bevinden en het vermogen dat zij
zelf bezitten of met behulp van anderen kunnen verwerven om zich te verweren en dit door
alle fasen van het leven heen.
Defintie ziekte
Ziekte als "afwezigheid van gezondheid" is dus een onvoldoende definitie. Men kan stellen
dat een ziekte, naast biomedische, ook psychosociale determinanten heeft. Verder is het ook
duidelijk dat definities van ziekte veranderen doorheen de tijd, en dat ze samenhangen met
socioculturele veranderingen. Het biomedisch model van ziekte stelt dat ziekten een
afwijking is van de normale biologische functies. Er is een verstoring van normale vitale
functioneren van het gehele individu wat wil zeggen dat zowel zijn organisch systeem, als
zijn persoonlijke en sociale aanpassingsvermogen zijn aangetast.
Wat is een ziektebeeld, ziek zijn, ziektegedrag en ziekterol?
Ziektebeeld
Ziektebeeld is een gevolg van een ziekte. Elk ziektebeeld heeft z’n eigen combinatie van
klachten en afwijkingen.
Er zijn twee betekenissen voor het begrip ziektebeeld.
Ziektebeeld als begrip of concept omvat het geheel van opvattingen en denkbeelden over
ziekte in het algemeen en over een bepaalde ziekte in het bijzonder. Dit wordt dus niet
alleen bepaald door de stand van medische wetenschap, maar ook door religieuze factoren
en door heel de cultureel-maatschappelijke context. In de klinische geneeskunde omvat een
medisch of klinisch ziektebeeld het geheel van de klinische symptomatologie (het hele scala
van subjectieve klachten en objectieve bevindingen) die men typerend acht voor een
bepaalde ziekte.
- symptomen
o = ziekteklachten en/of ziektetekens
- medische of klinisch ziektebeeld
o = klinische symptomatologie typerend voor bepaalde ziekte
- ziektebegrip/concept
o = opvattingen & denkbeelden over ziekte en ziek-zijn
Classificatie disabiliteit
Stoornissen of gebrek: is een afwijking, het partieel of volledig verlies van anatomische,
fysiologische en/of psychologische functie of structuur, bv. hemiparese en afasie ten gevolge
van een beroerte (CVA).
4
